SECUNDAIR ONDERWIJS

SECUNDAIR ONDERWIJS 

Onderwijsvorm: 

ASO 

Graad: 

derde graad 

Jaar: 

eerste en tweede leerjaar 

Studiegebied: 

ASO 

Pool: 

Sport 

Vak(ken): 

AV Lichamelijke opvoeding 

2/2 lt/w 

AV Sport 

4/4 lt/w 

Vakkencode: 

EX-s 

Leerplannummer: 2004/058 

(vervangt 93185/93187) 

Nummer inspectie: 2004 / 60 // 1 / T / SG / 1 / III / / V/06

ASO – 3e graad – Wetenschappen-Sport 1 

AV Lichamelijke opvoeding BV (2/2 lt.) + AV Sport FG (4/4 lt.) 

INHOUD 

Visie............................................................................................................................................................2 

Beginsituatie ...............................................................................................................................................4 

Algemene doelstellingen ............................................................................................................................5 

Leerplandoelstellingen / leerinhouden........................................................................................................7 

Onderzoekscompetentie ......................................................................................................7 

Subvak 1: atletiek.................................................................................................................9 

Subvak 2: zwemmen..........................................................................................................16 

Subvak 3: gymnastiek jongens ..........................................................................................21 

subvak 3: gymnastiek meisjes ..........................................................................................25 

Subvak 4: ritmische of dansante vormen...........................................................................30 

Subvak 5: basketbal...........................................................................................................34 

Subvak 6: handbal .............................................................................................................39 

Subvak 7: voetbal ..............................................................................................................44 

Subvak 8: volleybal ............................................................................................................49 

Subvak 9: badminton .........................................................................................................54 

Subvak 10: tafeltennis........................................................................................................61 

Subvak 11: tennis ..............................................................................................................67 

Pedagogisch-didactische wenken en timing ..............................................................................................72 

Minimale materiële vereisten......................................................................................................................81 

Evaluatie.....................................................................................................................................................83 

Bibliografie..................................................................................................................................................87



VISIE 

De studierichting Wetenschappen-Sport realiseert de vormingsdoelen van het ASO. De pool sport richt zich in 

het bijzonder naar een harmonische persoonlijkheidsvorming waarbij de sportcomponent een extra vormingsmiddel 

is. Ze spreekt vooral jongeren aan die zowel studiegericht als sportminded zijn, waarbij een intense lichaamsbeleving 

een motivatie betekent voor hun studieloopbaan. 

De pool sport bouwt verder op de eindtermen lichamelijke opvoeding uit de basisvorming. De 

bewegingsgebieden van lichamelijke opvoeding worden enerzijds uitgebreid en anderzijds voor een beperkt 

aantal uitgediept. De verdieping richt zich op de verfijning van bewegingsvaardigheden, op het inzichtelijk 

toepassen van strategieën en op het verbeteren van het individuele niveau. Ze slaat ook op achterliggende 

theoretische inzichten over bewegen, op meer systematische reflectie door analyse van 

bewegingsuitvoeringen, op sturingsmechanismen om bewegingsuitvoeringen te verbeteren en op theoretische 

aspecten van gezondheid en welzijn in relatie tot sportbeoefening. De rol van het zelfconcept en het sociaal 

functioneren bij sportprestaties en sportbeleving, wordt uitgediept. Via de specifieke eindtermen van de pool 

sport wordt gestreefd naar een zinvolle en aangepaste integratie van theorie en praktijk. 

Naast verdieping is er ook verbreding van de activiteiten. Nieuwe bewegingsgebieden die niet in de 

basisvorming worden aangeboden, kunnen worden geëxploreerd. 

De component ‘samenleving’ is een bijkomende invalshoek van waaruit sport en beweging worden benaderd. 

In de component ‘samenleving’ gaat het over de maatschappelijke betekenis van sport en bewegen, over 

maatschappelijke effecten van sport en over de manier waarop de bewegings- en sportcultuur zich 

manifesteert. 

De pool sport moet de leerlingen toelaten zich voor te bereiden op: 

1 een doorstroming naar Hoger Onderwijs (pedagogisch, sociaal, wetenschappelijk, medisch, 

paramedisch, economisch …); 

2 tewerkstelling in verschillende beroepsgerichte sectoren; 

- beroepssector waarbij het fysiek element belangrijk is (leger, rijkswacht, politie, brandweer ...); 

- vrijetijdssector waarbij communicatieve vaardigheden essentieel zijn: recreatieve sportclubs, 

gemeentelijke sportdiensten, OCMW, clubtoerisme, strandanimatie ... ; 

- commerciële sector verwant aan sport: fitnesscentra, verkoop van sportartikelen, onderhoud van 

sportmaterieel, zwembadhebeerder … ; 

- sportspecifieke sector waarbij de sporttechnische kennis belangrijk is bijv. hulptrainer en trainer in 

een specifieke sportdiscipline; 

- beroepssportsector: voltijdse of deeltijdse tewerkstelling in eigen sportdiscipline: 

voetbal, wielrennen, tennis, basketbal ... .



De kwaliteit van een opleiding Wetenschappen - Sport berust op volgende pijlers: 

- gemotiveerde leerlingen die weten waaraan ze beginnen en die bereid zijn inspanningen te leveren en 

door te zetten; 

- bekwame leerkrachten LO die de meest actuele, wetenschappelijk onderbouwde, inzichten in 

sportbegeleiding in hun lessen integreren en die hun leerlingen aanmoedigen tot zelfstandig leren; 

- degelijke en veilige infrastructuur. 

Vakgebonden en vakoverschrijdend overleg 

Bij de uitwerking van de leerplannen zijn zowel verticale als horizontale samenhang belangrijk. 

De verticale samenhang ligt in het verlengde van de basisdoelstellingen van de eerste en de tweede graad. 

De horizontale samenhang legt het verband met andere vakken (o.a.: chemie, biologie, fysica) en 

vakoverschrijdende gebieden zoals gezondheid, milieu, sociale vaardigheden, burgerzin, leren leren, muzischcreatieve 

en technisch-technologische vorming.



BEGINSITUATIE 

De leerplandoelstellingen en de leerinhouden steunen op de verworven kennis, inzichten, vaardigheden en 

attitudes uit de eerste en de tweede graad. Ze richten zich naar die leerling die enerzijds aanleg heeft voor 

wetenschappen en anderzijds sportbegaafd is. 

De leerlingen beschikken over voldoende motorische vaardigheden en hebben een positieve 

bewegingsingesteldheid. Een zekere graad van fysieke motorische geschiktheid is een conditio sine qua non 

om deze studierichting aan te vatten. 

Doorzettingsvermogen, beheersing, zelfstandigheid en zin voor samenwerking worden sterk 

aangesproken.



ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

1 Ontwikkelen van motorische en cognitieve competenties 

• nastreven van een goede en brede basisvorming in de lichamelijke opvoeding en de sport; 

• aanleren van basistechnieken en tactieken van die sporten die aangeboden worden in het leerplan; 

• sportief talent de kans geven zich optimaal te ontwikkelen; 

• in welbepaalde bewegingssituaties eenvoudige leertaken individueel of in groep kunnen aanpakken en 

oplossen; 

• de sportspecifieke spelen gedragsregels kennen en bereid zijn deze toe te passen, alleen en in groep; 

• evalueren en reflecteren op zichzelf en op de eigen mogelijkheden. 

2 Gezonde en veilige levensstijl 

• een optimale fysieke conditie ontwikkelen; 

• voldoening beleven aan fysieke inspanning met aandacht voor een aangepaste hygiëne en 

lichaamsverzorging; 

• spontaan deelnemen aan zowel competitieve als recreatieve bewegingsactiviteiten buiten de lessen LO; 

• de risico’s voor gezondheid en veiligheid verbonden aan de verschillende sporten kunnen inschatten en 

vermijden; 

• belangrijke gezondheidsaspecten van sporten kennen en toepassen, zoals: het gebruik van aangepaste 

kledij en schoeisel, het belang van de opwarming en cooling down, correct helpen en bijstaan …; 

• de basisregels van een correcte houdingen rugscholing hanteren om overbelasting en kwetsuren te 

vermijden; 

• verantwoordelijkheid opnemen omtrent veiligheidsafspraken; 

• oefenen in een geest van veiligheid en wederzijds respect; 

• beseffen dat onsportief, onethisch, ongezond en onbezonnen gedrag oorzaak kan zijn van letsels en 

trauma’s; 

• inzicht hebben in medebepalende gezondheidsfactoren zoals hygiëne, voeding, gebruik van genot- en 

geneesmiddelen, nachtrust, schoolritme, trainingsfrequentie; 

• de positieve invloed van sporten in de natuur ervaren. 

3 Zelfconcept en sociaal functioneren 

• bevorderen van fair play en teamgeest; 

• ervaren van bewegingsvreugde; 

• verantwoordelijkheidszin opbrengen zowel t.o.v. anderen als t.o.v. omgeving en materiaal; 

• bereid zijn tot zelfstandig oefenen individueel of in kleine groepen; 

• respect opbrengen voor elkanders mogelijkheden en individuele verschillen kunnen inschatten, 

aanvaarden en waarderen.



4 Vakoverschrijdende doelstellingen 

• probleemoplossend werken, individueel of in groep; 

• oorzaken van slagen of falen onderkennen en hiermee kunnen omgaan; 

• ontwikkelen van een positief zelfbeeld; 

• eigen sportieve interesses, capaciteiten en waarden kunnen verwoorden; 

• kunnen leiding geven, verantwoordelijkheid nemen en meewerken; 

• ongelijk en onmacht kunnen toegeven; 

• respect en waardering uitdrukken voor anderen; 

• op een positieve manier kritiek uiten en zich verdedigen; 

• zich dienstvaardig opstellen; 

• het belang kunnen aangeven van volgende kenmerken van relaties: afspraken, regels, rolpatronen, 

machtsverhoudingen en gelijkwaardigheid; 

• kunnen zich weerbaar opstellen en een persoonlijke autonomie behouden; 

• herkennen van vooroordelen en discriminerend gedrag bij zichzelf, bij anderen en in de media; 

• zich aangesproken voelen om binnen en buiten de school verantwoordelijkheid op te nemen en deel te 

nemen aan allerlei initiatieven; 

• een goede hygiëne en verzorging nastreven; 

• de richtlijnen voor een gezonde voeding kennen en hanteren; 

• het toepassen van veiligheidsvoorschriften; 

• zich inzetten om een natuurgebied naar waarde te schatten en te respecteren; 

• … 

Wij wensen de leerplangebruiker erop te wijzen dat deze lijst met vakoverschrijdende doelstellingen zeker niet 

limitatief is en slechts enkele L.O.-gerelateerde voorbeelden bevat uit de verschillende vakoverschrijdende 

thema’s. 

De uitbreiding van deze lijst is sterk afhankelijk van de aanpak van de individuele leerkracht alsook van 

projecten opgezet door de vakgroep en/of door de school.



LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN 

ONDERZOEKSCOMPETENTIE 

1 Wat? 

In de specifieke eindtermen voor de verschillende polen in het ASO komt er telkens een onderdeel 

onderzoekscompetentie voor. Het onderdeel onderzoekscompetentie wordt geconcretiseerd in drie 

decretale specifieke eindtermen (DSET): 

DSET 

Onderzoekscompetentie 

19 zich oriënteren op een onderzoeksprobleem door gericht informatie te verzamelen, te ordenen 

en te bewerken; 

20 ter ondersteuning van de bewegingspraktijk een onderzoeksopdracht over sportthema’s 

voorbereiden, uitvoeren en evalueren; 

21 de onderzoeksresultaten en conclusies rapporteren en confronteren met andere standpunten. 

Deze drie DSET kunnen vertaald worden naar een aantal onderzoeksvaardigheden die samen een 

onderzoekscyclus uitmaken. 

2 Waarom? 

Het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij het pedagogisch project van het 

Gemeenschapsonderwijs (PPGO), waarbij we “streven naar de totale ontwikkeling van de persoon: 

kennisverwerving, vaardigheidsontwikkeling, attitudevorming met bijzondere aandacht voor een kritische 

en creatieve ingesteldheid ten aanzien van mens, natuur en samenleving”. 

Het nastreven van onderzoeksvaardigheden sluit aan bij de noodzaak om lerenden efficiënt en effectief te 

leren omgaan met de veelheid aan informatie. Meer en meer is men genoodzaakt om die informatie te 

kunnen omzetten van beschikbare naar bruikbare kennis. 

Het werken aan onderzoeksvaardigheden ontwikkelt het probleemoplossend vermogen van leerlingen. 

Het werken aan onderzoeksvaardigheden is een aanzet tot een wetenschappelijke attitude, nodig voor 

het vervolgonderwijs. 

Naast een kennismaking met elementaire onderzoeksvaardigheden van een bepaald 

wetenschapsdomein dient maximale transfer van deze vaardigheden naar andere contexten nagestreefd 

te worden. 

In het kader van de vakoverschrijdende eindtermen kan het een aangewezen sluitstuk zijn van de leerlijn 

“leren leren” over de drie graden heen en tevens een belangrijke bijdrage leveren aan “sociale 

vaardigheden”. 

Het werken aan onderzoeksvaardigheden geeft de school mogelijkheden om aan begeleid zelfgestuurd 

leren te doen.



3 Hoe te realiseren? 

3.1 Samenwerking tussen leraren 

Om de studielast van de leerlingen en de planlast van de leraren beheersbaar te houden, zijn afspraken 

en samenwerking met betrekking tot een aantal aspecten onontbeerlijk. 

Studielast van leerlingen, bijv.: 

− afspraken rond het aantal en de spreiding van de onderzoeksopdrachten; 

− transfer van vaardigheden (zie onderzoekend leren in de eindtermen van de basisvorming, 

bepaalde deelvaardigheden zoals verslaggeving, informatieverwerving en -verwerking, 

bibliografische verwerking …); 

− voortbouwen op verworven kennis en vaardigheden; 

− coöperatief leren; 

− … 

Planlast van de leraren, bijv.: 

− afspraken over wie welke deelvaardigheden realiseert; 

− gelijkgerichte didactische visie; 

− ontwikkelen van bepaalde begeleidings- en evaluatiemodellen, bijv. portfolio, logboek, 

zelfevaluatie, … ; 

− efficiënt gebruik van bepaalde lokalen, materialen en werkingsmiddelen; 

− afspraken over wie wat wanneer begeleidt; 

− … 

3.2 Een gestructureerde aanpak: het OVUR-schema 

Om de DSET te realiseren in de verschillende polen van het ASO kan het OVUR-schema (Oriënteren, 

Voorbereiden, Uitvoeren en Reflecteren) een goede leidraad zijn. 

In dit schema kan de onderzoekscyclus in een aantal stappen worden uitgewerkt. 

Stappen “OVUR”-schema 

1. Oriënteren 

Oriënteren op het onderzoeksprobleem 

Formuleren van onderzoeksvragen 

2. Voorbereiden Maken van een onderzoeksplan 

3. Uitvoeren 

Verwerven van informatie 

Verwerken van informatie 

Beantwoorden van vragen en formuleren van conclusies 

Rapporteren 

4. Reflecteren Eigen evaluatie van het onderzoeksproces en het onderzoeksproduct. 

3.3 De onderzoeksopdracht als proces 

Het werken met onderzoeksopdrachten biedt mogelijkheden om procesmatig aan de ontwikkeling van 

onderzoekscompetentie te werken. 

Een onderzoeksopdracht is een (begeleid) zelfstandig onderzoek binnen een onderzoeksthema dat 

aansluit bij één of meerdere vakken van de pool. 

Hoewel de onderzoeksvaardigheden in elk vakleerplan zijn opgenomen, dienen ze niet in elk vak 

gerealiseerd te worden, maar afhankelijk van de onderzoeksopdracht gebeurt dit in samenspraak binnen 

het geheel van de pool. De concretisering gebeurt op het niveau van de vakgroep. 

Met betrekking tot de tweepolige studierichtingen zijn geïntegreerde projecten mogelijk. Daarin komen de 

onderzoeksvaardigheden uit beide polen aan bod. 

3.4 Evaluatie 

Bij de evaluatie van onderzoekscompetentie gaat het om de mate waarin de leerling de hierboven 

vermelde eindtermen heeft gerealiseerd. Hierbij kan de leraar het stappenplan als leidraad gebruiken. Bij 

elke stap zal een aantal beoordelingscriteria moeten opgesteld worden.



ET LO 

SUBVAK 1: ATLETIEK 

BASISPAKKET: 25 LESTIJDEN PER GRAAD 

DSET 

De leerlingen kunnen 

Motorische competenties 

LEERPLANDOELSTELLINGEN 

10-12 1-5 1. beheerst aangepaste vormen van springen, werpen en lopen uitvoeren Start en sprint 

6-7-8 2-7 2. inzicht verwerven in het bewegingsverloop van de verschillende 

technieken 

6 3. aanvoelen dat het ritme in bepaalde bewegingsvormen belangrijk is Aërobe uithouding 

1-4-5 4. inzien dat prestatieverbetering alleen kan door het verbeteren van de 

techniek en het oefenen van de basisfysieke eigenschappen 

4-6-7-8 3-5-7-8 5. op basis van vooropgestelde criteria bij zichzelf nagaan of ze 

vorderingen maken, aangeven waarom een bewegingsopdracht wel of 

niet lukt, en hun leerproces bijsturen. 

