Kader Primair 6 (2009-2010) - Avs

jaargang 15 _ nummer 6 _ februari 2010
6
Kader Primair
vakblad voor leidinggevenden in het primair onderwijs
thema _ Leiderschap in Lage Landen
De ‘evidence based’ school komt eraan _ Veranderen mét behoud
van het goede _ Idealistisch onderwijsconcept wordt werkelijkheid _
Waar halen schoolleiders hun inspiratie vandaan?
actueel _ Staatssecretaris Dijksma opent AVS-congres
interview _ Hoogleraar Jo Hermanns: ‘Op elke
basis school een pedagoog’

Kader Primair
Kader Primair is een uitgave van de Algemene Vereniging
Schoolleiders (AVS), dé vereniging voor alle leiding gevenden
in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs.
Kader Primair verschijnt tien of elf keer per jaar. Overname
van artikelen na overleg met de hoofd redacteur.
ISSN 1384-1165
Redactie
Marc Mathies (hoofdredactie), Vanja de Groot, Joëlle
Poortvliet (bureau- en eindredactie), Hans van den Berg,
Jos Hagens, Carine Hulscher-Slot, Tom Roetert
Redactieadres: AVS
Medewerkers deze maand
Jaan van Aken, Ed Anker, Femke Bakkeren, Susan de Boer,
Jos Collignon, Noortje van Dorp, Ton Duif, Jan de Groen, Irene
Hemels, Myrna Houtman, Joke Jansen/Nationale Beeldbank,
Marijke Nijboer, Ad van der Staak (gastredacteur), Studio
rUZ, Jannita Witten
Abonnementen
AVS-leden ontvangen Kader Primair en Kadernieuws gratis.
Abonnementprijs voor niet-leden: t 113 (excl. 6% BTW).
Administratie: AVS-secretariaat
Grafische vormgeving en druk
Thoben Offset Nijmegen
Telefoon: 024-3220287
Advertenties
Recent, Ray Aronds,
Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam
Telefoon: 020-3308998, fax: 020-4204005
E-mail: info@recent.nl www.recent.nl
Ledenservice
AVS
Postbus 1003, 3500 BA Utrecht
Telefoon: 030-2361010, fax: 030-2361036
E-mail: info@avs.nl www.avs.nl
Helpdesk
Voor adviezen over wet- en regelgeving, functiewaardering,
de individuele rechtspositie en arbeidsvoorwaarden.
maandag t/m vrijdag: 09.00 – 17.00 uur
telefoon: 030-2361010
Bestuur
Ton Duif (voorzitter), Jan Morsink (secretaris), Petra Palokaj
(penningmeester), Hans Pennings
Ledenraad
E-mail: ledenraad@avs.nl
Decentraal Georganiseerd Overleg
De AVS overlegt namens het Ambtenarencentrum.
Secretariaat: Winlan Man, tel. 030-2361010
Lidmaatschap
Lidmaatschap schooljaar 2009/2010
Persoonlijk deel: t 135
Managementdeel: t 195 – t 285, afhankelijk van het aantal
leerlingen (1 x per school)
Postactief lid: t 102 (FPU, pensioen)
Aspirant lid: v.a. t 30 (u bent (nog) geen (adjunct-)schoolleider)
Buitengewoon lid: t 102
Kijk voor het huidige actieaanbod en de
lidmaatschapsvoorwaarden op www.avs.nl/lidworden.
De mening van in Kader Primair geïnterviewde personen is
niet noodzakelijkerwijs de mening van de AVS. Ook duidt adverteren
in dit blad niet op samenwerking of goedkeuring van de AVS met of voor
de betreffende organisatie, behoudens de AVS Voordeelpartners.
Kader Primair wordt gedrukt op papier dat het FSC-keurmerk draagt.
