Boude bewoordingen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
aldus Van den Berg. Maar het is een geslachtelijkheid die op emotieloze<br />
wijze wordt waargenomen en ontleed. Wie het geloof in een reële, natuurlijke<br />
orde heeft verloren, ordent op grond van meeldraden, of beginletters.<br />
Wie in orde gelooft, geloof in grenzen, in verschillen, in hiërarchie.<br />
Dit geloof gaat in de achttiende eeuw verloren. Alle mensen, alle<br />
levensvormen zijn gelijk. Het verschil tussen standen is even arbitrair als<br />
het verschil tussen soorten, of tussen mens en dier. Elk levend wezen is<br />
een aggregaat, opgebouwd uit dezelfde uitwisselbare bouwstenen, lezen<br />
we in Le rêve de d’Alembert. Alle stoffen zijn opgebouwd uit dezelfde elementen.<br />
Aan het einde van de achttiende eeuw worden deze elementen,<br />
door Lavoisier en anderen, ontdekt. Terwijl de oude elementen een eigen<br />
waarde en betekenis hadden, zijn de nieuwe elementen volstrekt neutraal.<br />
De voorwaarde voor het ontstaan van deze nieuwe elementen, aldus Van<br />
den Berg, was een nieuwe mens, een nieuw subject: ‘Chemie is antropologie’<br />
(1996, p. 13).<br />
Er gebeurt in de achttiende eeuw nog meer. Adam Smith stelt vast dat<br />
de machine mogelijk werd dankzij arbeidsdeling – niet omgekeerd. En hij<br />
heeft gelijk, schrijft Van den Berg (1963). Eerst werd arbeid opgedeeld in<br />
fragmenten. De handeling bleek een aggregaat van stukjes arbeid, van motorische<br />
fragmenten. Deze opdeling was geen gevolg van maar voorwaarde<br />
voor de machine, een verandering die zich ‘in het bestaan zelf’ manifesteerde<br />
(p. 114). Vervolgens werd de machine geïntroduceerd (p. 118).<br />
Hetzelfde fenomeen doet zich later voor wanneer Durkheim de lopende<br />
band beschrijft, die dan eigenlijk nog moet gaan lopen. Twee jaar later, in<br />
1895, publiceert Taylor zijn boek over scientific management waarin hij extreme<br />
parcellering en standaardisering van arbeid bepleit – coïncidenties<br />
die verbazen, maar ‘metabletisch vanzelf spreken’, aldus Van den Berg (p.<br />
118). Vanwaar deze plotseling wil tot delen – van handelingen, van levende<br />
wezens, van emoties – die in de achttiende eeuw ontstaat en omstreeks<br />
1900 in extremo wordt doorgevoerd? Arbeid valt in detailsverrichtingen<br />
uiteen. Eerst wordt het fenomeen arbeid verstoord, daarna pas wordt de<br />
machine mogelijk (p. 120). Trembley legt zijn verwondering het zwijgen<br />
op en deelt, met een ‘emotieloze’ hand. De natuur was wonderbaarlijk<br />
toen zij als een geheel, een alles, een zinvolle, omvattende samenhang werd<br />
gezien. Vandaar dat delen zo belangrijk was. De nieuwe wetenschapper<br />
richt zijn aandacht op het deel. Delen en emotieloos zien gaan samen.<br />
Trembley isoleert het organisme uit zijn samenhang, brengt het naar zijn<br />
laboratorium, deelt en telt. Het object verarmt. De zoetwaterpoliep als geheel,<br />
als Gestalt, als een organisme in een wereld, verdwijnt. In het laboratorium<br />
verandert de zoetwaterpoliep in een nieuw, artificieel wezen dat<br />
gemaltraiteerd, beschadigd, verstoord mag worden, aldus Van den Berg.<br />
Op dezelfde manier deelt, isoleert en analyseert Richardson gevoelens.<br />
202