4 3-5-7-8 6. zelfstandig leertaken uitvoeren om een bewegingsopdracht tot een goed 

einde te brengen 

LEERINHOUDEN 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket 2de graad 

inoefenen en vervolmaken 

• perfectioneren van de starten sprinttechniek 

• wedstrijd met correcte startbevelen 

• lopen aan eigen tempo in open lucht 

• Coopertest 

Springnummers: hoog- en/of verspringen 

Hoogspringen 

• techniek boven de lat perfectioneren 

Gezonde en veilige levensstijl • aanloopritme opdrijven en verzorgen 

1 9-11 7. rekening houden met de voorschriften voor hygiëne en veiligheid • prestatie 

15*-21* 12 8. voldoening beleven aan een fysieke inspanning 

4-10 10 9. meetresultaten correct interpreteren en zien de noodzaak in van 

regelmatig en systematisch oefenen om op een verantwoorde manier de 

resultaten te verbeteren 

Verspringen 

• bepalen van de afstootvoet 

• aanleren techniek 

11 10. de noodzaak inzien van opwarming, rust en recuperatie • veilig landen 

9-17 11. bewegingservaringen opdoen in de natuur 

1-16 9-10-11 12. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van fitheid, 

veiligheid, blessurepreventie, voeding en middelengebruik 

16 9-17 13. de invloed van bewegen op de fysieke, mentale en sociale gezondheid 

erkennen en vergelijken met andere factoren die de gezondheid 

beïnvloeden 

Kogelstoten 

• perfectioneren van de standstoot en stoten met glijfase 

• prestatie



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Zelfconcept en sociaal functioneren 

13 14. leren oefenen met inzet en volharding om grenzen te verleggen 

3-4 10 15. aanvaarden van eigen mogelijkheden 

5-23 14-16 16. bewegingssituaties alleen of in groep organiseren en aanpassen aan de 

deelnemers 

23 14-15 17. waardering opbrengen voor elkaars mogelijkheden en rekening houden 

met individuele verschillen 

17 18. respect hebben voor en aangepast kunnen omgaan met omgeving en 

materiaal 

14-15-16 19. voor zichzelf en anderen respect tonen en signalen herkennen van 

onverdraagzaamheid en daar passend en tijdig op reageren 

12 20. ervaren dat motivatie, bewegingsvreugde, betrokkenheid en positief 

zelfbeeld, belangrijke aspecten zijn bij sportbeoefening, sportbeleving en 

sportief presteren 

5 15 21. sociaal aanvaardbaar gedrag vertonen op vlak van fair play, regelgeving, 

hiërarchie en bij het uiten van bedenkingen, opmerkingen en gevoelens




UITBREIDINGSPAKKET: 50 LESTIJDEN PER GRAAD 

ET LO 

DSET 

9-10 1-2-3-4- 

5-6 




1. het verband leggen tussen de diverse bewegingen 

LEERINHOUDEN 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket 3 de graad 


1.loopnummers: start en sprint en/of aflossing en/of uithouding 

Start en sprint 

3-6-12 1-2-3-4 2. belasting en intensiteit verhogen • perfectioneren van de starten sprinttechniek 

• wedstrijd met correcte startbevelen 

8 8-10-16 3. technische raad uitwisselen aan elkaar en elkaar stimuleren om de 

afgesproken streefdoelen te behalen 

3 3-4-10 4. prestatieverbetering nastreven • prestatie 

Aflossing 

• een stokwissel uitvoeren aan maximale snelheid 

• oefenen in de aflossingszone 

Uithouding 

Gezonde en veilige levensstijl • progressief afstand en tempo opdrijven 

1-14* 4-17 5. respect opbrengen voor milieu en veiligheidsregels • uithoudingstest (Cooper; Léger …) 

12-15* 

22* 

21*-22* 9-11-12 

-13 

10 6. positief staan tegenover regelmatig oefenen 2.Springnummers: hoog- en\of verspringen 

Hoogspringen 

7. de gezonde invloed ervaren van regelmatige fysieke inspanning • techniek boven de lat perfectioneren 

• aanloopritme opdrijven en verzorgen 

• prestatie 

Verspringen 

• perfectioneren van de sprong 

• aanloop bepalen en plank treffen 

• prestatie



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


1-3-5 2-14-16 8. zowel zelfstandig als in groep oefenen 3. Werpnummers: kogel en/of speer 

7-8 7-14-16 9. mekaar observeren, prestaties van medeleerlingen waarderen, 

vergelijken en de belangrijkste fouten aanduiden 

Kogelstoten 

5 10. verantwoord omgaan met voor infrastructuur en materiaal • perfectioneren van de standstoot en stoten met glijfase 

• prestatie 

12 8-10 11. plannen en naar een prestatie toeleven 

Speerwerpen 

• standworp 

• 3-passenritme en 5-passenritme en het werpen met volledige 

aanloop 

• prestatie




Nr. Specifieke pedagogisch-didactische wenken Timing 

1. Leren plannen en naar een prestatie werken. 

2. Oefenstof voor de verbetering van coördinatie, beweeglijkheid en ritme aanbieden, zodat de link naar andere atletiek- en sportdisciplines 

wordt gelegd. 

3. In functie van de onderwezen atletiekdisciplines worden de bijkomende basiseigenschappen getraind. 

4. De leerlingen moeten de minimacriteria, die werden afgesproken binnen de vakgroep, realiseren. 

5. Gevarieerde oefenen prestatievormen aanbieden. 

6. Laat de leerling zoveel mogelijk zelfstandig oefenen, individueel als in groep. 

7. Competitievormen van verspringen niet op een zachte valmat maar in een verspringput. 

8. Groepsopdrachten, groepscompetities zijn motiverend en stimuleren het sociaal contact. 

9. Werpen en stoten: de veiligheid staat centraal bij de opstelling van de leerlingen op en rond het werpterrein. Duidelijke afspraken om dit 

te ondersteunen. 

10. Bij het lopen in open lucht is respect voor de natuur en de leefomgeving belangrijk. 

11. Voor loopactiviteiten buiten de school wordt er extra aandacht besteed aan veiligheid, plichtsgevoel, verantwoordelijkheid, hoffelijkheid 

en het maken van duidelijke afspraken.



In bijlage worden criteriatabellen afgedrukt welke richtlijnen zijn om op schoolniveau te gebruiken. We gaan er van uit dat de accommodaties van iedere 

school verschillend zijn. Het is dus aan de vakgroep (vakleerkracht) om te bepalen welke minimacriteria er binnen de school zullen worden gehanteerd. 

JONGENS 3de graad 

KOGEL 

SPEER DISCUS VER HOOG 60m 100m 800m COOPERTEST 

3kg 5kg 

5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 

10,0 12,50 13,00 10,25 10,50 32,00 33,00 26,00 28,00 5,90 6,00 1,60 1,65 7,7 7,6 12,0 11,8 2,15 2,10 3600 3600 

9,0 11,70 12,20 9,65 9,90 30,00 31,00 24,00 26,00 5,60 5,70 1,53 1,58 7,9 7,8 12,4 12,2 2,19 2,14 3400 3400 

8,0 10,90 11,40 9,05 9,30 28,00 29,00 22,00 24,00 5,30 5,40 1,46 1,51 8,1 8,0 12,8 12,6 2,23 2,18 3200 3200 

7,0 10,10 10,60 8,45 8,70 26,00 27,00 20,00 22,00 5,00 5,10 1,39 1,44 8,3 8,2 13,2 13,0 2,27 2,22 3000 3000 

6,0 9,30 9,80 7,85 8,10 24,00 25,00 18,00 20,00 4,70 4,80 1,32 1,37 8,5 8,4 13,6 13,4 2,31 2,26 2800 2800 

5,0 8,50 9,00 7,25 7,50 22,00 23,00 16,00 18,00 4,40 4,50 1,25 1,30 8,7 8,6 14,0 13,8 2,35 2,30 2600 2600 

4,0 8,00 8,50 6,75 7,00 20,00 21,00 14,00 16,00 4,20 4,30 1,18 1,23 8,9 8,8 14,4 14,2 2,39 2,34 2400 2400 

3,0 7,50 8,00 6,25 6,50 18,00 19,00 12,00 14,00 4,00 4,10 1,11 1,16 9,1 9,0 14,8 14,6 2,43 2,38 2200 2200 

2,0 7,00 7,50 5,75 6,00 16,00 17,00 10,00 12,00 3,80 3,90 1,04 1,09 9,3 9,2 15,2 15,0 2,47 2,42 2000 2000 

1,0 6,50 7,00 5,25 5,50 14,00 15,00 8,00 10,00 3,60 3,70 0,97 1,02 9,5 9,4 15,6 15,4 2,51 2,46 1800 1800



MEISJES 3de graad 

KOGEL SPEER DISCUS VER HOOG 60m 100m 800m COOPERTEST 

3kg 5kg 

5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 5de 6de 

10,0 8,50 8,75 24,00 26,00 22,00 24,00 4,60 4,60 1,45 1,45 8,6 8,5 14,4 14,3 2,40 2,40 2950 2950 

9,0 8,00 8,25 22,00 24,00 20,00 22,00 4,40 4,40 1,39 1,39 8,8 8,7 14,7 14,6 2,46 2,46 2800 2800 

8,0 7,50 7,75 20,00 22,00 18,00 20,00 4,20 4,20 1,32 1,32 9,0 8,9 15,0 14,9 2,52 2,52 2650 2650 

7,0 7,00 7,25 18,00 20,00 16,00 18,00 4,00 4,00 1,25 1,25 9,2 9,1 15,3 15,2 2,58 2,58 2500 2500 

6,0 6,50 6,75 16,00 18,00 14,00 16,00 3,80 3,80 1,18 1,18 9,4 9,3 15,6 15,5 3,09 3,09 2350 2350 

5,0 6,00 6,25 14,00 16,00 12,00 14,00 3,60 3,60 1,10 1,10 9,6 9,5 15,9 15,8 3,15 3,15 2200 2200 

4,0 5,50 5,75 12,00 14,00 10,00 12,00 3,40 3,40 1,04 1,04 9,8 9,7 16,2 16,1 3,21 3,21 2100 2100 

3,0 5,00 5,25 10,00 12,00 8,00 10,00 3,20 3,20 0,98 0,98 10,0 9,9 16,5 16,4 3,27 3,27 2000 2000 

2,0 4,50 4,75 8,00 10,00 6,00 8,00 3,00 3,00 0,92 0,92 10,2 10,1 16,8 16,7 3,33 3,33 1900 1900 

1,0 4,00 4,25 6,00 8,00 4,00 6,00 2,80 2,80 0,86 0,86 10,4 10,3 17,1 17,0 3,39 3,39 1800 1800



SUBVAK 2: ZWEMMEN 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


1-14 11 1 rekening houden met de richtlijnen i.v.m. een ordelijk en veilig verloop van 

de lessen 

3-4 3-4-5 2 zelfstandig taken uitvoeren en een aangepaste leerweg volgen om 

bewegingsopdrachten efficiënt aan te pakken 

6-10 7-8 3 op basis van vooropgestelde criteria bij zichzelf nagaan of ze vorderingen 

maken, aangeven waarom een bewegingsopdracht wel of niet lukt en hun 

leerproces bijsturen. 

9-12 1-3-6 4 de wil opbrengen om de aangeleerde zwemtechnieken op een hoger 

beheersingsniveau uit te voeren 

8 5 een correcte uitvoering herkennen wat betreft de aangeleerde 

zwemtechnieken 

15 5 6 mooie sporten spelprestaties als een persoonlijk waardevol streefdoel zien 



Veiligheid 

• respecteren van de opgelegde zwemrichting 

• de leerlingen weerhouden zich van risicovol gedrag 

Techniek 

• crawl en schoolslag op een efficiënte en reglementaire 

manier zwemmen 

• rugcrawl op een reglementaire manier zwemmen 

• grijpstart 

• start voor rugcrawl 

• ‘fall back’ keerpunt voor schoolslag en crawl 

• observeren van de correcte bewegingen bij schoolslag, 

crawl en rugcrawl 

Reddingszwemmen 

• reddersprong (van boord zwembad) 

• eendenduik 

• een “drenkeling” (medeleerling) vervoeren in het water tot 

de rand van het zwembad (15m) 

• inoefenen onder water zwemmen; hierbij vergroten van de 

afstand



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Gezonde en veilige levensstijl 

16 7 rekening houden met de voorschriften voor hygiëne (voor en na het 

zwemmen) 

17 8 het belang inzien van de oefeningen uit het reddingszwemmen 

20-22* 10 9 meetresultaten correct interpreteren en zien de noodzaak in van regelmatig 

en systematisch oefenen om op een verantwoorde manier de resultaten te 

verbeteren 


23 14-16 10 in bewegingssituaties leiding nemen en leiding aanvaarden • spelvormen (estafettes; initiatie waterpolo …) 

• creatieve lesmomenten (hindernisbanen; waterballet …) 

13-16-17 11 eigen prestaties relativeren en die van anderen waarderen 

13-15 12 voor zichzelf en anderen respect tonen en signalen herkennen van 


12 13 ervaren dat motivatie, bewegingsvreugde en een positief zelfbeeld 

belangrijke aspecten zijn bij sportbeoefening





ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


2 16 1. risicovolle momenten aanvoelen en medeleerlingen helpen wanneer de 

bewegingssituatie dit vereist 

11 2. eigen motorische vaardigheden op een creatieve manier gebruiken in 

samenwerking met anderen 

7 7 3. inzicht verwerven in de bewegingen, fundamentele fouten opsporen bij 

medeleerlingen voor de te oefenen technieken en tips geven om het 

leerproces bij te sturen 

12-20 3-4 4. technieken optimaliseren, snelheid en uithouding progressief leren 

opbouwen 



Techniek 

• crawl, schoolslag en rugcrawl inoefenen en vervolmaken 

• initiatie dolfijn 

• start en keerpunten voor de 3 zwemstijlen inoefenen 

• de meest opvallende fouten in crawl, schoolslag en rugcrawl 

herkennen en de techniek bespreken 

Reddingszwemmen 

Gezonde en veilige levensstijl • reddersprong van startblok 

16-21* 9 5. de waarde beseffen van het zwemmen als een life-time sport • eendenduik met gestrekte knieën 

• een partner 25m in het water vervoeren 

17-18 11 6. hun kennis rond reanimatie gebruiken om hulp te bieden bij ongevallen in of • eenvoudige bevrijdingsgrepen uitvoeren 

rond het zwembad 

• een pop ophalen 

• gekleed zwemmen 

20-21* 7. het belang inzien van een goede fysieke conditie • opbouw via aangepaste en gedoseerde opdrachten om 

Zelfconcept en sociaal functioneren uithouding, snelheid (en weerstand) te optimaliseren 

24 16 8. samen overleggen om keuzes te maken uit het te kiezen activiteitenaanbod Veiligheid 

• onveilige situaties melden en gepast reageren 

14-15 9. eigen prestaties een plaats geven binnen de klas en de wil opbrengen om 

goed te presteren, zowel individueel als in groep





Basispakket 

50 m crawl, 50 m schoolslag en 50 m rugcrawl stijlbeoordeling. Lj 1+2 

De basisconditie progressief opbouwen via gedoseerde opdrachten en met aandacht voor de zwemstijl. Lj 1+2 

De leerlingen kennen hun eigen resultaten en streefdoelen. Vraag hen deze bij te houden. Lj 1+2 

Werk zowel met individuele als met groepsopdrachten. Lj 1+2 

Maak gebruik van spelvormen (estafettes; waterpolo initiatie; …) en van creatieve lesmomenten (hindernisbanen; waterballet …) 

Uitbreidingspakket 

100 m schoolslag, 100 m crawl, 50 m rugcrawl : beoordeling stijl en keerpunten. Lj 1+2 

200 m gekleed zwemmen. Lj 1 

Elementair synchroon zwemmen, duiken, waterpolo, … indien de accommodatie dit toelaat. Lj 1+2 

Opbouw via aangepaste en gedoseerde opdrachten om uithouding, snelheid ( en weerstand) te optimaliseren. Lj 1+2 

Leerlingen coachen minder ervaren medeleerlingen bij techniekopdrachten. Lj 1+2 

In kleine groepen gedifferentieerd oefenen. Lj 1+2 

De leerlingen kennen zowel hun persoonlijke prestaties als groepsprestaties en volgen de evolutie van de resultaten. (testen, wedstrijden). Lj 1+2 

De leerlingen krijgen diverse taken toebedeeld (scheidsrechter, coach, …). Lj 1+2



In bijlage worden criteria afgedrukt welke richtlijnen zijn om op schoolniveau te gebruiken. We gaan er van uit dat de accommodatie van iedere school 

verschillend is. Het is dus aan de vakgroep (vakleerkracht) om te bepalen welke minimacriteria voor zwemmen er binnen de school zullen worden gehanteerd. 

BASISPAKKET 

1 e jaar JONGENS MEISJES 2 e jaar JONGENS MEISJES 

75m R/S/C 1’30” 1’35” 75m R/S/C 1’25” 1’30” 

400m continu zwemmen, wisselen van 

slag toegelaten 

11’ 12’ 600m continu zwemmen, wisselen van 

slag toegelaten 

16’30” 18’ 

Onderwater zwemmen 15m 15m Onderwater zwemmen 20m 20m 

UITBREIDINGSPAKKET 

1 e jaar JONGENS MEISJES 2 e jaar JONGENS MEISJES 

75m R/S/C 1’30” 1’35” 75m R/S/C 1’25” 1’30” 

600m continu zwemmen (wisselen van 

slag toegelaten om de 25m) 

16’30” 18’ 800m continu zwemmen (wisselen van 

slag toegelaten om de 50m) 

22’ 24’ 

Onderwater zwemmen 20m 20m Onderwater zwemmen 25m 25m 

50m crawl + 50m schoolslag + 50m rug 

> apart gezwommen; tijden samentellen 

Max. 160” Max. 170” 50m crawl + 50m schoolslag + 50m rug 

> apart gezwommen; tijden samentellen 

Max. 155” Max. 165”



SUBVAK 3: GYMNASTIEK JONGENS 


ET LO DSET LEERPLANDOELSTELLINGEN 



9-10 1-2 1. oefenen om de algemene motorische eigenschappen te verbeteren en 

de opbouw van een training interpreteren. 

