Boude bewoordingen

een actueel thema. Tussen 1851 en 1855 emigreerden uit Engeland per jaar
ongeveer 350.000 mensen. Het schilderij is pre-rafaëlitisch, dat wil zeggen
tamelijk vol, want de pre-rafaëlieten wilden niet selecteren, ze wilden niets
weglaten. Ook Maddox Brown schilderde alles. Engeland was overvol, dat
toont het schilderij, aldus Van den Berg. Het toont een dissiperende mensheid.
Metabletica van de materie, Gedane zaken en Metabletica van God vormen
een trilogie over de ‘geest’ (het binnen) en de ‘materie’ (het buiten).
‘Transsubstantiatie’ en ‘dissipatie’ blijken grondwoorden van Van den
Berg. De nadruk ligt uiteindelijk op de geest. Het buiten, in de gestalte van
de wiskunde, heeft het primaat, als de wetenschap die de materie in haar
minst materiële aspect beschrijft.
Terwijl ‘cataclysme’ het laatste woord was van Gedane zaken, eindigt
Twee wetten met de term ‘dissipatie’. Deze tekst implodeert niet, zoals Gedane
zaken, maar dooft uit. In plaats van massasterfte emigratie. Het einde is
niet spectaculair. Welke instantie initieert de veranderingen die de metableticus
beschrijft? In Metabletica van God luidt het antwoord: God. In Twee
wetten komt hij hierop terug. De veranderingen in de materie enerzijds, en
in ons waarnemen anderzijds, komen elkaar tegemoet, stimuleren elkaar,
bekrachtigen elkaar. Er is geen sprake meer van een causale relatie, maar
van een acausale samenhang. De gedachte dat God borg staat voor de synchronie
tussen de veranderingen in het binnen en het buiten wordt, zo
lijkt het, teruggenomen. De materie verandert, maar de mens is nodig om
deze verandering te laten gebeuren. Het is geen toeval dat Van den Berg in
zijn Nawoord naar Heidegger verwijst. Ook diens notie Kehre wil immers
aanduiden dat het initiatief niet van de mens uitgaat, maar dat de mens
door de dingen zelf tot een bepaalde manier van kijken en handelen wordt
uitgenodigd. Heidegger staat aan het begin en aan het einde van Van den
Bergs werk. De ontmoeting met Heidegger vormde het begin van zijn fenomenologische
ontwikkeling en ook De kop van de bromvlieg, zijn meest
recente studie, eindigt bij Heidegger. Is het mogelijk de intellectuele ascese
die de wetenschappelijke waarneming domineert te verzachten, zonder
de nauwgezetheid prijs te geven die wetenschappelijk onderzoek vereist?
Dat is mogelijk. Als wij willen; moeiteloos. Maar wij willen niet. We
kunnen ook niet. Het is wachten geboden tot zich een mentaliteitsverandering
aanbiedt. (p. 46)
Wachten op de Kehre. Actualiteitskritiek is op de achtergrond geraakt.
Ook in De kop van de bromvlieg heerst een milde, serene stemming. Verbetenheid
heeft plaatsgemaakt voor gelatenheid. Van den Bergs verhouding
tot de actualiteit is heideggeriaans geworden. Wat heeft Van den Berg met
Heidegger?
282