Uitgelicht
thema _ De idealen van de Sterrenschool
Het toekomstgerichte en idealistische onderwijsconcept
van de Sterrenschool wordt werkelijkheid. De eerste
Sterrenschool start volgend schooljaar in Apeldoorn. Hoe
werd deze droom werkelijkheid en hoe formeer je een team
voor een school die nog niet bestaat? pagina 18
achtergrond _ Liefde in tijden van werk
Hoe gaan schoolleiders en scholen om met relaties op de
werkvloer? De een kiest voor laissez-faire, terwijl de ander
geen risico’s neemt en preventief stellen uit elkaar haalt
door overplaatsing. Deskundigen adviseren een gedragscode,
maar een verliefde schoolleider laat zien dat het ook
zonder kan. Verschillend beleid in uitvoering. pagina 40
actueel
thema _ Zakelijk-realisme met ‘evidence
based’ onderwijs
Hoogleraar Wim Groot is niet bang voor een verzakelijking
van het onderwijs door te focussen op opbrengsten. De
op wetenschappelijke basis werkende school (evidence
based) komt eraan, voorspelt hij. Hoe wetenschappelijke
kennis kan helpen bij het streven naar
kwaliteit. pagina 10
achtergrond _ Worstelen en boven blijven
Hoe behoed je je als voormalige (zeer) zwakke school
voor een terugval? Om uit het dal te blijven is de rol van
de leerkracht bepalend. “Het team moet het snappen.
Dat is het cruciale omslagpunt. De leerkracht maakt het
verschil.” Diverse scholen vertellen over hun ‘klim’ naar
boven. pagina 32
2 Staatssecretaris Sharon Dijksma opent AVS-congres
Leiderschap in Lage Landen
3 Eerder ingrijpen bij zwakke scholen officieel mogelijk
Eerste Kamer akkoord met wetsvoorstel ‘Goed onderwijs, goed bestuur’
3 Thuiszitters pas laat gemeld bij leerplichtambtenaar
Registratie kan beter
Foto omslag: Joke Jansen/Nationale Beeldbank

Inhoud februari
Kaderspel _ door avs-voorzitter ton duif
thema _ Leiderschap in Lage landen
10 De school mag een stuk zakelijker
‘Teambeloning werkt beter dan individuele
prestatiebeloning’
14 Veranderen vanuit noodzaak, of
als logisch gevolg
‘In hoeverre is het noodzakelijk om alles overhoop
te gooien?’
18 Dromen van de Sterrenschool
Een toekomstgericht en idealistisch
onderwijsconcept
22 Inspirerend leiderschap
Wat drijft ons?
verder in dit nummer
32 Uit het dal blijven
‘De leerkracht maakt het verschil’
36 ‘Op elke basisschool een pedagoog’
Signaleren gedragsproblemen in orde, maar dan?
40 Stiekem zoenen achter het fietsenhok
Omgaan met relaties op de werkvloer
iedere maand
9 Illustratie Jos Collignon
24 Uw mening telt | peiling
27 Zo kan het ook! | Good practice
Een sprookjesachtige marktplaats voor kunst- en
cultuureducatie
29 Eindverantwoordelijk management
Scheiding tussen toezicht en uitvoering geen
modegril
43 Politieke column
Ed Anker (ChristenUnie)
44 Van de AVS
46 AVS School for Leadership
48 Voor u geselecteerd
49 Boekbespreking
‘Persoonlijk meesterschap in management,
voorbij rationeel management’
Van leiders
worden keuzes
gevraagd
De mogelijke regeringsdeelname van de PVV na de verkiezingen roept veel
vragen op. De NRC van afgelopen zaterdag kopte: “Positieve geluiden uit
onderwijs en zorg”. ‘Hè’, denk je dan, ‘hebben ze ons dan gebeld?’ Nou nee, wel
BON (Beter Onderwijs Nederland). En dan met name Ad Verbrugge, de voorzitter
die zich als dé redder van het onderwijs afficheert. Letterlijk wordt hij geciteerd:
“Wij en zij ageren tegen commissies, lobby clubs, tegen de bureaucratie in het
onderwijs waarin veel geld wordt verspild, tegen de positie van de Raden, de
nadruk op grootschaligheid, de ondergeschiktheid van de leraar (…).” Daarna
meldt hij dat de PVV nu al aan BON-standpunten beantwoordt. Tijdens mijn
(lobby!) gesprekken met Martin Bosma van de PVV is dat overigens van geen
kant gebleken. En wat is dat toch met die gemeenplaatsen? Alsof anderen ook
niet tegen bureaucratie zijn, tegen onnodige grootschaligheid en onnodige
geldverspilling. Maar zo eenvoudig ligt het allemaal niet. In de zo door Verbrugge
bejubelde jaren zeventig heerste er door de centrale aansturing van het
onderwijs een enorme bureaucratie, niet te vergelijken met nu. Daarbij komt dat
onze leerlingen leven in de 21 e eeuw en scholen daar dus gelukkig rekening mee
houden. En is de leerkracht eigenlijk wel in een ondergeschikte rol gedrongen?
