Boude bewoordingen

kritische dimensie toegevoegd. Het historisch onderzoek komt vanaf nu
steeds nadrukkelijker in dienst te staan van actualiteitskritiek. Dat blijkt nog
duidelijker uit het tweede deel van zijn Metabletica van de materie dat, onder de
titel Gedane zaken, opvallend laat (in 1977) verschijnt. Tussen het eerste en
het tweede deel ligt een periode van bijna tien jaar. De eerste bladzijden verraden
meteen wat de reden van deze vertraging is: het project heeft een drastische
koerswijziging ondergaan. In het nieuwe boek wordt nog maar zijdelings
naar het eerste deel verwezen. De geschiedenis van de wiskunde, die in
het eerste deel een centrale rol speelde, is naar de achtergrond verdwenen. In
de Inleiding schrijft Van den Berg hierover: ‘Het was mijn plan aan de wiskunde
en de natuurwetenschappen aanmerkelijk meer aandacht te geven. De
maatschappelijke gebeurtenissen van de laatste jaren brachten mij van dit
voornemen af’ (1977a, p. 8). Nadat hij zich met Metabletica van het academische,
en met Medische macht en medische ethiek van het medische establishment
had verwijderd, vervreemdt hij zich nu van het grote publiek door zich, in
het uitgesproken progressieve politieke klimaat van die dagen, uitdrukkelijk
als conservatief auteur te profileren. De verkoopcijfers dalen. Deze fase culmineert
in de publicatie van Hooligans in 1989. Met dit boek reageert hij met
name op de democratisering en massificatie van de universiteit die hij (als
bewonderaar van de oude universiteit) met lede ogen heeft aangezien. In het
interview dat ik met hem had zegt hij hierover:
Ten tijde van de omwenteling op de universiteit [koos ik] zeer duidelijk
de kant van het verleden. U moet weten dat ik de oude universiteit
zeer waardeerde. Hoe elitairder hoe beter. Met moeite wist
ik erin door te dringen, en eindelijk mocht ik dan de heilige hallen
betreden. Ik heb daar ontzaglijk van genoten, van die medische en
filosofische colleges. Dat was voor mij een Dorado. En toen werd
alles afgebroken. Ik heb daarover gepubliceerd en dat boek – Hooligans
– heeft veel kwaad bloed gezet. Met verbetenheid heb ik dat
boek geschreven. Dat er studenten zijn die aan een universiteit studeren
zonder een letter Frans te kunnen lezen, is mij een doorn in
het oog. Ik ben voor selectie, hoe strenger hoe beter, en dat heeft
mijn populariteit schade gedaan. (1999, p. 15)
Toch is de opzet van Hooligans identiek aan die van eerdere metabletische
studies. Voor al zijn metabletisch onderzoek geldt dat onbehagen in de
actualiteit het vertrekpunt vormt en tot historisch onderzoek inspireert.
Zoals onvrede met de actuele geneeskunde aanzette tot een onderzoek
naar de geschiedenis van het vakgebied, dat zich uitstrekte van Mundinus
(±1300) tot en met Röntgen (± 1900), zo zet onvrede met de actuele onderwijspolitiek
aan tot een onderzoek naar de geschiedenis van het anar-
24