10-12 1-3-6 2. ruimte-, tijds- en lichaamsperceptie verwerven om zich bewust te zijn van 

hun houding, beweging en vormspanning tijdens een 

bewegingsuitvoering. 

3-4-8 4-6 3. een aangepaste leerweg kiezen om bewegingspatronen uit te kunnen 

voeren. 

11-15 3-5-6-8 4. ervaren dat het samenstellen en uitvoeren van een reeks kan leiden tot 

bewegings- en creatievreugde 

4-10 2-3-4-7 5. bewegingsopdrachten zelfstandig aanpakken en tot een goed einde 

brengen. 

4-6-7-8 7-8 6. op basis van vooropgestelde criteria bij zichzelf nagaan of ze 



LEERINHOUDEN 



GROND: 

• verschillende vormen van voorwaarts en rugwaarts rollen 

• handenstand: afstoot 2 voeten en doorrollen 

• stut (::) 

• rad 

• rondat 

• aaneenschakeling van gekende oefeningen al of niet met partner 

(eventueel met basiselementen van acrogym) 

BRUG en/of REK: 

1. BRUG: 

• kipbeweging tot spreidzit (:) 

• achteropzet (:) 

• vooropzet tot spreidzit (eventueel als insprong) 

• schouderstand uit spreidzit en doorrollen 

• aaneenschakeling van gekende oefeningen






4-10-19 9-11 7. taakgericht werken en aandacht hebben voor het belang van een 

opwarming (stretching, cooling down …) in functie van een 

bewegingsactiviteit 

2. REK: 

LEERINHOUDEN 

Laag rek: 

• ondersprong vanuit streksteun 

2 11 8. medeleerlingen helpen wanneer een bewegingssituatie dit vereist • buikdraai rugwaarts (::) 

• knieopzwaai (::) 

• stand op plint: opspreiden, zolendraai rugwaarts, afsprong tot 

18 11 9. eerste hulp bieden bij ongevallen in bewegingssituaties. stand 

• aaneenschakeling van gekende oefeningen 

1-16 11-13-14 10. verantwoordelijkheid opnemen door gezamenlijk genomen 

veiligheidsregels toe te passen. 

16-19- 

20-21*- 

22* 

9-11-17 11. het belang inzien van bewegen, een goede conditie en een gezonde 

actieve levensstijl. 

Hoog rek: 

• hang: voorwaarts en rugwaarts zwaaien + ½ draai met greepwissel 

• vanuit opsprong tot hang: rugwaarts rond breedte-as draaien tot 

streksteun (:) 

Zelfconcept en sociaal functioneren • aaneenschakeling van gekende oefeningen 

5-23 8-15-16 12. leiding nemen en leiding aanvaarden van medeleerlingen in 

bewegingssituaties 

6-8 12 13. de noodzakelijke inzet opbrengen om voor hen moeilijkere 

bewegingsvaardigheden in te oefenen. 

6-25 12-13 14. aan de hand van opgegeven criteria, een reeks samenstellen rekening 

houdend met de fysieke mogelijkheden en beperkingen van zichzelf en 

of de groep. 

SPRONGEN: 

• plint breedte: lendenslag-nekkip 

• plint lengte: duiksprong benen gespreid 

• minitrampoline: voorbereiding salto voorwaarts 

• minitrampoline + plint (7, breedte): handenstand afwenden 

handenstand overslag (:☺ 


onverdraagzaamheid en daar passend en tijdig op reageren



SUBVAK 3: GYMNASTIEK JONGENS 





4 2-4-5-7 1. zelfstandig leertaken uitvoeren om zich meer complexe 

bewegingspatronen eigen te maken 

6 1-2 2. inzicht verwerven in opbouw en progressies en bij zichzelf kunnen 

nagaan of ze vorderingen maken. 

6-7 1-6-7 3. hun leerprocessen bijsturen en nagaan of ze vorderingen maken bij het 

uitvoeren van bewegingsopdrachten 

LEERINHOUDEN 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket 3degraad 


GROND: 

• verschillende vormen van voorwaarts en rugwaarts rollen 

• handenstand: afstoot met 2 voeten 

• stut (::) 

• rondat 

• overslag (::) van schuine helling en landen op de valmat 

• aaneenschakeling van gekende oefeningen al of niet met 

8 1-4-7 4. aandacht hebben voor het motorisch leerproces partner (eventueel met basiselementen van acrogym) 

9-11-12 3-5-6-8 5. zelfstandig met gekende motorische vaardigheden een creatieve 

combinatie samenstellen en uitvoeren 


2 9-11 6. door inzicht in het bewegingsverloop van de diverse technieken 

potentieel gevaarlijke situaties inschatten en kunnen hierop anticiperen 

BRUG en/of REK: 

1. BRUG 

• kipbeweging tot handensteun op verlaagde brug (:) 

• achteropzet 

• vooropzet tot handensteun 

• achterinleggen 

• schouderstand uit zwaai en doorrollen (:) 

• aaneenschakeling van gekende oefeningen






25 12 7. zelfvertrouwen opbouwen en bewegingsvreugde ervaren door een 

goede lichaamscontrole 

23 14 8. samen met de anderen kennis en kunde aanwenden bij het organiseren 

van schoolsportactiviteiten en bij schoolfeesten 

25 13 9. een reeks samenstellen rekening houdend met eigen fysieke 

mogelijkheden en beperkingen 

LEERINHOUDEN 

2. REK 

Laag rek: 

• ondersprong vanuit streksteun met ½ draai 

• buikdraai rugwaarts (:) 

• buikdraai voorwaarts (::) 

• kipbeweging (::) 

• opspreiden vanuit streksteun; zolendraai rugwaarts, afsprong 

tot stand 


Hoog rek: 

• hang: voorwaarts en rugwaarts zwaaien + ½ draai met 

greepwissel 

• vanuit opsprong tot hang: rugwaarts rond breedte-as draaien tot 

streksteun 

• zwaaikip (::) 


SPRONGEN: 

• plint breedte: lendenslag-nekkip 

• plint lengte: duiksprong benen gesloten 

• minitrampoline: toetssalto voorwaarts op mattenberg 

• minitrampoline + plint (7, breedte): handenstand afwenden 

handenstand overslag (☺



SUBVAK 3: GYMNASTIEK MEISJES 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


9-10 1-2 1. oefenen om de algemene motorische eigenschappen te verbeteren en 

de opbouw van een training interpreteren. 

10-12 1-3-6 2. ruimte-, tijds- en lichaamsperceptie verwerven om zich bewust te zijn van 

hun houding, beweging en vormspanning tijdens een 

bewegingsuitvoering. 

3-4-8 4-6 3. een aangepaste leerweg kiezen om bewegingspatronen uit te kunnen 

voeren. 

11-15 3-5-6-8 4. ervaren dat het samenstellen en uitvoeren van een reeks kan leiden tot 

bewegings- en creatievreugde 

4-10 2-3-4-7 5. bewegingsopdrachten zelfstandig aanpakken en tot een goed einde 

brengen. 

4-6-7-8 7-8 6. op basis van vooropgestelde criteria bij zichzelf nagaan of ze 





GROND: 

• koprol : voorwaarts en rugwaarts, benen gespreid 

• handenstand : afstoot 2 voeten en doorrollen (:) 

• rad 

• rondat 

• sprongen: spreidsprong, hurksprong, kattensprong 

• basiselementen acrogym 

• samenstellen van een reeks met gekende leerstofonderdelen 

al of niet met partner(s) 

BRUG en/of REK 

• opsprong 

• buikdraai rugwaarts (::) 

• rugwaarts om breedte-as draaien aan hoge legger (::) 

• molendraai voorwaarts (::) 

• knieopzwaai (::) 

• kniekuiluitzwaai ( :: )vanuit hang hoge legger 

• uitsprong 

• samenstellen van een reeks met gekende leerstofonderdelen



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


4-10-19 9-11 7. taakgericht werken en aandacht hebben voor het belang van een 

opwarming (stretching, cooling down …) in functie van een 

bewegingsactiviteit. 

2 

11 

BALK: 

• opsprong: tot stand, afstoot 1 of 2 voeten 

• draaien: halve draai op 1 of 2 voeten 

• sprongen:opeenvolging van 2 sprongen in serie 

11 8. medeleerlingen helpen wanneer een bewegingssituatie dit vereist • verplaatsingen voor- en rugwaarts met armbewegingen 

• waagstand 

• afsprong: rondat 

18 11 9. eerste hulp bieden bij ongevallen in bewegingssituaties. • reeks met gekende oefeningen 

1-16 11-13-14 10. verantwoordelijkheid opnemen door gezamenlijk genomen 

veiligheidsregels toe te passen. 

16-19-20 

21*-22* 




5-23 8-15-16 12. leiding nemen en leiding aanvaarden van medeleerlingen in 


SPRONGEN: 

• plint of paard breedte: tussensteunsprong, plankafstand vergroten 

• duikprong (::) 

• minitrampoline: hoogtesprongen 

voorbereiding salto voorwaarts 

6-8 12 13. de noodzakelijke inzet opbrengen om voor hen moeilijkere 

bewegingsvaardigheden in te oefenen. 

6-25 12-13 14. aan de hand van opgegeven criteria, een reeks samenstellen rekening 

houdend met de fysieke mogelijkheden en beperkingen van zichzelf en 

of de groep. 





SUBVAK 3: GYMNASTIEK 


ET LO 

DSET 




4 2-4-5-7 1. zelfstandig leertaken uitvoeren om zich meer complexe 






LEERINHOUDEN 



GROND 

• handenstand: afstoot 2 voeten 

• rondat ,1/2 draai ,rad 

• basiselementen acrogym 

• samenstellen van een reeks: een combinatie van gekende 

oefeningen al of niet met partner(s) 

8 1-4-7 4. aandacht hebben voor het motorisch leerproces 

9-11-12 3-5-6-8 5. zelfstandig met gekende motorische vaardigheden een creatieve 


BRUG: 

• opsprong 

• aanloop opsprong buikdraai rugwaarts 

Gezonde en veilige levensstijl • uit streksteun voorlings:1 been tussen de steun (::) 

2 9-11 6. door inzicht in het bewegingsverloop van de diverse technieken potentieel 

gevaarlijke situaties inschatten en kunnen hierop anticiperen 

• knie opzwaai 

• zwaai aan hoge legger met greepwissel 

• uitsprong 

• samenstellen van een reeks: een combinatie van gekende 

oefeningen



ET LO 

DSET 






23 14 8. samen met de anderen kennis en kunde aanwenden bij het organiseren 


25 13 9. een reeks samenstellen rekening houdend met eigen fysieke 

mogelijkheden en beperkingen 

LEERINHOUDEN 

BALK: 

• opsprong: 1 voet 

• draaien: ½ draai op 1 voet 

• verplaatsingen: voorwaarts en rugwaarts met begeleidende 

armbewegingen 

• radslag: op Zweedse bank 

• vanuit vouwlig komen tot strekstand 

• afsprong: voorbereiding overslag (::) 

• samenstellen van een reeks met gekende onderdelen 

SPRONGEN: 

• plint of paard breedte: handenstand overslag (::) 

• minitrampoline: toetssalto op mattenberg



SUBVAK 3: GYMNASTIEK 


Basispakket 

De lessen worden voor de jongens en meisjes bij voorkeur in een afzonderlijke groep aangeboden. 

Een constante vooruitgang zowel op het inhoudelijk vlak(= moeilijkheid), als op het vormelijke vlak ( = zin voor afwerking en esthetiek ), blijft het 

doel. 

Zorg op elk niveau voor een progressieve klimming in de oefenstof. 

Individueel remediëren blijft noodzakelijk. 

Maak gebruik van gevarieerde oefenvormen en organisatievormen. 

Tijdens de opwarming dient rekening te worden gehouden met de specificiteit van het toestel. 

Het verbeteren van de algemene lenigheid en kracht is van het grootste belang. Leerlingen kunnen ook de opdracht krijgen hiervoor naschools 

te oefenen. 

Er dient bijzondere aandacht te worden besteed aan de technieken van helpen en bijstaan en aan de veiligheid. 

Als productevaluatie kan een samengestelde oefening worden gevraagd van gekende leerplandoelstellingen en onderdelen van leerinhouden. 

Uitbreidingspakket 

Extra leerinhouden kunnen aangeboden worden, te kiezen uit de oefenstof van de wedstrijdgymnastiek. 

De basiskennis en de individuele aanleg van elke leerling zullen mede deze extra leerinhouden bepalen. 

Voor een wedstrijdturner/ turnster kan de leerplandoelstellingen en leerinhouden uitgebreid worden in functie van te leveren prestaties. 

Samenspraak met de clubtrainer is in dit geval wenselijk. 

De uitrusting van de oefenzaal en de veiligheidshulpmiddelen (landingsmatten, valput, saltogordels) kunnen ook een invloed hebben bij de 

keuze van bepaalde leerplandoelstellingen en onderdelen van leerinhouden. 

Als productevaluatie kan de leerlingen worden gevraagd om zelf een oefening samen te stellen met gekende leerplandoelstellingen en 

onderdelen van leerinhouden. 

In samenspraak met het subvak ‘ritmische- of dansante vorming’ kunnen de meisjes zelf een grondoefening samenstellen op muziek.



SUBVAK 4: RITMISCHE OF DANSANTE VORMEN 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket 2de graad 


12 1-3-6 1. hun ritmegevoel, lichaams- en bewegingsbewustzijn verder ontwikkelen 

Afhankelijk van de interesses van de leerlingen en de specialiteiten 

12 1-3-6 2. tijdsbesef ontwikkelen: ervaren van tempo, ritme en duur van de lesgever kunnen diverse ritmische bewegingsvormen worden 

aangeboden 

12 1-3-6 3. zowel kracht (vnl. versterken van romp, gordel en benen) als snelheid, 

lenigheid en evenwicht in sterke mate verder ontwikkelen 

9-12 3-2-4 4. eerder geleerde vaardigheden uit verschillende bewegingsgebieden 

toepassen in andere bewegingscontexten 

(bijv. gymnastiek → rock ’n roll) 

5. hun specifieke kennis van de terminologie uitbreiden 

4-6-7-8 7-8 6. op basis van vooropgestelde criteria bij zichzelf nagaan of ze vorderingen 

maken, aangeven waarom een bewegingsopdracht wel of niet lukt, en hun 

leerproces bijsturen. 

11 14-16 7. via de eigen lichaamstaal ‘converseren’ met de partner 

Een keuze uit: 

1) ‘NIEUWE TRENDS’: AEROBIC, STEPAEROBIC, 

TAEBO, CARDIO-FUNK, STREETDANCE, LATINO, 

CAPOEIRA, HIP-HOP, ROPE SKIPPING … 

• terminologie van de basispassen wordt uitgebreider 

• bewegingszin met variatie op basissteps uitvoeren 

• variatie in tijd /kracht / ruimte 

2) SOCIALE DANS , ROCK ’n ROLL : 

3-4-5-8- 

11 

2-3-5-14 8. op een creatieve manier, gekende vaardigheden in een ritmische 

combinatie samenstellen en uitvoeren, individueel of met anderen 

Parendansen geven een extra dimensie aan de ritmische 

bewegingsopvoeding 

15*-21* 12-13 9. via de dansante bewegingsvormen bewegingsvreugde ervaren • de basispas individueel aanleren 

• een correcte houding sterk benadrukken zodat de partners de 

kans krijgen elkaar sterk aan te voelen 

• eenvoudige danscombinaties



ET LO 

DSET 




19 10. een correcte houding toepassen in bewegingszinnen 

4-10-19- 

22* 

9-11 11. taakgericht werken en het belang inzien van opwarming, stretching, buiken 

rugspieroefeningen, relaxatie 

LEERINHOUDEN 


14 17-18 12. kritisch omgaan met het bewegingsaanbod in het algemeen en met het 

aanbod dansante vormen in het bijzonder 

21* 13. ‘presence’ en zelfzekerheid ontwikkelen 

16-19-20 

-21*-22* 



5-23 12-14-15 

-16 

15. creatieve bewegingsopdrachten alleen of in groep organiseren en hierbij 

rekening houden met en waardering opbrengen voor elkaars mogelijkheden





ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


4 2-4-7 1. zelfstandig leertaken uitvoeren om zich meer complexe 

worden verder uitgebreid en verdiept. Hierbij wordt extra aandacht 


besteed aan het dansgedeelte. 





Zowel het uitvoeren van opgelegde bewegingspatronen als het creatief 

toepassen van bewegingsmateriaal zijn beide onontbeerlijk voor een zo 

breed mogelijk dansspectrum. 

8 1-4-7 4. aandacht hebben voor het motorisch leerproces DANSGEDEELTE 

9-11-12 3-5-6-8 5. zelfstandig met gekende motorische vaardigheden een creatieve 1. Danscombinatie 


Is een geheel van bewegingen dat wordt samengesteld door de. 