Tijdens mijn bezoeken in scholen krijg ik niet de indruk en bepalen schoolleiders
en leerkrachten gezamenlijk in hoge mate wat er gebeurt. Ga dus niet aan de
kant staan roepen Ad, maar help mee ons primair en voortgezet onderwijs
volwassen te maken! Want het zal toch niet zo zijn dat je jouw visie wil realiseren
door de ogen te sluiten voor andere, zeer discutabele standpunten die de PVV
soms uit en haar weinig democratische karakter?
PS Na het schrijven van deze column nog even op de site van BON gekeken.
Gelukkig is Ad zelf ook geschrokken van zijn standpunt en nuanceert hij dit
snel door te stellen dat BON politiek neutraal is. Maar van echte leiders wordt
gevraagd kleur te bekennen! Daar hangt straks teveel van af. _
kader primair februari 2010
1

actueel
leiderschap in lage landen
Staatssecretaris Sharon Dijksma
opent AVS-congres
Staatssecretaris Dijksma van Onderwijs opent 19 maart aanstaande het 15 e AVS-congres. Door een deel van
de opening voor haar rekening te nemen, richt zij zich rechtstreeks tot de degenen die de dagelijkse leiding
van het primair onderwijs in handen hebben; de (adjunct-)schoolleider en bovenschools manager.
Tijdens de
opening zullen
er ook
schoolkinderen
aanwezig
zijn.
Na de opening,
waar zoals ieder jaar
natuurlijk ook AVS-voorzitter
Ton Duif de aanwezigen zal
toespreken, volgen de congresgangers
één van de vier centrale
inleidingen. Daarna kunnen
zij uit een aanbod van 27
plenaire sessies en workshops
twee sessies volgen. Tijdens
de pauzes biedt de AVS koffie/
thee en een lunch aan op de
beursvloer, waar zo’n vijftig
bedrijven en (onderwijs)organisaties
zich aan de bezoekers
presenteren. Nieuw dit jaar
zijn de halfuursessies in de
pauzes, waar bezoekers kunnen
binnenlopen als zij over
een bepaald onderwerp meer
(praktische) informatie willen.
Het congres wordt afgesloten
met een happy hour op de
beursvloer, waar Gruppo Sportivo
een spetterend optreden
zal neerzetten. _
Meer informatie en aanmelden:
www.avs.nl/congres2010
digitale basisschool
Elke leerling een eigen laptop vanaf groep 4
Openbare basisschool De Snippeling in Deventer beschikt sinds kort over 125 netbooks of e-books. Deze
kleine laptops zijn aangesloten op het snelle glasvezelnetwerk van Deventer en moeten voor leerlingen vanaf
zes jaar een aanvulling zijn op het reguliere onderwijs, onder meer om taalachterstanden in te halen.
Vanaf groep 4 kan iedere
leerling op een eigen netbook
meerdere keren per dag taal,
rekenen of zaakvakken oefenen,
stukjes schrijven of een
toets maken. Ze krijgen op
hun eigen niveau leerstof aangeboden
en leerkrachten kunnen
precies zien wat ze doen
en hoe ver zij zijn.
