Boude bewoordingen

de lijve waargenomen. Smiles spoorde de arbeiders aan zich te ontwikkelen,
maar daar wilde Marx niet aan. De beide klassen moeten elkaar naar het
leven staan, aldus Marx. Het is, schrijft Van den Berg, alsof hij datgene wat
zich juist op dat moment voltrekt, wil bezweren: de massale, vreedzame
passage van competente, sociaal mobiele individuen vanuit de arbeidersklasse
naar de bourgeoisie. Marx wil dit niet. Hij wil struggle. Hij wil de samenleving
zien zoals Darwin de natuur zag. Wie denkt dat hij met de arbeiders
van zijn tijd sympathiseerde, vergist zich, aldus Van den Berg.
Voor de arbeidersaristocratie had hij weinig sympathie, voor het lompenproletariaat
nog minder en ook de derde groep, het industriële proletariaat, droeg
hij geen goed hart toe. De industriële arbeider is volgens Marx een blosses
Zubehör der Machine. De bestaande arbeider toont op negatieve wijze hoe de
toekomstmens zal zijn. Alleen de toekomstige variëteit mens, de winner,
verdient sympathie. De huidige, in de dagelijkse strijd om het bestaan betroffen
arbeider zal uitsterven. Alleen de toekomstige mens is aanvaardbaar
voor Marx. Pas in de toekomst ontstaat een variëteit mens die sympathie
verdient. Met de arbeider zoals hij was viel weinig aan te vangen. Hoe hij
de arbeider zag, hoe de arbeider moest zijn, werd door zijn theorie gedicteerd.
De werkelijke arbeider moest gelijk worden aan zijn theorie. Marx
weigerde te zien. Hij zag de wereld waarin hij leefde niet met eigen ogen.
Niets wijst erop dat hij The Great Exhibition te Londen, waar het kapitalisme
zichzelf tentoonstelde, heeft bezocht. Marx was geen realist. De werkelijke
arbeiders, dat waren de arbeiders van Smiles die langs vreedzame
weg realiseerden wat volgens Marx enkel via een bloedbad, via massa-extinctie
mogelijk was. De laatste dertig jaar van zijn leven leefde Marx van
de meerwaarde die de arbeiders in de fabrieken van zijn vriend Engels produceerden.
Ook het realisme van Zola valt tegen. Slechts eenmaal heeft
hij, in het gezelschap van een ingenieur, een mijn bezocht. Toen in 1875
de Franse vertaling van Das Kapital verscheen noteerde hij zorgvuldig de
termen die hij bruikbaar achtte voor Germinal.
De ontdekking van Bessemer is nog om andere redenen interessant, aldus
Van den Berg. Staal was niet zomaar een ontdekking, maar een ontdekking
die van meet af aan op toepassingen van militaristisch-nationalistische
aard anticipeerde. In 1854 had Bessemer voor een gezelschap van
officieren al eens een modelletje van een kanon gedemonstreerd waarmee
roterende projectielen konden worden afgevuurd, maar een ervaren commandant
meende dat een dergelijk kanon, van gietijzer vervaardigd, spoedig
uit elkaar zou springen. Daarop besloot Bessemer zich in de metallurgie
te bekwamen. Op het moment dat hij voor het eerst, samen met zijn arbeider,
de gegoten baar zag afkoelen, stond hem de militaire context, het oorlogsgeweld,
nadrukkelijk voor ogen, aldus Van den Berg. De wereld stond
in het teken van de strijd: strijd tussen massa’s, tussen naties. En daar was
176