3-4-5-8- 5-14 6. op een creatieve manier, gekende vaardigheden in een ritmische lesgever en op het niveau van de geziene leerplandoelstellingen en 

11 

combinatie samenstellen en uitvoeren, individueel of met anderen leerinhouden 

7. hun gevoel voor muzikaliteit ontwikkelen Voorbeelden: - abstracte dans (ruimtelijke patronen) 

- streetdance (hip hop, clip) 

8-9 1-3-6 8. inzien dat dans- en ritmische bewegingsopdrachten hun een 

- afrodance 

voortreffelijke basistechniek meegeeft en bijdraagt tot een harmonische 

ontplooiing 

- … 

Gezonde en veilige levensstijl 2. Compositie 

2 1-2-4 9. door inzicht in het bewegingsverloop van de diverse technieken 

potentieel gevaarlijke situaties inschatten en kunnen hierop anticiperen 




12 11. expressiviteit en innerlijke beleving ontwikkelen 

De leerlingen stellen zelf een dansstuk samen, individueel of in groep.





1. De leerplandoelstellingen en leerinhouden binnen het kader van éénzelfde discipline moet oordeelkundig worden gegroepeerd ten einde de 

rentabiliteit en de continuïteit van een les zo hoog mogelijk te houden. 

2. Bij het maken van keuzes rekening houden met een logische opbouw zodat er een vlotte overgang is van eenvoudige tot meer ingewikkelde 

expressievormen. 

3. Binnen elke oefening worden verschillende basisbewegingspatronen gecombineerd tot een muzikaal geheel waarbij rekening wordt 

gehouden met de dynamische eigenheid en het kader van elk onderdeel. 

4. Aandacht voor de muziek ondersteunt het verwerven, fixeren en conserveren van de leerplandoelstellingen en leerinhouden. 

5. Er kunnen meerdere ritmische bewegingsvormen aan bod komen of één vorm kan volledig worden uitgediept. 

6. De oefenstofkeuze moet zinvol, prettig en intensief zijn. Motiverende muziek en haalbare opdrachten zijn daarom zeer belangrijk. 

7. De creativiteit en het plezier van het bewegen kunnen onder meer geprikkeld worden door open opdrachten. 

8. Welke ritmische bewegingsvormen er ook worden aangeboden, leg steeds de nadruk op bewegingsvreugde en creativiteit. 

9. Overleg binnen de vakgroep schept de mogelijkheid om intern afspraken te maken en binnen een zelfde schooljaar een groepswissel door 

te voeren.



SUBVAK 5: BASKETBAL 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


9-13 1-2-4-8 1. scoren en de juiste beslissing nemen in een meerderheidssituatie en in 

een gelijkheidssituatie van 3-2 tot 5-5 

10-13 1-3-5-8 2. kansen creëren in de 1-1 situatie in functie van de 5-5 situatie • gesprongen setshot 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket uit de 2de 

graad wordt uitgebreid en verdiept 

5-7-8 8 3. de juiste oplossing vinden van een spelprobleem • varianten op de lay-up na dribbel 

3-4 5-8 4. zelfstandig oefenen om de spelopdracht tot een goed einde te brengen • spelen met dribbel 

3-6-8 7 5. nagaan aan de hand van vooropgestelde criteria of ze vooruitgang 

boeken en hun leerproces bijsturen 

9-10 1-2-3 6. de bal controleren en weten wanneer ze kunnen passen, dribbelen en 

zich vrijlopen van een 3-3 spelsituatie tot een 5-5 spelsituatie 

4-15 4-6 7. opbouwen in een gelijkheidssituatie van 3-3 tot 5-5 • controle 

• dribbel: verandering van richting, binnenwaarts, buitenwaarts 

• spelen in TTP (‘Triple Tred Positie’ = positie waarbij kan gescoord, 

gepast en gedribbeld worden) 

• cross-over en open step 

Gezonde en veilige levensstijl • pass-selectie 

1-2-4 10-11 8. tijdens oefeningen en spelvormen de nodige controle opbrengen om 

risico’s eigen aan basketbal te vermijden. 

16-22* 11 9. zich progressief opwarmen om fysiek en mentaal klaar te zijn voor de 

spelen bewegingsopdrachten 

1-2-16- 

19 

11 10. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van fitheid, 


1-16-20 10 11. het evenwicht nastreven tussen sportprestaties, fysieke conditie en 

gezondheid 

16-19- 

21*-22* 

9-17 12. de invloed van bewegen op de fysieke, mentale en sociale gezondheid 


beïnvloeden 

17-18 11 13. de basisprincipes van eerste hulp bieden bij ongevallen in 


• dribbelselectie 

• vrijlopen in functie van de 1-1 actie 

• aanvalsopbouw in functie van de geziene technische en tactische 

elementen



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Zelfconcept en sociaal functioneren (zie leerinhoud motorische competentie) 

14*-15*- 

25 

12-17 14. ervaren dat motivatie, betrokkenheid en positief zelfbeeld, belangrijke 

aspecten zijn bij sportbeleving en sportief presteren zowel individueel als 

in groep. 

7-23 13-14-16 15. aan de hand van vooropgestelde criteria de rol van coach en 

scheidsrechter op zich nemen. 

2-8-23- 

24 

14-16 16. de leiding en/of verantwoorde opmerkingen van medeleerlingen 

aanvaarden 

• rol als coach of scheidsrechter kunnen opnemen 

• op verschillende spots spelen 

• elkaar evalueren 

23-24- 

25 

14-15-16- 

17 

17. samen met anderen, kennis en kunde aanwenden bij het organiseren 


8-23 15-16 18. aanvaardbaar gedrag tonen op het vlak van fair play, reglementering, 

hiërarchie en bij het uiten van bedenkingen. 






ET LO 

UITBREIDINGSUREN : 50 LESTIJDEN PER GRAAD 

DSET 




9-13 1-2-4 1. scoren en de juiste beslissing nemen in: 

• een meerderheidsituatie van 3 – 2 

• een gelijkheidssituatie 5 – 5 

10-13 1-3-5-8 2. kansen creëren in de 2-2 en 3-3 situatie in functie van de 5-5 situatie • shotselectie 

9-10 1-2-3 3. de bal controleren en weten wanneer ze kunnen passen, dribbelen en 

zich vrijlopen van een 3-3 spelsituatie tot een 5-5 spelsituatie 

4-15-19 9 4. de aanval opbouwen in een gelijkheidssituatie van 3 – 3 tot 5-5 op 

een half en volledig terrein 

13 14-16 5. het scoren verhinderen door de individuele verdediging toe te passen 

in een 3 – 3 spelsituatie 

Gezonde en veilige levensstijl • pass-selectie 


risico’s eigen aan basketbal te vermijden. 



1-2-16-19 11 8. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van 

fitheid, veiligheid, blessurepreventie, voeding en middelengebruik 


gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 



LEERINHOUDEN 

Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket uit de 3de graad 

wordt uitgebreid en verdiept 

• setshot verdiepen en verfijnen 

• jumpshot verdiepen en verfijnen 

• spelen in TTP 

• cross-over,varianten open-step,reverse step 

• uitwerken van 2-2 situatie en 3-3 situatie i.f.v. 

- verschillende posities op het terrein 

- penetratiedribbel 

• controle 

• dribbelselectie 

• vrijlopen in functie van de 1-1 actie en ploegmaat 

• aanvalsopbouw 3-3 i.f.v.geziene technieken en tactieken 

• opbouw tegenaanval in functie van 5-5 

• 5-5 organisatie 

• individuele verdediging op de balbezitter



ET LO 

14*-15*- 

25 

DSET 

LO 7-23 13-14- 

16 





aspecten zijn bij sportbeleving en sportief presteren zowel individueel 

als in groep. 

13. aan de hand van vooropgestelde criteria de rol van coach en 


2-8-23-24 14-16 14. de leiding en/of verantwoorde opmerkingen van medeleerlingen 

aanvaarden 

23-24-25 14-15- 

16-17 





14-15- 

16 

17. voor zichzelf en anderen respect tonen en signalen herkennen van 


LEERINHOUDEN 

(zie leerinhoud motorische competenties) 

• op verschillende spots spelen 

• transitie verdediger-aanvaller





1. Stel duidelijk een aantal aandachtspunten voorop als er gespeeld wordt. 

2. Vermijd het gebruik van handen en armen in verdediging. 

3. Laat de leerlingen in kleine groepen spelen. 

4. Zorg ervoor dat de belangrijkste aandachtspunten beheerst zijn. 

5. Vertrek van de meerderheidssituaties om leerlingen te doen inzien wanneer en waar zij moeten scoren. 

6. Eerst op een half terrein daarna op een volledig terrein. 

7. Zorg ervoor dat het spel vertraagd wordt door te stoppen en pivoteren. 

8. Maak gebruik van spots. 

9. Laat de verdedigers binnen de driepuntszone verdedigen. 

10. Differentieer.



SUBVAK 6: HANDBAL 


ET LO 

DSET 




1 2 1. in nieuwe bewegingssituaties verantwoordelijkheid opnemen door 

gezamenlijk afgesproken veiligheidsregels toe te passen. 

3 3 2. aan de hand van zelfinschatting de aangepaste leerweg kiezen voor 

het aanpakken en oplossen van de bewegingsopdrachten. 

4 5 3. zelfstandig leertaken uitvoeren om een bewegingsopdracht tot een 

goed einde te brengen uitgaande van het eigen kunnen. 

5 4 4. bewegingssituaties in groep organiseren en aanpassen aan het aantal 

deelnemers. 

LEERINHOUDEN 


wordt uitgebreid en verdiept 

1. Individuele technieken met de bal 

We streven naar een verbeteren en een verdiepen van: 

• passen en vangen 

• het dribbelen 

• een correcte lange pass 

• 1>



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 



risico’s eigen aan handbal te vermijden. 



1-2-16- 

19 

11 16. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van 



gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 



14*-15*- 

25 

7-23 13-14- 

16 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 




als in groep. 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 





14-15- 

16 



3. Groepstechniek / basisvormen van samenspel 

• sper + afrollen 

• wissel + doorsteek pass 

• lange wissel 

• spelen met 2 cirkelspelers 

• samenspel in een 3-2-1 verdediging 

• spelvormen zoals 2>





ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


1 2 1. in nieuwe bewegingssituaties verantwoordelijkheid opnemen door 

gezamenlijk afgesproken veiligheidsregels toe te passen. 

3 3 2. aan de hand van zelfinschatting de aangepaste leerweg kiezen voor 

het aanpakken en oplossen van de bewegingsopdrachten. 

4 5 3. zelfstandig leertaken uitvoeren om een bewegingsopdracht tot een 

goed einde te brengen uitgaande van het eigen kunnen. 

5 4 4. bewegingssituaties in groep organiseren en aanpassen aan het aantal 

deelnemers. 


wordt uitgebreid en verdiept. 

1. Verbeteren en uitdiepen van de individuele techniek met de bal. 

• dribbelen in de tegenaanval, al slalommend of met 

richtingsveranderingen, zonder of met tegenstrever 

• passen en vangen in beweging ten opzichte van een verdediging 

in beweging. Het vlottend dreigen komt hier aan bod. 

• doelworp vanuit sprong, of vanuit de loop, of vanuit stand. 

6 7 5. zichzelf evalueren en eventueel zelfstandig het leerproces bijsturen. • variaties in doelworp na schijnbeweging (o.a. heupworp) 

7 8 6. op basis van een beperkt aantal criteria aangeven waarom een 

opdracht wel of niet lukt. 

8 8 7. bewegingservaringen uitwisselen en daaruit conclusies trekken voor 

hun eigen uitvoering. 

• 1>



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Gezonde en veilige levensstijl 3. Groepstechniek / basisvormen van samenspel 


risico’s eigen aan handbal te vermijden. 



1-2- 

16-19 

1-16- 

20 

16-19- 

21*- 

22* 



10 17. het evenwicht nastreven tussen sportprestaties, fysieke conditie en 

gezondheid 



beïnvloeden 




• spelvormen zoals 2 tegen2, 3 tegen 3 en 4 tegen 4, waarbij de 

passnelheid, de pasrichting en de schijnbeweging het uitgangspunt 

vormen. 

• de snelle overgang van balverlies naar balbezit. Wat is de rol van de 

aanvaller en de verdediger in tegenaanval? 

• het samenspel ontwikkelen op basis van het aanspeelbaar zijn na de 

pas en het bepalen van de juiste timing. 

• het verwerven en uitspelen van een meerderheidssituatie in aanval. 

• het verdedigen van het doel in een minderheidssituatie met de hulp 

onderling en met een doelman. 

• het organiseren van en het uitspelen van een vrijworp. 

14*- 

15*-25 

7-23 13-14- 

16 

2-8- 

23-24 

23-24- 

25 



als in groep. 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 





14-15- 

16 







1. Basisprincipe 

We spelen zo collectief als mogelijk en zo individueel als noodzakelijk. 

Het samenspel staat centraal zowel in aanval als in verdediging. De groep reageert op de situatie als een collectief en niet als een 

samenbundeling van individualisten. 

De individuele acties geven het spel een meerwaarde. 

Het samenspel en de individuele acties worden zoveel mogelijk in open situaties geoefend (spel of wedstrijdsituaties). 

Er wordt gestreefd naar een functionele verhouding tussen de groepswerking (hier kan de keuze gemaakt worden tussen heterogene en 

homogene groepsverdeling) en de individuele opdrachten. 

2. Spelbekwaamheid 

De hoofdbetrachting is een ontwikkeling van de “beginners-spelbekwaamheid”. 

Deze omvat motorische, cognitieve, tactische en sociale attitudes, die in elke les dienen benadrukt te worden en in hun totaliteit moeten 

geoefend worden. 

De volgende attitudes (zie ook de leerinhouden) vormen de basis: 

• voortdurend observeren en analyseren; 

• permanent en vooral snel anticiperen; 

• samenspelend vrijlopen of steun geven; 

• een correcte techniek nastrevend; 

• aandacht schenken aan het speltempo en de timing van de actie(s); 

• een accurate en snelle overschakeling van de aanval naar de verdediging en omgekeerd. 

Spelbekwaamheid vereist vooral zelf- en groepsdiscipline.



SUBVAK 7: VOETBAL 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket uit de 2de 


3-4-5-13 1-2-3 1. geleidelijk de juiste wedstrijdacties tot stand brengen en/of 

ontwikkelen in meerderheidssituaties 2>



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 



risico’s eigen aan het voetbal te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

Zonder balbezit: 

• positiekeuze bij balverlies tussen bal en doel en afstand tot 

balbezitter aanpassen i.f.v. afstand tot eigen doel 

• juiste lichaamshouding in verdediging (verlaagd zwaartepunt 

door knieën te buigen en romp licht naar voren, lichte 

spreidstand en gewicht op voorvoet) 

• moment van duel aangaan kunnen bepalen i.f.v. positie 

tegenover eigen doel, tegenstrever en rugdekking door 

medespeler 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 




15*-25 12-17 16. ervaren dat motivatie, betrokkenheid en positief zelfbeeld, belangrijke 


in groep. 

7-23 13-14- 

16 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 

19. samen met anderen, kennis en kunde aanwenden bij het organiseren van 

schoolsportactiviteiten en bij schoolfeesten 



14-15- 

16 







ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhouden basispakket uit de 3de 


3-4-5-13 1-2-3 1. juiste wedstrijdacties tot stand brengen en/of ontwikkelen in 

gelijkheidssituatie van K+7>



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


15*-25 12-17 12. ervaren dat motivatie, betrokkenheid en positief zelfbeeld, belangrijke 


als in groep. 




aanvaarden 

23-24-25 14-15-16- 

17 











1. BASISPRINCIPE 

Hét basisprincipe van het voetbalspel luidt: "We spelen zo collectief mogelijk en zo individueel als noodwendig". 

• Samenspelen staat centraal, zowel bij balbezit als bij balverlies; de groep functioneert als een collectief en niet als een verzameling van individuen. 

• De individuele acties geven het samenspel een meerwaarde, maar worden niet geaccentueerd. 

• Het samenspel en de individuele acties worden, in een spel- of wedstrijdsituatie, zoveel mogelijk tezelfdertijd geoefend (open situaties). 

• Naargelang de doelstelling wordt er gestreefd naar een functionele verhouding tussen samenspel (groepsopdracht) en individuele actie (individuele 

opdracht). 

2. SPELBEKWAAMHEID 

Vanaf het begin dient er nadruk gelegd te worden op het ontwikkelen van een 'basisspelbekwaamheid'. Deze omvat (psycho-)motorische, cognitieftactische 

en sociale attitudes. Als een 'rode draad' in het lesgebeuren worden ze continu benadrukt en in hun onderlinge samenhang geschoold. Aan de 

basis liggen o.a. volgende attitudes (zie ook leerinhouden): 

• een 'voortdurend waarnemen' van de inhoud van de zich veranderende spelsituatie en een 'voortdurend en snel anticiperen' hierop. 

• nastreven van een samenspel gebaseerd op 'vrijlopen' en 'in steun komen' . 

• nastreven van het permanent toepassen van de juiste pass-selectie (vooruit, breed, achteruit, individuele actie) 

• nastreven van 'correcte techniek'. 

• nastreven van een 'goed geselecteerde en getimede actie' aan een 'optimaal speltempo'. 

• nastreven van een 'snel overschakelen van balbezit naar balverlies en omgekeerd'. 