De netbooks worden gebruikt
in combinatie met de
elektronische leeromgeving
(ELO); een vrij nieuw fenomeen
in het basisonderwijs.
Leerkrachten van de Snippeling
worden vrijgesteld om de
ELO te ontwikkelen, die ook
vanuit huis te benaderen is.
De ELO moet leerlingen en
hun ouders stimuleren om er
thuis mee door te gaan, om
de – voornamelijk Turkse –
ouders meer bij de school te
betrekken. Zij krijgen meer
inzicht in wat hun kind op
school leert en kunnen ook
samen oefenen. De Snippeling
staat in de Rivierenwijk in
Deventer, een Vogelaarwijk.
Ongeveer 90 procent van de
leerlingen is van allochtone
afkomst. De school biedt vanaf
het voorjaar voor ouders die
de taal niet goed beheersen de
mogelijkheid om Nederlandse
les te volgen. Ook daarbij
wordt gebruik gemaakt van de
laptops.
Het hele netwerk is begin
februari officieel in werking
gesteld. Schoolbestuur, provincie
en gemeente betalen
elk een deel. Volgens diverse
media is De Snippeling hiermee
de eerste digitale basisschool.
_
Nieuw onderwijspersoneel nodig?
Laat het weten aan 6.000 lezers!
Uit lezersonderzoek blijkt dat personeelsadvertenties in Kader Primair en
Kader nieuws vaak gelezen en goed gewaardeerd worden door bijna 6.000 abonnees.
Plaats ook een vacature in Kader Primair en/of Kadernieuws! Neem contact op met Recent,
tel. 020-3308998, info@recent.nl of kijk op www.recent.nl. NB: gratis doorplaatsing mogelijk
naar www.werkeninhetprimaironderwijs.nl, dé vacaturesite van de AVS.
2

actueel
actueel
eerste kamer akkoord met wetsvoorstel ‘goed onderwijs, goed bestuur’
Eerder ingrijpen bij zwakke scholen
officieel mogelijk
De Eerste Kamer heeft onlangs ingestemd met het wetsvoorstel ‘Goed onderwijs, goed bestuur’ van de
staatssecretarissen Van Bijsterveldt en Dijksma. Dit voorstel maakt het voor het eerst in de geschiedenis
mogelijk om eerder in te grijpen op het moment dat de kwaliteit van de school zeer zwak is.
Waarschijnlijk treedt de wet
per 1 augustus 2010 in werking.
In de wet ‘Goed onderwijs, goed
bestuur’ staat aan welke eisen
een schoolbestuur moet voldoen.
Ze moeten aan de hand
van bepaalde zorgplichten hun
beleid kunnen verantwoorden.
De besturen kunnen zelf bepalen
hoe zij hun zorgplichten
vervullen. De belangrijkste
eisen zijn voldoende onderwijsopbrengsten
en een goede
kwaliteitszorg op alle scholen.
Bij de zorgplicht goed bestuur
gaat het onder meer om de
scheiding van bestuur en intern
toezicht, integer en doelmatig
bestuur en good governance. Als
besturen hun zorgplichten
niet of onvoldoende nakomen,
krijgt de minister van OCW
nu de bevoegdheid om hiertegen
op te treden met een
aanwijzing of – in het uiterste
geval – de overheidsbekostiging
beëindigen. _
Meer over de wet ‘Goed onderwijs,
goed bestuur’ is te lezen
op pagina 29 van deze Kader
Primair.
registratie kan beter
Thuiszitters pas laat gemeld bij
leerplichtambtenaar
Van de ruim 2,5 miljoen leerplichtige jongeren zitten jaarlijks ruim 2.500 leerlingen (0,05 procent) langer
dan vier weken ongeoorloofd thuis. De meesten zijn jongens in de voortgezet onderwijsleeftijd; 16 procent
is afkomstig uit het basisonderwijs. Redenen zijn: gedrags- en of psychische problematiek, onwil van de
leerling en/of een problematische thuissituatie.
