Boude bewoordingen

heid begrijpen als het fundamentele kenmerk van de dingen, de ‘substanties’
zelf, en dat is een metafysisch vooroordeel. In werkelijkheid is uitgebreidheid
het resultaat van pure intentionaliteit, van een oorspronkelijke
intentionele bewustzijnsact. Wij zijn het die de dingen als uitgebreid laten
verschijnen. Husserl is, met andere woorden, een idealist. Terug naar de
dingen betekent uiteindelijk: terug naar het subject als de oorsprong van
het object. Een in eerste instantie mondaine, extraverte, wereldgerichte
filosofie blijkt uiteindelijk een idealistische bewustzijnsfilosofie. Van den
Berg (1961) zegt het als volgt: na de mundaniteit van ons bestaan benadrukt
te hebben, trekt Husserl het subject al snel weer uit de wereld terug. De extraverte
beweging terug naar het ding wordt spoedig gevolgd door een introverte,
terugtrekkende beweging van het subject naar zichzelf. Uiteindelijk is
Husserl niet werkelijk in het ding geïnteresseerd. De dingen worden niet
bereikt. In de dingen zoekt hij uiteindelijk de pure subjectiviteit. Uiteindelijk,
aldus Van den Berg, is het ding bij Husserl even leeg, abstract, ontluisterd
en verlaten als het ding bij Descartes, Galileï of Newton.
Dit komt ook naar voren in een fenomenologische operatie die Husserl
‘eidetische reductie’ noemt. Husserls pogingen om de betekenis van deze
term te preciseren leiden ook nu tot complexe, abstracte uiteenzettingen,
maar eenvoudig geformuleerd gaat het om een reductie van het concrete, het
concreet zichtbare, naar het wezenlijke, de wezenlijke structuur. Het gaat om
een neutralisering van het concrete. Daarbij speelt de verbeelding een cruciale
rol. In tegenstelling tot de waarneming is de verbeelding volgens Husserl
niet gehecht aan het concrete, waarneembare object. De verbeelding maakt
het mogelijk ons van al te concrete details te distantiëren. Terwijl in het alledaagse
taalgebruik ‘verbeelding’ geassocieerd wordt met een positieve waardering
of zelfs fascinatie voor het beeld, gaat het bij Husserl veeleer om een
iconoclastische, beeldvijandige functie. Datgene wat resteert na afloop van
een eidetische reductie is een abstract en leeg idee, bijvoorbeeld ‘uitgebreidheid’.
Wat heeft deze abstracte bewustzijnsfilosofie met metabletica, met onderzoek
naar actuele crisisverschijnselen in concrete wetenschappelijke praktijken
zoals geneeskunde en psychologie te maken? Dat wordt duidelijk
wanneer we één tekst van Husserl wat nauwkeuriger bekijken, namelijk de
tekst waarin hij de aanzet geeft tot de zogeheten historische wending in de
fenomenologie en zijn blik uitdrukkelijk op de wetenschappen richt.
§ 7 Wat is crisis?
Hoewel Die Krisis der europäischen Wissenschaften (1935) Husserls laatste grote
studie is, gaat het andermaal om een inleiding in de fenomenologie. Husserl
blijft een Anfänger. Het eerste woord in de titel zal een van de stan-
83