Basisspelbekwaamheid veronderstelt dus (zelf)discipline! 

3. De situaties kunnen geoefend worden met of zonder doelman (maar dan wel met een aangepast doel, zodat scoren zowel een uitdaging als een haalbare 

opdracht blijft), met bijkomende opdrachten of beperkingen (individueel of groep spelers) naargelang de leerinhoud(en), waarbij het aanvallend en 

verdedigend denken en handelen gekoppeld blijft. 

Alle 1>



SUBVAK 8: VOLLEYBAL 





4-5-9 2-4 1. in 2 met 2, 3 met 3, … -situaties eenvoudige opbouwopdrachten spelen. 

3-9-13 1-3 2. zoveel mogelijk streven naar opbouw in 3 tijden in 2 tegen 2, 

3 tegen 3, …, spelvormen. 

10-12-13 1-5 3. de geijkte tactieken en technieken toepassen op de verschillende 

rotatieposities eigen aan het volleybal. 

6-7-8 7-8-16 4. aan de hand van eenvoudige opgegeven criteria nagaan waarom een 

individuele of groepsopdracht wel of niet lukt. 


1-4 10-11 5. tijdens oefeningen en spelvormen de nodige controle opbrengen om 

risico’s eigen aan volleybal te vermijden. 



1-2-16-19 11 7. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van fitheid, 



gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 



LEERINHOUDEN 

Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket 2de graad inoefenen 

en vervolmaken 

Tactiek: 

2>





14*-15*- 

25 




in groep. 


scheidsrechter op zich nemen 


aanvaarden 

23-24-25 14-15-16- 

17 





Letsels voorkomen door : 

LEERINHOUDEN 

• gevaren bij acties in de netzone leren erkennen 

• oefenen om netfouten en overschrijden middenlijn te vermijden 

• preventiekrachtoefeningen in opwarming om schouderblessures te 

vermijden 

Elementaire spelregels : 

• een spel kunnen leiden met toepassen van de elementairste 

spelregels 

• het rotatiesysteem kennen 







ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


4-5-9 2-4 1. in 2 met 2, 3 met 3, …, -situaties eenvoudige opbouwopdrachten spelen. 

3-9-13 1-3 2. zoveel mogelijk streven naar opbouw in 3 tijden in 2 tegen 2, 

3 tegen 3, …, spelvormen. 

10-13 1-5 3. de geijkte tactieken en technieken toepassen op de verschillende 

rotatieposities eigen aan het volleybal. 

6-7-8 7-8-16 4. aan de hand van eenvoudige opgegeven criteria nagaan waarom een 

individuele of groepsopdracht wel of niet lukt. 


1-4 10-11 5. tijdens oefeningen en spelvormen de nodige controle opbrengen om risico’s 

eigen aan volleybal te vermijden. 

16-22* 11 6. zich progressief opwarmen om fysiek en mentaal klaar te zijn voor de spelen 

bewegingsopdrachten 

1-2-16-19 11 7. bij de eigen sportbeoefening, belangrijke principes toepassen van fitheid, 



gezondheid 

16-19- 21*- 

22* 


erkennen en vergelijken met andere factoren die de gezondheid beïnvloeden 

17-18 11 10. de basisprincipes van eerste hulp bieden bij ongevallen in bewegingssituaties 

Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket 3de graad 


Tactiek: 

2>



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


14*-15*-25 12-17 11. ervaren dat motivatie, betrokkenheid en positief zelfbeeld, belangrijke Letsels voorkomen door : 

aspecten zijn bij sportbeleving en sportief presteren zowel individueel als in 

groep. 

• gevaren bij acties in de netzone leren erkennen 

7-23 13-14-16 12. aan de hand van vooropgestelde criteria de rol van coach en scheidsrechter • oefenen om netfouten en overschrijden middenlijn te vermijden 

op zich nemen. 

• preventiekrachtoefeningen in opwarming om 

schouderblessures te vermijden 

2-8-23-24 14-16 13. de leiding en/of verantwoorde opmerkingen van medeleerlingen aanvaarden Elementaire spelregels : 

• een spel kunnen leiden met toepassen van de elementairste 

spelregels 

23-24-25 14-15-16- 

17 

14. samen met anderen, kennis en kunde aanwenden bij het organiseren van 

schoolsportactiviteiten en bij schoolfeesten 



• het rotatiesysteem kennen 

• de nummering van de pos. op het veld kennen met de 

elementaire reglementering eraan verbonden. 







1. 1 volleybal-bal per 2 leerlingen is een minimum. 

2. Kies volleyballen van een degelijke kwaliteit. Kwalitatief mindere ballen veroorzaken bij veel leerlingen pijn en bijgevolg een negatief gevoel 

tegenover volleybal. 

3. Probeer zoveel mogelijk minivolleybalvelden te creëren: gebruik hiervoor elastiek, lint of badmintonnetten. 

4. Bij aanleren van de aanval gaat richting leren geven boven kracht. 

5. Tactiek en techniek zijn geen afzonderlijke elementen, maar zijn steeds in elkaar verweven. 

6. Bovenhandse opslag in moeilijkheidsgraad beperken indien de spelopbouw erdoor in het gedrang komt. 

7. Besteed veel aandacht aan de beweeglijkheid. 

8. Opdrachten voor het inschatten van de balcurve en tijds- ruimteperceptie. 

9. Zorg voor een spelgerichte methodiek: 

• vertrekkend vanuit opbouw in eigen veld; 

• vertrekkend van eenvoudige opslag. 

10. In 1 ste instantie een 3-contactspel (samenspel) nastreven, gekoppeld aan beweeglijkheid. 

11. Probleemoplossende opdrachten geven waarin het samenspel belangrijk is.



SUBVAK 9: BADMINTON 


ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket 2de graad 


3-4-5-6 1-2-3-5-6 1. De onderhandse slagbeweging versnellend uitvoeren ONDERHANDSE SLAG 

- i.f.v opslag : accent slaan "via voorarmdraai" 

3-4-5-6- 

7-8 

3-4-7-8- 

10 

1-2-3-4- 

5-6 

2. “Sparren” en tegen elkaar spelen (wedstrijden) binnen de aangepaste 

vorm van het badmintonspel 

3. de bovenhandse slagbeweging uitvoeren met de correcte greep: 

- zonder "tikactie" en met extra aandacht voor de werpbeweging in 

het achterveld (mogelijk verhoogd net) 

- met duw acties (extensieslagen) in het voorveld (verlaagd net) 

4. "sparren" en tegen elkaar spelen (wedstrijden) binnen de aangepaste 

vorm van badmintonspel. 

• leren de shuttle hard te slaan via een soepele en versnellende 

beweging 

• leren het begrip "ruitenwisser= voorarmdraai” toepassen. 

• plaatsing van de opslag: accent diepte 

SLAGGEWENNING: BOVENHANDSE SLAG: 

- accent slaan "via werpbeweging 

• leren de shuttle harder slaan via een soepele en versnellende 

"werpbeweging" 

• leren harder te slaan door in te stappen in de slag – 

gewichtsoverdracht 

• leren gebruik maken van de universele greep bij de bovenhandse 

voorhandslagen in het achterveld. 

5. zich verplaatsen voor en na de slagbewegingen • leren bovenhands samenspelen over een verlaagd net (1m) 

• leren bovenhands (en onderhands) tegen elkaar spelen over een 

verlaagd net – WEDSTRIJDEN 

3-5-6-7-8 6. het tactisch nut van de basisslagen tot uiting laten komen in spel en 

oefenvormen 

7. de basisslagen toepassen tijdens “sparren” en wedstrijden op 

(eventueel) aangepaste terreinen. 

BASISSLAGEN: basistechniek – essentiële aandachtspunten. - 

leren de basisslagen efficiënter te gebruiken in wedstrijden - 

aanreiken van bijkomende aandachtspunten 

• hoge opslag: cfr basis slaggewenning; universele greep 

• clear: cfr basis slaggewenning; universele/ hamergreep 

• dab (kill); mattenkloppersgreep 

• drop. Universele greep 

• voorhand en rughand lob resp. universele- en duimgreep 

• netdrop; duimgreep en universele greep. 

• smash (afhankelijk van niveau)/ en blokverdediging



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

3-4-9- 

10-11- 

12-22* 

3-4-9- 

10-11- 

12-13 

3-4-5-6- 

7-8 

3-4-5-6- 

7-8 

8. zich op een elementaire badmintonspecifieke manier verplaatsen over 

het terrein voorwaarts, rugwaarts en zijwaarts 

BASISFOOTWORK: l 

- leren de elementaire slag houdingen aannemen bij het slaan . 

- dwarse stand t.o.v. het net voor de bovenhandse slagen 

9. uithouding oefenen op een badmintonspecifieke wijze. • bijtrekpassen 

• uitvalspassen op racketvoet 

• springen: wisselsprong 

10. het tactisch nut van de slagen tot uiting laten komen tijdens sparren en 

enkelspel wedstrijden. 

11. een wedstrijd enkelspel leiden en elementair begeleiden. 


BASISTACTIEK ENKELSPEL: 

- leren gepast gebruik maken van de open ruimte 


risico’s eigen aan badminton te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 




14*-15*- 

25 



als in groep. 


scheidsrechter op zich nemen.



ET LO 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 

DSET 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 



LEERINHOUDEN 









Bij het aanbieden van dit keuzepakket wordt er van uitgegaan dat de leerlingen reeds slaggewenning en inleiding van de basisslagen hebben gezien in de 2 e graad 

ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

3-4-5- 

6-7-8 

3-4-7- 

8-10- 

11-12 

1-2-3-4- 

5-6 

3-4-5-6- 

7-8 



1. de twee modaliteiten van bovenhandse slagbeweging uitvoeren met de 

correcte greep naargelang de positie op het terrein: 

- zonder "tikactie" en met extra aandacht voor de werpbeweging in het 

achterveld (mogelijk verhoogd net) 

- met duw acties (extensieslagen) in het voorveld (verlaagd net) 

2. "sparren" en tegen elkaar spelen (wedstrijden) binnen de aangepaste 

vorm van badmintonspel. 

SLAGGEWENNING: BOVENHANDSE SLAG: accent slaan "via 

werpbeweging 

• de shuttle leren harder te slaan via een soepele en versnellende 

"werpbeweging" 

• harder slaan door in te stappen in de slag – gewichtsoverdracht 

• gebruik maken van de universele greep bij de bovenhandse 

voorhandslagen in het achterveld 

3. zich verplaatsen voor en na de slagbewegingen • leren bovenhands samen spelen over een verlaagd net (1m) 

• leren gebruik maken van de mattekloppersgreep en de duimgreep 

bij de bovenhandse slagen in het voorveld 

• leren bovenhands (en onderhands) tegen elkaar spelen over een 

verlaagd net – WEDSTRIJDEN 

4. het tactisch nut van de basisslagen tot uiting laten komen in spel en 

oefenvormen. 

5. de basisslagen toepassen tijdens sparren en wedstrijden op (eventueel) 

aangepaste terreinen 

BASISSLAGEN: basistechniek – essentiële aandachtspunten: 

- aandacht voor een globale uitvoering 

- de basisslagen efficiënt gebruiken in wedstrijden 

• hoge opslag: cfr basis slaggewenning; universele greep 

• flickopslag als verrassing 

• korte opslag als variatie 

• clear: cfr basis slaggewenning. universele/ hamergreep 

• dab (kill); mattenkloppersgreep 

• drop. Universele greep 

• voorhand en rughand lob resp. universele- en duimgreep 

• netdrop; duimgreep en universele greep. 

• smash (afhankelijk van niveau)/ en blokverdediging



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 

3-4-9- 

10-11- 

12-22* 

3-4-5-6- 

7-8 

6. zich op een elementaire badmintonspecifieke manier verplaatsen over 

het terrein voorwaarts, rugwaarts en zijwaarts 

BASISFOOTWORK: 

- aannemen van de elementaire slag houdingen 

- badmintonspecifiek en efficiënt bewegen in dynamische 

situaties 

7. uithouding oefenen op een badmintonspecifieke wijze. • bijtrekpassen 

• uitvalspassen op racketvoet 

• springen: wisselsprong en onderscheppingslagen 

• chinees jump 

3-4-9- 

10-11- 

12-13 

3-4-5-6- 

7-8 


enkelspel 

BASISTACTIEK ENKELSPEL: 

- gepast gebruik maken van de open ruimte en sneller spelen 

op de shuttle 

9. een wedstrijd enkelspel leiden en elementair begeleiden • enkelspelwedstrijden spelen met benadrukking van slagen en of 

sterktes en zwaktes van tegenstander 

• enkelspelwedstrijden spelen met aandacht voor: 

- spelen naar de rughand van de T 

- terugkeren naar de basis 

- eerste raakpunt 

3-4-9- 

10-11- 

12-13 

3-4-5-6- 

7-8 


dubbelspel 

BASISTACTIEK DUBBELSPEL: 

- de taken verdelen door aangepaste en efficiënte opstellingen 

in te nemen 

11. een wedstrijd dubbelspel leiden en elementair begeleiden • service en return situatie 

12. een dubbelspel wedstrijd spelen met: 

- aangepaste service en return opstellingen 

- aanvals- en verdedigingsopstellingen 

• aanvalsopstelling: voor-achter 

• verdedigingsopstelling: naast elkaar



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 



risico’s eigen aan badminton te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 



14*- 

15*-25 

7-23 13-14- 

16 




in groep. 



2-8-23- 

24 


aanvaarden 

23-24- 

25 

14-15- 

16-17 





14-15- 

16 







1. Indien praktisch realiseerbaar gaat de voorkeur uit naar het realiseren van het ganse basispakket in één aansluitende periode binnen één 

leerjaar. 

2. De slaggewenningslessen gebeuren hoofdzakelijk over een hoog net (2m). 

3. Ter intensifiëring van de lessen dient er een ruime hoeveelheid shuttles per twee leerlingen aanwezig te zijn (6 per leerling). Het gebruik van 

de "multishuttle" methode laat toe de fysieke belasting hoog te houden en/of de slagtechniek efficiënt te oefenen 

4. In terugslagspelen is de tegenstander van groot belang. Verwissel veelvuldig van partner. Dit komt de progressie van de groep ten goede. 

5. Probeer zoveel mogelijk minivelden te creëren: gebruik hiervoor elastiek of lint.



SUBVAK 10: TAFELTENNIS 


ET LO 

3-4-5- 

7-8-10 

DSET 

1-2-3-5- 

6 

3-4-7-8 1-2-3-5- 

6 

3-4-7- 

8-12 

3-4-7- 

8-12-13 

1-2-3-4- 

5-6 

1-2-3-4- 

5-6 



LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket 2de graad inoefenen 


1. VH en RH combineren in vastgelegde spelpatronen met aangepast 

voetenwerk. 

2. een reglementaire opslag geven met VH en RH. Opslag 

3. de techniek van topspin voorhand (TVH) toepassen tijdens een 

balwisseling. 

Voetenwerk 

• zijwaartse bijtrekpas 

• omlopen 

• voetenwerk voor – achter 

• correct opgooien van de bal 

• ritme van de opslag 

• plaatsing van de opslag 

Opbouw Topspin Voorhand (TVH) 

• bal zelf laten botsen en TVH toepassen. 

• TVH toepassen op aangegooide bal. 

• TVH toepassen op aangespeelde bal. 

• TVH toepassen tijdens een balwisseling. 

• de bal leren wrijven boven achter op de bal. 

4. als antwoord op de topspin VH de bal blokken met VH en RH. Blok Voorhand en Rughand (BVH en BRH) 

• blok VH op TVH 

• blok RH op TVH 

• combinatie BVH – BRH 

4-9-10 4-7-8 5. de tafeltennisreglementen toepassen in enkelwedstrijden. Reglementering 

• opslag – ontvangst / wisselen van opslag 

• wanneer scoort men een punt / puntentelling 

1-2-3- 

4-5-6- 

9-10 

3-4-7-8 6. opslag, TVH – CRH (contra rughand) – BVH – BRH toepassen in 

wedstrijd. 

Technisch juiste slagen - voetenwerk



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 



risico’s eigen aan tafeltennis te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 




• tienbal – jagersbal - loopopwarming 

• correct inspelen 

14*- 

15*-25 

7-23 13-14- 

16 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 



als in groep. 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 





14-15- 

16 







ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 



4-6-7-8 1-2-3-6 1. de techniek van duwen rughand (DRH) toepassen tijdens een 

Duwen Rughand (DRH) 

balwisseling 

• bal zelf laten botsen en DRH toepassen. 

• DRH toepassen op aangegooide bal. 

• DRH toepassen op aangespeelde bal. 

• DRH toepassen tijdens een balwisseling. 

• de bal leren onderaan raken. 

4-6-7-8 1-2-3-6 2. de techniek van duwen voorhand (DVH) toepassen tijdens een 

balwisseling 

4-6-7-8 1-2-3-6 3. de techniek van smash voorhand (SVH) toepassen tijdens een 

balwisseling. 

3-4-7-8- 

11-12 

Duwen Voorhand (DVH) 

• bal zelf laten botsen en DVH toepassen. 

• DVH toepassen op aangegooide bal. 

• DVH toepassen op aangespeelde bal. 

• DVH toepassen tijdens een balwisseling. 

• de bal leren onderaan raken. 

Smash Voorhand (SVH) 

• smash op aangegooide bal. 

• smash op aangespeelde bal. 