In opdracht van het ministerie
van OCW deed Ingrado, de
brancheorganisatie voor leerplicht
en RMC, voor de tweede
keer onderzoek naar het aantal
thuiszitters in de leeftijd
van 5 tot 18 jaar in het schooljaar
2008/2009. Thuiszitters
zijn leerplichtigen die langer
dan vier weken ongeoorloofd
verzuimen van school. Deze
problematiek doet zich vooral
voor in gemeenten met meer
dan 50.000 inwoners.
De invoering van Passend
onderwijs, een intensievere
samenwerking en het aanpakken
van voortijdig schoolverlaten
moeten het aantal
thuiszitters verder terugdringen,
volgens staatssecretaris
Dijksma van OCW. Het begint
volgens haar bij een goede
melding en registratie. Die
laat te wensen over en kan
beter en meer gestructureerd.
Uit het onderzoek blijkt dat
thuiszitters pas laat bekend
zijn bij de leerplichtambtenaar,
gemiddeld na 28 dagen,
terwijl volgens de Leerplichtwet
na drie dagen melding
zou moeten plaatsvinden.
Daarnaast is een goede
samenwerking en maatwerk
essentieel. Voor thuiszitters
zal zoveel mogelijk in de reguliere
samenwerkingsverbanden
van primair onderwijs,
voortgezet onderwijs, middelbaar
beroepsonderwijs en
de rec’s weer een plek in het
onderwijs gevonden moeten
worden. Uit het onderzoek
van Ingrado blijkt verder
dat de samenwerking tussen
onderwijs, jeugdzorg en
andere partners in de regio
beter kan. De belangrijkste
doelstelling is het gesprek
tussen onderwijs, leerplichtambtenaar,
RMC, gemeenten
en partners uit de (jeugd)zorg
verder op gang te brengen.
Het project Gedragswerk, met
steun van Ingrado, gaat oplossingsgerichte
samenwerking
in de regio stimuleren. Zo
kunnen leerkrachten hun
deskundigheid bevorderen op
het gebied van omgaan met
gedragsproblemen bij leerlingen
(ook via infopunt Passend
onderwijs).
Voor leerlingen vanaf circa
tien jaar die (tijdelijk) niet in
hun reguliere klas kunnen
blijven, zijn er Rebound- en
Op de Railsvoorzieningen.
Als de plaatsing van een (v)so
geïndiceerde leerling problematisch
is, kunnen ouders de
hulp van een onderwijsconsulent
inroepen.
Nog dit jaar wordt een wetsvoorstel
ingediend waarin
scholen, gemeenten en jeugdhulpverlening
verplicht
worden met elkaar samen
te werken in een zorg- en
adviesteam (zat). Een deel van
de thuiszitters is momenteel
in beeld bij de zat’s, blijkt
uit het onderzoek. Voor ruim
60 procent van hen is op
enig moment een oplossing
gevonden. _
kader primair februari 2010
3

actueel
bestemmingsbox
Dijksma wil subsidieverstrekking
eenvoudiger maken
Naast de lumpsumbekostiging bestaan subsidieregelingen waarvoor scholen tot op heden specifieke
subsidie aanvragen moeten indienen om voor een bepaald doel in aanmerking te komen. Dit brengt
extra administratieve lasten met zich mee. Staatssecretaris Dijksma wil daarom bepaalde middelen
onderbrengen in een zogenoemde ‘bestemmingsbox’. Het is de bedoeling dit budget (deze box) binnen
de lumpsum onder te brengen.
De meeste subsidieregelingen
stellen nogal wat voorwaarden
(aanvraagformulier invullen,
gegevens aanleveren,
verantwoorden). Na het indienen
van een aanvraag is het
afwachten of deze ook gehonoreerd
wordt. Naast de administratieve
last voor besturen
betekent dit ook een periode
van onzekerheid. Tevens
blijkt achteraf dat als een
subsidieregeling niet goed is
uitgevoerd, er gelden worden
misgelopen. Dit was recent
nog het geval in de afwikkeling
van de subsidieaanvragen
voor het aanstellen/benoemen
van conciërges.