1-2-3 4. opslaan met volgende effecten: Variatie opslagen 

• gesneden opslag met VH 

• snelle opslag (Kick) met VH 

• gesneden opslag met RH 

• snelle opslag (Kick) met RH



ET LO 

3-4-5-6- 

11-12 

3-4-5-6- 

9-10-12- 

13-15* 

9-10-11- 

12-13- 

15* 

9-10-11- 

12-13- 

15* 

DSET 

3-4-5-6- 

7-8 

3-4-5-6- 

7-8 

3-4-5-6- 

7-8 

3-4-5-6- 

7-8 



LEERINHOUDEN 

5. combinaties maken van de geziene slagen. Volgende combinaties dienen aangeleerd te worden: 

• CRH – TVH 

• TVH - CRH 

• gesneden opslag – TVH 

• DRH – TVH 

• BVH – TVH 

• BRH – TVH 

6. zien welk effect er gegeven wordt door diegene die opslaat en hierop het 

gepaste antwoord geven. 

Ontvangst van volgende opslagen: 

• gesneden opslag met VH 

• snelle opslag (Kick) met VH 

• gesneden opslag met RH 

• snelle opslag (Kick) met RH 

7. door aaneenschakeling van slagen een punt scoren (TACTIEK) Tactische situaties 

• opslag – opening 

• openen op een lange opslag 

• verhinderen dat tegenstrever opent door plaatsing van de bal. 

• ontvangst bij korte opslag. 

8. de voorgaande technieken toepassen in spelsituaties. Spelsituaties 

• enkelspel 

• molentje 

Gezonde en veilige levensstijl • keizerspel 


risico’s eigen aan tafeltennis te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 



• laddercompetitie 

• alternatieve puntentelling tennis/volley 

• tienbal – jagersbal - loopopwarming 

• correct inspelen



ET LO 

DSET 



LEERINHOUDEN 


14*-15*- 

25 



in groep. 



2-8-23- 

24 


aanvaarden 

23-24-25 14-15- 

16-17 











1. De technische correcties dienen centraal te staan in de lessen tafeltennis. 

2. Een aantal technieken zijn op het eerste zicht met elkaar verwant. Een foutief antwoord op een bepaalde slag is meestal een punt voor de 

tegenstrever. Belangrijk is de leerlingen hierop te wijzen. 

3. Tactische situaties kan men ook laten spelen tot punt of zelfs in wedstrijdvorm. De aangehaalde combinatie dient echter wel aan bod te 

komen. Na deze combinatie kan dan gespeeld worden tot punt. 

4. Bij tactische oefeningen kan men ook om de 5 punten wisselen van opslag. Dit is organisatorisch misschien iets moeilijker te realiseren maar 

het leunt dichter aan bij een reële wedstrijdsituatie. 

5. Verfijnen van topspin voorhand kan het best gebeuren met 3 of 4 spelers. 1 speler geeft opslagen. Een tweede speler speelt topspin 

voorhand. Speler 3 blokt de bal en speler vier is ballenraper. 

Extra wenken voor het uitbreidingspakket: 

6. Opslag en ontvangst opslag worden aangeleerd met minstens 20 ballen per tafel. 

7. Tactische situaties kan je laten oplossen door de leerlingen. Dikwijls is er ook meer dan 1 oplossing.



SUBVAK 11: TENNIS 


METHODOLOGISCHE INVULLING NAAR LESTIJDENPAKKET 

1 e fase en 2 e fase: uitbreiding van mini- naar miditennis met “soft-” en “midbal” 

Afkortingen: Fh: forehand; Fv: forehandvolley (*) bal 1 = opslag 

Bh: backhand; Bv: backhandvolley bal 2 = terugslag 

bal 3 = de volgende bal van de serveerder 



3-4-5- 

15*-19 

LEERINHOUDEN 

Motorische competenties Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket 2de graad inoefenen 


1-3-4 1. een balwisseling opbouwen in een steeds groter wordend deelveld Regelmaat met Fh en Bh uitbouwen via basistechnieken zoals: 

• greep, tikbeweging vanuit contactpunt, uitzwaai en totaalbeweging 

vanuit aandachtshouding 

7-8-15* 7-8 2. de tegenstander laten lopen • bal richten met Fh en Bh met correct benenwerk van verplaatsen 

en herplaatsen 

3-4-5- 

6-7 

4-5-6- 

7-15* 

7-8 3. een korte bal benutten en afmaken • ritme en timing van opkomen in Fh en Bh 

• versnellen 

• oefenen van volley 

7-8-13 4. verdedigen • oefenen van de lobtechniek 

• “tijd kopen” via hogere bal 

3-4-5- 

7-8-13 

7-8-13- 

15 

5. vanuit “opslag en terugslag” een punt uitspelen op een tactisch 

verantwoorde wijze 

• oefenen op bovenhandse opslag 

• terugslag vanuit split en instap 

• balcontrole tot bal 3 (*) 

4-5-6 9-20-21 6. bij zichzelf nagaan of ze vorderingen maken • technische en tactische profilering







risico’s eigen aan tennis te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 




14*- 

15*-25 

7-23 13-14- 

16 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 



in groep. 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 



LEERINHOUDEN 

• minitennis met technisch-tactische variaties spelen 



14-15- 

16 







METHODOLOGISCHE INVULLING NAAR LESTIJDENPAKKET 

1 e fase en 2 e fase: uitbreiding van midi- naar maxitennis 

Afkortingen: Fh: forehand (*) inkomen = voorwaarts en terug 

Bh: backhand opkomen = voorwaarts en doorlopen tot aan het net 



LEERINHOUDEN 

3-4-5-7- 

8 

7-9-10- 

11 

Motorische competenties Leerstofdoelstellingen en leerinhouden basispakket 3 e graad 


1-3-4 1. door het spelen met meer lengte in een voordeelsituatie komen • verruimen van de slagbeweging van Fh en Bh 

• slagritme optimaliseren 

7-8 2. het terrein openen op Fh en Bh zijde • bal richten met Fh en Bh met correct benenwerk van verplaatsen 

en herplaatsen 

7-9-10- 

12 

7-8-13 3. spelen en openen in een opening • versnellen met inkomen of opkomen 

4-5-6-7 7-8 4. een korte bal benutten en scoren met volley • aanvallen en doorlopen naar het net 

3-4-5-6- 

15* 

4-5-6-13 7-8-13- 

15 

7-8-13 5. verdedigen en tegenaanvallen • lob en passeerslag 

6. vanuit “opslag en terugslag” een punt uitspelen op een tactisch 

verantwoorde wijze 

• eerste en tweede opslag 

• het punt leren opbouwen 

• spelen in voor- en nadeelsituaties 

4-5-6- 

24-25 

19-20- 

21 

7. op basis van afgesproken criteria bij zichzelf nagaan of ze vorderingen 

maken 

• technische- , tactische en conditionele profilering







risico’s eigen aan tennis te vermijden. 



1-2-16- 

19 




gezondheid 

16-19- 

21*-22* 



beïnvloeden 




14*-15*- 

25 

7-23 13-14- 

16 

2-8-23- 

24 

23-24- 

25 



in groep. 




aanvaarden 

14-15- 

16-17 





14-15- 

16 



LEERINHOUDEN 

• minitennis met technisch-tactische variaties spelen 

• “correct” inspelen (ritueel)





1. 4 tennisballen per leerling is een minimum. 

2. 6 leerlingen per veld is het maximum voor structuuroefeningen. 

3. Hanteren van principe van “geleidelijkheid”. 

4. Hanteren van principe van de “uitersten”. 

5. Uitgaan van principe “zet – tegenzet”. 

6. Zelfstandig werken via leervormen en oefenvormen. 

7. In terugslagspelen is de tegenstander van groot belang. Verwissel veelvuldig van partner. Dit komt de progressie van de groep ten goede. 

8. “Samen” opdrachten volbrengen in spelvormen. 

9. Wedstrijdvormen tegen elkaar, eventueel met “handicap”, voor de sterkere speler. 

10. Zelfevaluatie (luk ik, doe ik…).



PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING 

1. Organisatorische uitgangspunten: verdeling van de lesuren over de verschillende 

disciplines. 

Dit leerplan is een graadsleerplan, namelijk voor eerste en tweede leerjaar van de derde graad ASO. 

Rekening houdend met een gedeeltelijke schooleigen invulling wordt dit leerplan uitgewerkt op basis van 25 

reële lesweken per jaar. 

Concreet betekent dit voor de derde graad ASO – wetenschappen-sport 

I. ATLETIEK EN ZWEMMEN (samen 50u/graad) 

ATLETIEK 

ZWEMMEN 

het basispakket omvat 25u./graad 


II. GYMNASTIEK – RITMISCHE EN DANSANTE VORMEN (samen 50u/graad) 

GYMNASTIEK 

RITMISCHE- EN DANSANTE VORMEN 



Belangrijk: de resterende 12u kunnen enkel worden aangewend als uitbreiding van één van beide disciplines! 

III. BALSPORTEN – TERUGSLAGSPORTEN (samen 100u/graad) 

TERUGSLAGSPORTEN: 

badminton, tafeltennis, tennis 

BALPORTEN: 

BB, HB, VtB, VB 

het basispakket omvat 12u./graad per terugslagsport 

het basispakket omvat 25u./graad per balsport 

Belangrijk: de resterende uren kunnen enkel worden aangewend voor het geven van een balsport of een 

terugslagsport! 

IV. 

KEUZESPORT (100u:graad) 

De school kan verschillende ‘keuzesporten’ aanbieden: hiermee wordt bedoeld een aantal 

disciplines die door een groep leerlingen kan worden gekozen uit het schoolaanbod.



Om praktische redenen gebeurt de indeling van dit leerplan volgens de verschillende disciplines. Hierbij 

worden telkens leerplandoelstellingen, leerinhouden en specifieke pedagogisch-didactische wenken 

geformuleerd. 

Voor elke discipline werd er telkens een basispakket en een uitbreidingspakket uitgewerkt. 

BELANGRIJK! 

• Atletiek, zwemmen, gymnastiek en balsporten worden zowel in het 1 e als in het 2 e leerjaar van de 

3 e graad aangeboden. 

• Er worden minstens 2 balsporten en 1 terugslagsport gegeven, gespreid over de graad. 

• Van iedere sport die wordt aangeboden, wordt minstens het aantal uren uit het basispakket gegeven. 

• De resterende lesuren worden ingevuld door de school volgens een gestructureerde planning, rekening 

houdend met het eigen profiel van de school en de beschikbare accommodatie. 

• Een “Basispakket” wordt gegeven aan de gehele klas. 

• Via de “Uitbreidingspakketten” krijgt de school de mogelijkheid om met een eigen schoolprofiel naar 

buiten te komen. 

Deze uren uit een uitbreidingspakket kunnen zijn: 

1. een verdieping van de bestaande aangeboden disciplines. 

2. een nieuwe discipline (minimumpakket van 8u per nieuw aangeboden discipline om een leerproces te 

waarborgen) 

3. indien mogelijk, dan kan de school verschillende ‘keuzesporten’ aanbieden: hiermee wordt bedoeld 

een aantal disciplines die door een groep leerlingen kan worden gekozen uit het schoolaanbod. 

Andere sporten waarmee de doelstellingen van dit leerplan kunnen gerealiseerd worden zijn mogelijk. Op dat 

ogenblik moet dan een aanvulling van het leerplan uitgewerkt worden (door de leerplancommissie) en ter 

goedkeuring voorgelegd worden aan de Gemeenschapsinspectie. 

Schoolaanbod 

Autonomie van de school en een grotere keuzevrijheid in de leerplannen betekenen een grotere 

verantwoordelijkheid. Een goede planning van het leerproces zowel op het niveau van de leerkrachten als op 

dat van de school in haar geheel worden onontbeerlijk.



2. Vakdidactische wenken 

Coïnstructie 

Omwille van de grote verschillen in fysieke en motorische vaardigheden van jongens en meisjes zijn de risico’s 

op ongevallen bij het werken met gemengde groepen groter. In deze lessen moet er extra aandacht besteed 

worden aan de veiligheid. Indien er om organisatorische redenen niet voldoende kan gedifferentieerd worden is 

het lesgeven aan gemengde groepen niet verantwoord. 

Voor sommige Leerplandoelstellingen en leerinhoudenonderdelen worden voor jongens en meisjes 

afzonderlijke leerinhouden voorzien. De streefdoelen en de criteria zijn aangepast aan jongens en meisjes. 

Lessenrooster 

Een evenwichtige spreiding van de lessen LO en sport over de gehele schoolweek en een verantwoorde 

inpassing in het lessenrooster zijn aan te bevelen. Recuperatie na fysieke inspanningen moet voorzien worden. 

Om veiligheidsredenen (risicobeheersing, blessures, …) worden er nooit 3 lesuren sport na elkaar 

georganiseerd. 

Medische attesten 

Uiteraard zouden hier geen “welwillendheidsattesten” mogen voorkomen en langdurige attesten zijn hier eerder 

uitzondering dan regel. 

Sinds een paar jaar bestaat er een alternatief doktersattest voor de les L.O. Alhoewel het veralgemeend 

gebruik van dit attest niet verplichtend is zijn er toch al heel wat huisartsen die dit toepassen. Maak je 

leerlingen hierop attent. Stimuleer hen om bij de behandelende arts hiernaar te vragen. 

Een samenwerking met het CLB is belangrijk. “Selectieve vrijstellingen” zijn hier een must (lees in dit verband 

de omzendbrief SO 65 van 25/6/99 pag. 4). Individueel moet de ernst van de kwetsuur nagekeken worden en 

kan er een individueel oefenprogramma worden opgesteld (bijv. in samenspraak met een kinesist). 

Bij een medisch attest voor korte duur probeert men de leerling zoveel mogelijk te betrekken bij de les door het 

geven van logistieke taken zoals materiaalverantwoordelijke, (helpen) en bijstaan, observatieopdrachten, 

scheidsrechteropdrachten. 

Indien een fysieke activiteit niet mogelijk is krijgen de leerlingen een zinvolle theoretische opdracht. Deze 

theoretische verwerking kan gericht zijn op trainingstechnieken, gezondheid, actuele problematiek in verband 

met sport e.d. De neerslag van deze theoretische benadering van de sportlessen moet ook terug te vinden zijn 

in de schoolagenda (vervangingstaken bij de vrijstelling van de les LO). 

Indien de medische attesten echter voor een volledig schooljaar zouden gelden stellen zich problemen om een 

A-attest of een diploma in de studierichting uit te reiken. Het is aan te bevelen dat de school hiervoor specifieke 

richtlijnen opstelt en duidelijke afspraken maakt met alle betrokken partijen. Een heroriëntering van de leerling 

kan immers nodig zijn. 

Geïntegreerde Werkperiodes ( GWP). 

Aan een GWP zijn bijzondere didactische en sociale waarden verbonden. Het is een interessante werkvorm 

om zelfstandigheid, zelfredzaamheid, de interne communicatie en de samenwerking te verbeteren. Fysieke 

uitdagingen, enge fysieke confrontaties, exploratie van natuurlijke milieus stimuleren groepsdynamische 

processen: vertrouwen, positieve druk van de groep, samen een oplossing zoeken, samen tot actie overgaan, 

dank zij de groep iets lukken, grenzen verleggen. Het versterkt de groepscohesie in grote mate. 

In het kader van de opleiding is de organisatie van een GWP ten zeerste aan te bevelen.



3. De leerkracht lichamelijke opvoeding 

3.1 Administratieve richtlijnen en documenten 

Agenda en lesvoorbereiding van de leerkracht 

Een behoorlijk ingevuld agenda bevat de nodige informatie zoals lesuur, klas, lesonderwerp en lesdoelstelling. 

De lesvoorbereiding is een werkdocument en geen administratieve plichtpleging. Doelgericht handelen vereist 

dat men niet improviseert. Het is noodzakelijk om over de les nagedacht te hebben. Een geschreven document 

is zeker aangewezen. Vooral het noteren van de organisatie en het didactisch handelen is belangrijk. 

Jaarvorderingsplan - Deelschoolwerkplan LO 

Een goed plan is simpel en zinvol. Het is tijden energiebesparend. Het moet een gepaste vrijheid toelaten. 

Het jaarvorderingsplan is een werkdocument van de leerkracht met als doel het leerplan concreet te 

verwerken met de concrete klassengroep. Het is een basiselement in de planning per klas. Het moet dus 

uiteraard in overeenstemming zijn met het leerplan. Alle doelstellingen moeten gerealiseerd worden. 

Doelstellingen voor het ontwikkelen van motorische competenties, een gezonde en veilige levensstijl, het 

zelfconcept en het sociaal functioneren moeten op een evenwichtige manier aan bod komen. 

Ook attitude gebonden doelstellingen kunnen op een planmatige manier nagestreefd worden. Men kan 

bijvoorbeeld onderwerpen groeperen zodat een gedraging planmatig nagestreefd wordt 

Bijv.: Gedurende een bepaalde periode is de keuze van de discipline en de oefenstof gericht op het elkaar 

helpen en zich dienstvaardig opstellen. 

Jaarvorderingsplan : 

- realistisch en haalbaar: rekening houden met de schoolkalender 

- gestructureerd per maand en per discipline 

- leerinhouden concreet vermelden 

- na te streven attitudes per afgebakend geheel aangeven. 

- de vorderingen (behandelde leerplandoelstellingen en leerinhouden) op hetzelfde formulier aanbrengen 

- planning van de productevaluatie (zie evaluatievormen) 

- vermeld het leerplannummer 

Iedere leerkracht heeft de vrijheid het jaarplan persoonlijk te concretiseren rekening houdend met voorgaande 

principes. Afspraken met de collega's zijn noodzakelijk. 

Het deelschoolwerkplan lichamelijke opvoeding is een neerslag van de totale visie die de leerkrachten L.O. 

hebben op hun vak en hoe ze die in hun school denken te verwezenlijken. 

Het is de vakgroep die het deelschoolwerkplan maakt aangepast aan de mogelijkheden van de school en 

rekening houdend met de pedagogisch-didactische wenken van het leerplan.



Veiligheidscontrolelijsten 

Sportmateriaal moet regelmatig onderhouden en gecontroleerd worden. Het gebruik van 

veiligheidscontrolelijsten voor de vaststelling van de tekorten aan de materiële uitrusting zijn aan te bevelen. 

(zie bibliografie: Inspiratiehandboek VLOR) 

Evaluatieschrift 

Het evaluatieschrift is een essentieel document. Het moet volgende elementen bevatten: 

- resultaten van de deelproeven per discipline 

- observaties i.v.m. de permanente evaluatie 

- aantekeningen i.v.m. attitudes 

- eventuele remediëring 

- rapportcijfer en de commentaar op het rapport 

- aanwezigheidslijst van de leerlingen 

- aanwezigheidslijst van de oudercontacten 

Wij verwijzen naar de rubriek Evaluatie 

3.2 Taak van de leerkracht lichamelijke opvoeding 

Vakgroepwerking 

In de vakgroep overleggen de leerkrachten met elkaar, maken plannen en afspraken. Vakgroepwerking is 

onmisbaar voor een effectieve, efficiënte en motiverende werking. 

De constructie van het leerplan met keuzemogelijkheden en de schooleigen invulling vragen overleg en 

planning. Planning veronderstelt gerichtheid op resultaat. De vakgroep bespreekt de leerinhouden, hoeveel tijd 

er aan de verschillende disciplines besteed wordt, gespreid over de twee leerjaren, aan jongens en meisjes en 

in welke volgorde. 

Horizontale en verticale samenhang vraagt coördinatie. Individuele jaarplannen kunnen tot schoolgebonden 

jaarplannen uitgroeien. Evaluatie, remediëring en rapportering kunnen best volgens een gezamenlijk stramien 

gebeuren. Leerlingenbegeleiding, attitudevorming, vakoverschrijdende doelstellingen ... zijn aandachtspunten 

die door de leerkracht L.O. kunnen nagestreefd worden en die het best in overleg met de collega’s kunnen 

worden uitgewerkt. 

Het vastleggen van de afspraken in een deelschoolwerkplan L..O. is een efficiënte werkwijze. 

Als geen ander is de vakgroep het forum bij uitstek om het beschikbare urenpakket L.O. te verdelen rekening 

houdend met de specialiteit(en) en vereiste bekwaamheidsdiploma’s van de individuele leden van de groep, de 

accommodatie, eventuele lesopdrachten in andere scholen, de verticale of horizontale samenzettingen … . 

Constructieve voorstellen zullen een dankbare hulp blijken voor de directie en de maker(s) van het lesrooster. 

Op die manier is ons werk in de vakgroep een middel om het onderwijs voor onze leerlingen beter te maken, 

onze school een betere uitstraling te geven en daar worden we uiteindelijk als leraar ook allemaal beter van. 

Een vakvergadering moet degelijk voorbereid worden en vertrekken van een agenda. De functie van de 

vakverantwoordelijke moet goed worden afgebakend zodat hij zowel door de groep als door de directie erkend 

en gemandateerd wordt.



Nascholing 

Het beroep van leraar is de laatste jaren veel complexer en veeleisender geworden. Vakkennis is lang geen 

statisch gegeven meer, didactiek al evenmin. 

In de eindtermen worden nieuwe disciplines opgenomen. Bovendien wordt van de leraar verwacht dat hij of zij 

actief deelneemt aan het schoolgebeuren, jongeren opvangt en begeleidt, communiceert met ouders, inspeelt 

op wat leeft in de samenleving. 

Elke leerkracht heeft de verantwoordelijkheid om de nieuwe didactische ontwikkelingen te volgen en zich bij te 

scholen, ook buiten de lestijden.



4. Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) 

1 Wat? 

Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die -in tegenstelling tot de 

vakgebonden eindtermen - niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of 

onderwijsprojecten worden nagestreefd. 

De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale 

vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming 

en technisch-technologische vorming (alleen voor ASO). 

De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij 

de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 

2 Waarom? 

Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een 

accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het 

aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen 

sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. 

VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en 

behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een 

belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit 

opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. 

De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan 

belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele 

maatschappelijke vragen. 


Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op 

verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen 

vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door 

thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig 

werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, 

uitstappen). 

Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te 

streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinititiatieven, 

in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van 

organisaties en educatieve instellingen.



5. Begeleid zelfgestuurd leren 

1. Wat? 

Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het 

einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan 

nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, 

leeractiviteiten en zelfbeoordeling. 

Dit houdt onder meer in dat: 

• de opdrachten meer open worden; 

• er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; 

• de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden; 

• de leerlingen zelf leren plannen; 

• er feedback is op proces en product; 

• er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. 

De leraar is ook coach, begeleider. 

De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. 

2. Waarom? 

Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. 

leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; 

leerlingen voorbereiden op levenslang leren; 

het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen 

toepassen. 

Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, 

zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. 

Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het 

leerproces in welke vorm dan ook. 

Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten 

als: 

• keuzebekwaamheid; 

• regulering van het leerproces; 

• attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. 

In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. 

3. Hoe te realiseren? 

Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: 

• de leraar als coach, begeleider; 

• de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn “leer”kracht; 

• de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. 

De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in 

de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is 

“klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige 

manier laat 

• doelen voorop stellen 

• strategieën kiezen en ontwikkelen 

• oplossingen voorstellen en uitwerken 

• stappenplannen of tijdsplannen uitzetten 

• resultaten bespreken en beoordelen; 

• reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen 

• verantwoorde conclusies trekken 

• keuzes maken en die verantwoorden 

• is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.



6. ICT 

1 Wat? 

Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, 

simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet 

meegenomen. 

2 Waarom? 

De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. 

Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. 

Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. 

Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT 

ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die 

competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers 

meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, 

het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie, ... 

In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van 

bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het 

nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie 

van ICT kunnen leerlingen immers: 

• het leerproces zelf in eigen handen nemen; 

• zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; 

• op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). 


In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische 

informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen 

“spontaan” gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en – 

kanalen met het oog op de te bereiken doelen. 

Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. 

Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, 

simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo, ... 

Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling 

komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”. 

Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote 

aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren 

omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een 

must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie, 

...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode toevoegen. Dit zal 

het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. 

De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge 

presentatie. Het programma “Powerpoint” kan hier ondersteunend werken. 

Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, 

discussiefora, ... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie 

mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire 

projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van 

cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen, ...) en leraren onderling (uitwisseling 

lesmateriaal) te bevorderen. 

Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige 

feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).



MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 

Algemene richtlijnen. 

Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: 

- Codex 

- ARAB 

- AREI 

- Vlarem. 

Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: 

- de uitrusting en inrichting van de lokalen; 

- de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. 

Zij schrijven voor dat: 

- duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; 

- alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen 

toepassen; 

- de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; 

- de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de 

wetgeving het vereist. 

Specifieke richtlijnen 

Scholen zijn verplicht ervoor te zorgen dat de leerkrachten gebruik kunnen maken van accommodaties die 

voldoen om de leerplandoelstellingen en de leerplaninhouden voor het vak lichamelijke opvoeding en sport te 

realiseren en deze ook effectief te gebruiken. 

De basisuitrusting voor lichamelijke opvoeding bestaat uit een overdekte vrije ruimte met een aangepaste 

bevloering en voorzien van de nodige didactische uitrusting. 

Het geheel wordt aangevuld met buitenterreinen. 

De mogelijkheid tot het gebruik van ICT apparatuur is aanwezig. 

1. Infrastructuur 

Sporthal - zwembad - buitenterreinen 

2. Didactische uitrusting 

Vast materiaal 

- sportramen en /of wandrek 

- rekstokken 

- balken 

- damesbrug, herenbrug 

- baskelbaldoelen, handbaldoelen, voetbaldoelen (binnen en /of buiten) 

- minivoetbaldoelen, volleybalinstallatie



Los materiaal 

- plinten, bok, wedstrijdspringplanken, 

- verstelbare olympische balk 

- minitrampoline 

- valmatten (veilige landingsmatten) 

- lange matten 

- kleine antislipmatten 

- Zweedse banken 

- hoogspringstaanders 

- opbergmateriaal (ballenwagen, …) 

- meetlint 

- degelijke muziekinstallatie (CD – cassette desk) 

- chrono 

Klein materiaal 

- verschillende soorten ballen /pluimen voor de verschillende balsporten /terugslagsporten (1b./2lln.) 

- foamballen 

- medecinballen 

- kogels, speren, discussen, horden 

- rackets, paletten (terugslagsporten) 

- toversnoeren (elastische springlijn) 

- springtouwen, hoepels, ballen 

- verkeerskegels 

- partijvestjes 

- zwemplankjes, pull-buoy, handpaddels, zwemvliezen 

Om leerplandoelstellingen in optimale omstandigheden te kunnen realiseren is een uitbreiding van deze 

minimale vereisten, zowel qua ruimte als didactische uitrusting, wenselijk. 

In het kader van de evolutie op het vlak van ICT zal ook de leerkracht LO in de toekomst hiervan meer en meer 

gebruik maken. De leerkrachten L.O. moeten dan ook de gelegenheid krijgen om desgewenst gebruik te 

kunnen maken van een computer (bij voorkeur een laptop) en/of informaticalokaal.



EVALUATIE 

Het evaluatiesysteem is geëvolueerd van een zuiver selectiesysteem naar een evaluatieproces. Behalve 

beoordelen (meten) moet evaluatie ook informatie bieden voor begeleiding en oriëntering van de leerling. 

observeren -- interpreteren--registreren--beoordelen--rapporteren--remediëren 

De evaluatie moet relevant, betrouwbaar, transparant en efficiënt zijn. 

• Relevant : de proef meet wat men beoogt te meten 

• Betrouwbaar : objectieve beoordeling 

• Transparant : duidelijkheid van wat en hoe geëvalueerd wordt 

• Efficiënt : moet in relatief korte tijd de maximale informatie verschaffen 

De studierichting Wetenschappen-sport heeft een heel eigen karakter. De groepen zijn vaak zeer heterogeen 

qua specifieke vaardigheid per discipline. Een intensieve permanente begeleiding en remediëring is 

noodzakelijk. 

1. Evaluatievormen 

a. Productevaluatie: examen 

Bedoeling is na te gaan of de leerling voldaan heeft aan de leerplandoelstellingen. 

De productevaluatie is een eindproces en moet een representatief beeld geven over alle leerdomeinen. Het is 

de synthese van de evaluaties van elk afgewerkt Leerplandoelstellingen en leerinhoudenpakket binnen een 

discipline en in een bepaalde periode. 

Men meet de fysieke en de psychomotorische eigenschappen. De permanente evaluaties van de gezonde en 

veilige levensstijl, het zelfconcept en het sociaal functioneren worden verrekend in het totaalcijfer. Een goede 

evaluatie is een geheel waarin de beoordelingen van de drie doelstellingsdomeinen aan bod komen. 

De leerlingen weten vooraf waarover de proef gaat en weten hoe de prestaties beoordeeld worden. 

Vervangtaken ( bij niet-actieve deelname aan de les LO wegens doktersattest): 

Het cijfer wordt toegekend volgens vooraf bepaalde criteria. Ook hier is het best om samen met de collega's te 

overleggen. 

In het rapport en in het procesverbaal van de klassenraad wordt gemeld indien de evaluatie betrekking heeft 

op een vervangtaak. 

b. Procesevaluatie: dagelijks werk 

Een permanente beoordeling wijst erop dat leerlingen tijdens het leerproces geïnformeerd worden over hun 

vorderingen en de kans krijgen hun tekorten te verhelpen. 

Het vaststellen van de beginsituatie van elke leerling is een essentieel onderdeel in deze procesevaluatie. De 

manier waarop de leerlingen werken aan hun tekorten om hun resultaat te verbeteren, is belangrijk. 

Remediëring is een essentieel onderdeel van goed lesgeven en moet de kans bieden om te verhelpen aan de 

tekorten. Dit gebeurt door een degelijke binnenklas-differentiatie tijdens de les. 

Naast fysieke en motorische prestaties houdt men ook rekening met de kennis en de ingesteldheid van de 

leerlingen m.b.t. gezonde en veilige levensstijl, het zelfconcept en het sociaal functioneren. 

Vervangtaken: hiervoor gelden dezelfde principes afhankelijk van de aard van de taak.



2. Evaluatiemiddelen 

De middelen zijn afhankelijk van wat men wil meten, de aard van het vak en /of de discipline, de criteria die 

men voorop stelt. 

- praktische proeven 

- observatieprotocols 

- tests: fysieke tests kunnen zinvol zijn, maar moeten zorgvuldig gehanteerd worden 

- omloopvormen 

Tijdverlies en overvloedig meten moet echter vermeden worden. 

3. Evaluatiecriteria 

Ouders en leerlingen verwachten duidelijke informatie over het tot stand komen van het cijfer. Men legt vooraf 

de criteria vast waaraan een uitvoering of een gedrag moet voldoen. Leerlingen willen ingelicht worden over 

de manier waarop geëvalueerd wordt: wanneer is een prestatie goed? 

Daar de reële beginsituatie bij jongens en meisjes verschillend is alsook het leerproces zal men hiermede 

rekening moeten houden bij de evaluatie. 

Naargelang de discipline kunnen andere accenten gelegd worden. 

Fysieke competenties 

Scores of cijfers krijgen maar betekenis als ze vergeleken worden met een referentiepunt of norm. Hiervoor 

bestaan drie mogelijkheden: 

- de groep 

- een vooraf bepaald criterium (tabel) 

- de leerling zelf (eigen beginsituatie) 

Coördinatie binnen de vakgroep is ook hier belangrijk. 


Men selecteert een aantal aandachtspunten die noodzakelijk zijn om een opdracht adequaat te kunnen 

uitvoeren. 

Voor individuele motorische activiteiten kan de methode, gebruikt tijdens turnwedstrijden, in overweging 

genomen worden. 

Voor ploegsporten is het beheersen van een minimum aan motorische vaardigheden nodig om tot spel te 

kunnen komen. Verder wordt het adequaat handelen binnen de spelsituatie (voorzien in het leerplan) 

geobserveerd en geëvalueerd.



Cognitieve competenties 

Voor de examens worden met de leerlingen duidelijke afspraken gemaakt over het verloop van het examen. 

Om achteraf discussie te vermijden zorgt men ervoor dat de leerlingen inzicht hebben in: 

- een duidelijk beeld van wat van hen verwacht wordt 

- de opdrachten die reeds zijn voorgekomen gedurende het didactisch proces 

- een overzicht van de voor het examen te kennen Leerplandoelstellingen en leerinhouden 

Bij het beoordelen van 'attitudes' houdt men rekening met aandachtspunten voor een gezonde en veilige 

levensstijl, het zelfconcept en het sociaal functioneren. 

Gedragingen (attitudes) zijn niet exact meetbaar. Door permanente observatie probeert men een idee te 

krijgen over het gedrag. Relevant gedrag wordt geregistreerd. 

Men formuleert ook hier een beperkt aantal aandachtspunten. Men observeert of een bepaald gedrag dikwijls, 

soms of nooit voorkomt, bijvoorbeeld: 

- kledij in orde 

- veilig helpen van medeleerlingen 

- volharden en eigen grenzen verleggen 

- zich houden aan veiligheidsvoorschriften, afspraken en regels 

- aandacht voor eigen veiligheid en die van anderen 

- spontaan helpen 

- geeft geen negatieve commentaar op de medeleerlingen 

Het gebruik van een driepuntenschaal (+; +/-; -) als codering is een goed middel, 

een beoordeling (kwaliteitsniveau) op grond van de codes, bijvoorbeeld. 

- goed (+++) 

- ruim voldoende (++) 

- voldoende (+) 

- voldoende met leemten (+/-) 

- onvoldoende (-) 

Nadien kan men een cijfer verbinden aan het kwaliteitsniveau (bijvoorbeeld voldoende = 6). 

4. Remediëren 

Om te remediëren moet men: 

- tekorten vaststellen en rapporteren via de agenda 

- de oorzaken van de tekorten opsporen 

- nakijken hoe deze tekorten kunnen weggewerkt worden 

Remediëren betekent dat men zoekt naar een oplossing voor het probleem. 

Leeraanwijzingen geven bij fouten, differentiëren volgens niveau en eenvoudiger situaties aanbieden zijn 

noodzakelijk.



5. Rapporteren 

Op geregelde tijdstippen zicht hebben over hoever men staat, is zowel voor de leerling als voor de leraar 

noodzakelijk. 

Met geheime beoordelingen kan men de leerling niet verbeteren. Leerlingen verwachten een doorzichtige en 

gemotiveerde beoordeling: de prestaties worden met de leerlingen besproken. 

Een combinatie van een cijfer met een omschrijving is een goede oplossing. 

Bij een uitgestelde proef moeten de inhoud en de modaliteiten gekend zijn door de leerling.