Gericht investeren
Dijksma wil met de bestemmingsbox
de mogelijkheid creëren
om in bepaalde gevallen
gericht te investeren zonder
hoge administratieve lasten en
zonder bestedingsdwang: een
budget voor een bepaald doel.
Hierover is en wordt overleg
gevoerd met de PO-Raad en de
sociale partners. Door het creëren
van deze bestemmingsbox
blijft de bekostiging in
lijn met de autonome positie
en de professionaliteit van het
bestuur. Scholen zijn vrij in
de besteding van de middelen
die zij via de bestemmingsbox
ontvangen. Als uit de
evaluatie en de verantwoording
blijkt dat het geld in de
bestemmingsbox niet leidt tot
het beoogde doel, kan dat niet
leiden tot een terugvordering.
Wel kan worden besloten om
in de toekomst de middelen in
de vorm van een geoormerkte
subsidie te verstrekken, om
alsnog het beoogde doel te
bereiken. Een verdere uitwerking
van de regeling vindt
momenteel plaats. _
wetsvoorstel ‘werkscholen’ in de maak
‘Baangarantie voor vso-leerling’
Staatssecretaris Dijksma wil dat het voortgezet speciaal onderwijs (vso) jongeren direct aan een baan
helpt. Ze komt daarom nog dit najaar met een wetsvoorstel dat een arbeidsmarktgericht profiel vaststelt;
in een zogenaamde werkschool maken leerlingen al tijdens hun opleiding een soepele overstap naar de
arbeidsmarkt.
Te veel leerlingen met een
beperking belanden nu na
hun schooltijd in een uitkeringssituatie
en komen niet
meer aan de slag. In de ‘werkschool’
vindt leren plaats in
de praktijk, dat wil zeggen:
in stages en (leer)bedrijven.
Jongeren leren dan vooral op
de werkplek in plaats van op
school. Er zijn scholen voor
voortgezet speciaal onderwijs
die al een arbeidsmarktgericht
uitstroomprofiel hebben.
Dijksma wil dit profiel wettelijk
vastleggen om zoveel
mogelijk jongeren een baangarantie
te bieden.
Duurzaam
arbeidscontract
Jongeren vanaf ongeveer
zestien jaar werken in de
werkschool bij een bedrijf
en krijgen zoveel mogelijk
een duurzaam arbeidscontract.
Aan het eind van de
werkschool wordt beoordeeld
wat de leerling inmiddels
aan beroepsvaardigheden
beheerst. Dat kan resulteren
in certificaten die herkenbaar
zijn op de arbeidsmarkt en als
paspoort fungeren bij de verdere
loopbaan van de leerling.
Intensieve en doelgerichte
samenwerking op regionaal
niveau tussen onderwijs,
bedrijfsleven en UWV is volgens
Dijksma noodzakelijk
voor een goede werkschool.
Het bedrijf moet er op kunnen
rekenen dat de leerling goed
wordt begeleid en kan terugvallen
op de school als dat
nodig is. _
4

actueel
actueel
verkennend onderzoek
Mogelijk waarborgfonds voor po en vo
De staatssecretarissen van OCW hebben de Tweede Kamer laten weten dat er verkenningen komen naar de
mogelijkheid om een waarborgfonds in te richten voor het primair en voortgezet onderwijs.
Het gaat dan om fondsen
die investeringsrisico’s dekken,
niet om een herverdeling
van de vermogens van
schoolbesturen. Onderzocht
wordt waar schoolbesturen in
de betreffende sectoren het
meest behoefte aan hebben.
Daarbij kan zo nodig worden
gekeken naar ervaringen met
dergelijke fondsen in andere
sectoren en naar de ervaring
in eigen huis, met het waarborgfonds
kinderopvang.