BIBLIOGRAFIE 

1. BOEKEN 

Algemeen 

ANDERSON, B., De stretchingmethode, Utrecht, Luiting 

ARMSTRONG, N., Active Living from school to community, University of Exeter 1996, Tijdschrift voor 

Lichamelijke Opvoeding, 165, 1996, p. 3-5 

BACKX, F.J.G., BOL, E., VAN MECHELEN, W. (red), Epidemiologie van sport en gezondheid, Polygon, 

Antwerpen, 1997, (ISBN 90-352-1705-5) 

BEHETS, D., GANTOIS, J., Leermiddelen en werkvormen in de lichamelijke opvoeding, Acco 2003, 

ISBN 90-334-5373-8 

BLIECK, A., CSINCSAK, M., VAN OOST, P., DAMEN, V., Vakoverschrijdende thema's in het secundair 

onderwijs, Instrumentarium voor leerkrachten en schoolteams, Leuven(België)-Apeldoorn (Nederland), Garant, 

1994 

BOLSSENS, L., Elementaire trainingsleer, PVLO 2002, ISBN 90 70870 49 5 

BORMS, J., PION, J., VAN ASSCHE, E., Eurofit Remediëring, BLOSO, Commissariaat generaal voor de 

bevordering van de lichaamsontwikkeling, de sport en de openluchtrecreatie, 1994. 

DE KNOP, P., Op weg naar een verantwoord jeugdsportbeleid, BLOSO Jeugdsportcampagne, Koning 

Boudewijnstichting, 1992 

DE KNOP, P., VAN PUYMBROECK, L., DE MARTELAER, K., THEEBOOM, M., Organisatie van sportieve 

evenementen, ISBN 90-70870-16-9 

DE KONING, J., SAVELSBERGH, G., Stilstaan bij bewegen ,VU Amsterdam ISBN 9021597306 

DUFOUR, W., 4000 Conditieoefeningen voor thuis, school en club, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds 

voor Lichamelijke Opvoeding, 1986. 

EDWARDS, S., Trainen met een hartslagmeter, Almere, support, 1995 

GREGOIRE, L., Functionele anatomie van de mens, Spruyt, Van Mantegem en De Boes b.v., Leiden, 1996 

LEPER, R., SCHIEPERS, M., DEHAENE, E., Van samenwerkend leren tot zelfstandig leren, Acco 1998 

LEPER, R., SCHIEPERS, M., DEHAENE, E., Betrokkenheid in de les lichamelijke opvoeding, Acco 1999 

LEPER, R., SCHIEPERS, M., DEHAENE, E., Anders evalueren in de les lichamelijke opvoeding, 

Acco 2000 

MASQUELIER, E., GRISART, J., De rugschool, Pfizer Focus Physiotherapie, Brussel, Periodieke Publicatie, 

januari 1995 

VAN DEN BOSSCHE, F., Wegwijzer voor gezond trainen, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor 

Lichamelijke Opvoeding, 1989 

VRIJENS, J., BOURGOIS, J., LENOIR, M., Basis voor Verantwoord Trainen, 5 e en volledig herwerkte uitgave, 

Monografie voor LO nr. 42, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor Lichamelijke Opvoeding, 2001 

VRIJENS, J., Talentdetectie en talentontwikkeling in de sport, 4de Internationaal Sportwetenschappelijk 

Symposium Proceedings, Publicatiefonds voor Lichamelijke Opvoeding, 1997



Atletiek 

ZINTL, F., Basisprincipes, methodes en trainingsbegeleiding, Uitgeverij De Vrieseborch, DA Haarlen 

Edition Leichtatletik BAND 

- Ramentrainingsplan für das Grundlagentraining 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Sprint 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Lauf 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Sprung 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Wurf 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Mehrkampf 

- Ramentrainingsplan für das Aufbautraining : Grundprinzipien 

Uitgave Duitse Atletiekbond, Uitgever Meyer en Meyer , Aachen 

Gymnastiek, acro en dans 

GANTOIS, J., SCHROVEN, W., VANESSER, M., Van kopstand tot kasamatsu, Handboek voor toestelturnen, 

Leuven, Acco, 1984 

GERLING, I., Helfen und sichern, Meyer&Meyer Verlag 2001, ISBN 3-89124-808-3 

GERLING, I., Gerätturnen basisbuch, Meyer&Meyer Verlag 2002, ISBN 3-89124-887-3 

GERLING, I., Gerätturnen für fortgeschrittene, Meyer&Meyer Verlag 2002, ISBN 3-89124-656-0 

LEPER, R., VAN MAELE, I., Circus op school, Acco 2001, ISBN 90-334-4607-3 

LEESE, S., PACKER M.,Dance in schools, London, Heineman Educational Books, 1980 

Zwemmen 

DE MARTELAER, K., POSTEMA, T., Levenslang zwemmen: School-Club-Vrije Tijd, Publicatiefonds voor 

Lichamelijke Opvoeding, ISBN 90-70870-37-1 

LOUWAGIE, M., Zwemmen. Van initiatie tot trainen, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor Lichamelijke 

Opvoeding, 1990. ISBN 90-70870-16-9 

MAGLISCHO, EW., Swimming ever faster, Mayfield Publishing, 1993 

VERVAECKE, H., Reddings- en reanimatietechnieken bij verdrinking, Acco 

Alle meest recente cursussen van BLOSO over zwemmen en reddingszwemmen 

Volleybal 

BUEKERS, M., WALDER, F., Volleybal: Theorie en praktijk, Leuven, Acco 1989 

CUYPERS, J., Volleybal, BLOSO-VTS, 1997 

LUYTEN, R., Modeltrainingen, Gentse Volleybalschool 

MURPHY, P., KERSTEN, T., Jeugdvolleybal ontwikkelingsmodel, NEVOBO 

PITTERA, C., RIVA VIOLETTA, D., Vollebal is Beweging. Een handleiding voor de tactische vorming van 

jeugdspelers, Vertaling : SPAENJERS, M., Antwerpen, CODA, 1994 (Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds 

voor Lichamelijke Opvoeding) 

VLEMINCKX, J, Symposium Jeugdwerking Brabantse Volleybal, Brabantse volleybalbond, 1992



Basketbal 

MERTENS, B., De voorwaardelijke vereenvoudiging van de basketballeergang, Tijdschrift voor Lichamelijke 

Opvoeding - Theorie, Praktijk, 115, 1988, p. 15, 37-45 

MERTENS, B., Initiator/jeugdsportbegeleider basketbal, BLOSO, 1995 

Handbal 

SMEETS, J., SCHOUTERDEN, J., Syllabus trainer A - trainer B, BLOSO 

WOJCIECH, J., Oefenstof handbal, De Vrieseboch Haarlem, 1990, ISBN 90-6076-314-9 

Voetbal 

BRUYNINCKX, M., SoccerPal op muziek. Professional voor coaches, ISBN 90808 1301X , 2004 

BRUYNINCKX, M., Leerstrategie voor synchrone ritmische coördinatietaken, (in ontwikkeling.) 

COERVER, W., Voetbal. Leerplan voor de ideale voetballer, Amsterdam, Elsevier, 1983 

COERVER, W., Scoren: opleiding voor attractief en productief voetbal, Amsterdam, Elsevier, 1986 

DE KNOP, P., VRIJENS, J., Voetbal in school en club, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor 

Lichamelijke Opvoeding, 1996. 

GOETHALS, R., VANSTEENBRUGGE P., Leren Voetballen. Een spelgerichte en coöperatieve methode, 

Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor Lichamelijke Opvoeding, 1993 

NOE, A., Basisvaardigheden voetbal voor vrouwelijke leerkrachten , uitgave SVS, KBVB, 2001. 

VERMEULEN, H., De zone van de waarheid. Zonevoetbal ‘anders bekeken’, Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds 

voor Lichamelijke Opvoeding, 2000 

Voetbaltraining. 180 praktische oefeningen, Leeuwarden, Eisma 

Deel 1: Dribbelen, passen, schieten, koppen, spelhervattingen,keepers, conditie. 

Deel 2: Combinatievormen, spelvormen, positiespelen en partijspelen. 

Deel 3: Passen, schieten, conditie, combinatievormen en spelvormen. 

Tafeltennis 

NTTB, Toernooivormen en spelideeën voor de tafeltennisvereniging, Em. De Jong BV, Baarle Nassau 

Deutscher tischtennis bund, Tischtennis lehrplan 2000, Koordination, DTTB 

MOLODZOFF, P., Le tennis de table … en tête, Edition France tennis de table 1995 

Opleidingscursussen tafeltennis, Vlaamse trainersschool VTTL 

Badminton 

DELAERE, L., VAN DER AERSCHOT, H., Initiator/jeugdsportbegeleider Badminton, Brussel, 

BLOSO, 1995. 

VAN BOGAERT, G., VAN DE VIJVER, G., Badminton - meer dan een pluimpje slaan, Brussel, GSF, 

1996 (Sint-Amandsberg/Gent, Publicatiefonds voor Lichamelijke Opvoeding). 

VAN DAMME, J., Cursus Trainer B Vlaamse Trainersschool, Brussel, BLOSO-VBL, 1995.



Tennis 

VAN AKEN, I., Mini-Tennis, Brussel, BLOSO, 1991. 

VAN AKEN, I., MARTENS, S., GELENS, A., Tennis natuurlijk (Mini, Midi en Maxi), Gent, PVLO, 1994. 

3. VAKTIJDSCHRIFTEN, BROCHURES, INTERNE NOTA' S 

Afwezigheden en in- en uitschrijvingen in het voltijds gewoon secundair onderwijs, Omzendbrief SO 65, 25-06- 

1999 

Brochure “Bij de hand in het buitenland”, Ministerie Buitenlandse Zaken 

Brochure “Veilig op tocht”, Provincie Antwerpen 

CRUM, B., Conceptuele verschillen in Europese opleidingsprogramma’s, Tijdschrift Lichamelijke Opvoeding 

KVLO Nederland, Jaargang 86 nr.3 februari 1998, p. 100-104 en nr.5 maart 1998 p. 204-207. 

DE KNOP, P., DAEMS, J., De burgerlijke aansprakelijkheid van de ondeskundige sporttrainer en van de 

sportclub die hem/haar aanstelt, Tijdschrift voor Lichamelijke Opvoeding – Jaargang 1997 nr.6, p. 6-8 

“Gezondheid! Activiteiten voor het secundair onderwijs”, te bestellen bij het Belgische Rode Kruis: 

G.V.O. 812: Leerlingenbrochure 

G.V.O. 820: Alcohol 

G.V.O. 840: Pakket voeding 

G.V.O. 860: Pakket tabak 

G.V.O. Pakket verslaving 

Handboek "Eurofit Testbatterij" voor leerkrachten Lichamelijke Opvoeding, BLOSO, 1993 

Handboek voor helpers, Belgische Rode Kruis, Brussel 

Handleiding "Probleemgedrag op school", Comité Bijzondere Jeugdzorg Brugge, 1995 

Het ABC van de lichaamshygiëne, Belgische Rode Kruis, Brussel, 1983 

Houdingen tegenover roken, alcohol, geneesmiddelen en illegale drugs, Centrum voor Nascholing 

Gemeenschapsonderwijs, Jette. 

Informatiemap "Medisch Verantwoord Sporten", Brussel, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 

Administratie Gezondheidszorg, 

Inspiratiehandboek voor een " Veilige, gezonde, toegankelijke en aantrekkelijke school", Brussel, VLOR 

(Vlaamse onderwijsraad), 1995. 

Keiveilig sporten ? Da's ook opwarmen en afkoelen. Doe het., Handboek voor jeugdtrainer, Rode Kruis - 

Vlaanderen, Dienst Gezondheidspromotie, Brussel, 1995 

Keiveilig sporten, doe het. De 12 geboden om veilig te sporten, 

Lespakketten rond GVO "Gezondheid: Activiteiten voor S.O.", Brussel, Proges, 1991-1992 

MUSCH, E., MERTENS, B., GOETHALS, R., VAN DEN BOSSCHE, W., COEN, W., DOBBELAERE, D., Het 

sportspelconcept van de RUG, Tijdschrift voor Lichamelijke Opvoeding - Theorie, Praktijk, 110, 1988 p. 2-8 

Rode Kruis - Vlaanderen, Dienst Gezondheidspromotie, Brussel, 1995 

SPILTHOORN, D., Jazzdans als onderzoek van de Bewegingsopvoeding, uitbouw van de didactische 

werkvormen , Tijdschrift voor Lichamelijke Opvoeding nr 1 en 2, 1989, p. 9-24 en 20-23 

Sportverzekeringen, Informatiebrochure BLOSO 1995 

Veiligheidslijsten voor scholen, Antwerpen, Provinciaal Veiligheidsinstituut, 1994 

Volksdansen, een stiefkind in de Lichamelijke Opvoeding ? De Lichamelijke Opvoeding, 20 december 1976



4. BEELDMATERIAAL – VIDEO – CD-ROMS 

Body Talk stretching gids, Kalmthout, Uitgeverij Biblo, 

De Nederlandse Voetbalschool; deel 1-8 

EHBO video's van het Rode Kruis 

Instructiefilm Rugscholing, De Witte, Erembodegem, 1994 

Rug- en nekklachten klein krijgen met Ingrid Berghmans, Backfun basic 1, PVLO 2002 

Stoer aan het stuur, Project verkeerseducatie voor jonge autobestuurders, Leuven, KUL, 1996. 

Turnen, Govaerts, P., Eindwerk Videoband Regentaat LO-Bewegingsrecreatie, Hoger Instituut Wemmel, 

1994-95 

Voetbal, video BVLO 

CD-ROMS 

BRUYNINCKX, M., SoccerPal op muziek. Professional voor coaches, ISBN 90808 1301X , 2004 

Bodyworks, Multimediagids van het menselijk lichaam, Nederlandstalige versie, TLC Domus 

De Mens in 3D, Encyclopedie over het menselijk lichaam, cd-rom verkooppunten 

EHBO-diskette “Eerstehulpflop”, Rode Kruis, Brussel 

Het lichaam van de mens, Nova Zembla,Stichting Edupro (NL), tel. 0180-461065, (Interactieve encyclopedie 

over het functioneren van het lichaam) 

Medische encyclopedie, Philips Interactive Media Benelux BV 1996 cat.nr.8145063 

Voedingsplanner, voedingsmiddelentabel, NUBEL, Brussel, 1999 

Volle longen zonder rook, Belgische Vereniging voor Kankerbestrijding, wetenschappelijk departement, 

Leuvensesteenweg 479, 1030 Brussel 

4. NUTTIGE ADRESSEN – INTERNET SITES 

Bond voor Lichamelijke Opvoeding, Waterkluiskaai 16, 9040 Gent/Sint-Amandsberg 

http://www.bvlo.be 

BLOSO, Koloniënstraat 31, 1000 Brussel 

http://www.bloso.be 

Ministerie van de Vlaamse gemeenschap, Administratie Gezondheidszorg, Markiesstraat 1, 1000 Brussel 

Provinciaal Veiligheidsinstituut Antwerpen, Jezusstraat 28-30, 2000 Antwerpen. 

Rode Kruis - Vlaanderen, Dienst Gezondheidspromotie, Vleurgatsesteenweg 98, 1050 Brussel 

http://www.redcross.be 

SVS (Stichting Vlaamse schoolsport), steenweg op Jette, 1080 Brussel 

http://www.schoolsport.be 

VLOR (Vlaamse Onderwijsraad), Leuvense plein, 4, 1000 Brussel 

Bodytalk-VUB nieuwsbrief, Biblo, Braschaatsesteenweg, 308, 2920 Kalmthout



Tips en Advies Gezondheid, Indicator N.V., Tiensesteenweg 269, 3000 Leuven 

Centrum voor preventie van zelfmoord, Kasteleinplein 46, 1050 Brussel 

Federatie van de Voedingsindustrie, Kortenberglaan 172, 1000 Brussel 

http://www.fevia.be 

Jeugd en Seksualiteit, Wollemarkt 28, 2800 Mechelen 

Leefsleutels voor jongeren, Hundelgemsesteenweg 1, 9820 Merelbeke 

Nutrition Information Center, Treurenberg 16, 1000 Brussel 

http://www.nicevzw.be 

Nutriënten België, Esplanadegebouw, lokaal 11.04, 1040 Brussel 

http://www.nubel.com 

Pedagogische Begeleidingsdienst van het Gemeenschapsonderwijs, J. de Lalaingstraat 28, 1040 Brussel 

http://www.rago.be/pbd/ 

Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen (VAD), E. Tollenaerestraat 15, 1020 Brussel/Laken 

Vlaams Aidscoördinaat, Marnixplaats 16/17, 2000 Antwerpen 

http://www.ipac.be 

Vlaamse Diabetes Vereniging, Ottergemsesteenweg 456, 9000 Gent 

http://www.diabetes-vdv.be 

Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie, G.Schildknechtstraat 9, 1020 Brussel 

http://www.vig.be 

Interessante sportsites: 

http://www.sports-media.org/nl/ 

http://www.sports-media.org/ (engelstalig) 

http://www.geocities.com/Athens/Acropolis/127/index.htm 

http://www.geocities.com/Athens/Acropolis/1297/boeklijs.htm 

http://www.sip.be/lo-internet/begin.htm 

http://www.digischool.nl/lo/community/ 

http://www.sportpaedagogik-online.de/ 

http://www.dancebooks.uk/ 

http://www.europa.eu.int/comm/publications/archives/booklets/ 

http://www.members.tripod.com/~pazz/lesson.html#3

SECUNDAIR ONDERWIJS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?