Bij de verkenningen zullen
de VO-raad en de PO-Raad
een rol spelen. In de sector
primair onderwijs vindt op dit
moment een evaluatie van de
lumpsumbekostiging plaats,
waarbij ook de mogelijkheid
van een waarborgfonds wordt
betrokken. De uitkomsten van
de evaluatie worden in april
verwacht. _
advies onderwijsraad
‘Grotere inbreng scholen bij middellange
termijn ontwikkelingen’
Ontwikkeling en ondersteuning van onderwijs zijn de laatste decennia in het teken komen te staan
van vraagsturing. In een advies aan de Tweede Kamer van eind januari geeft de Onderwijsraad een
aantal aanbevelingen die moeten bijdragen aan een evenwicht tussen de diverse aansturingen. De raad
onderscheidt drie vormen van aansturing: door het onderwijsveld, door de markt en door de overheid.
Deze drie vormen vullen elkaar aan.
De raad vindt dat ondersteuners,
gelet op hun rol bij
onderwijsvernieuwingen, niet
alleen als marktpartij moeten
worden behandeld. Zij moeten
ook aangesproken worden op
hun professionele (mede)verantwoordelijkheid
voor goed
onderwijs. Daarnaast bepleit
de raad een sterkere professionele
bijdrage van leerkrachten
en onderwijsmanagers
in kennisgemeenschappen.
De raad stelt verder een atlas
van kennisgemeenschappen
voor. Scholen dienen een grotere
inbreng te hebben bij de
ontwikkeling op middellange
termijn van het onderwijs. In
de eerste plaats kunnen daarbij
scholen met een gemeenschappelijke
problematiek of
visie gezamenlijk een plan
ontwikkelen, zoals bijvoorbeeld
gebeurt door een groep
scholen rond open leermiddelen.
De inbreng van scholen
kan gegarandeerd worden
door een vertegenwoordiging
van de sectororganisaties in
de programmaraad.
Prioriteiten vastleggen
De raad is voorstander van
het formuleren van inhoudelijke
zwaartepunten voor de
ontwikkeling op middellange
termijn van het onderwijs.
“Taal en rekenen zijn de
zwaartepunten van nu. Deze
moeten voor zeker acht jaar
zijn vastgelegd.” De raad stelt
een systematiek voor om te
komen tot de onderwerpen
die de komende vijf of tien
jaar prioriteit hebben bij ontwikkelingen
op het gebied van
organisatie en inhoud van het
onderwijs.
De raad is van mening dat
er een passend landelijk en
schoolbudget moet zijn voor
onderwijsontwikkeling. Op
basis van een vergelijking
met andere sectoren komt de
raad tot een bedrag van 340
miljoen euro (bij een totale
begroting voor primair en
voortgezet onderwijs en middelbaar
beroepsonderwijs van
circa 20 miljard euro). Dit geld
is voor een deel al beschikbaar
in de budgetten van scholen,
projecten, expertisecentra,
ontwikkelprogramma’s,
enzo voort. De raad stelt voor
dit bedrag gaandeweg op te
bouwen en zo te verdelen dat
twee derde van dit bedrag via
scholen loopt en een derde via
het rijk.
Tot slot vindt de raad dat
voor het functioneren van
het onderwijs als geheel
een aantal wettelijke taken
onder verantwoordelijkheid
van de overheid moet blijven
of komen. Hij doelt hierbij
onder andere op de regeling
van eindtoetsen, kerndoelen
en kwalificatiedossiers. Deze
vaste en specifieke wettelijke
taken dienen te zijn ondergebracht
bij publiek geregelde
instellingen. _
kader primair februari 2010
5

actueel
inspectie van het onderwijs
Wachtlijst speciaal basisonderwijs iets langer
De onderwijsinspectie heeft de wachtlijsten voor het speciaal basisonderwijs (sbo) onderzocht en de
bevindingen afgelopen januari gepubliceerd. Het betreft twee wachtlijsten, namelijk onderzoekslijsten en
plaatsingslijsten. De omvang van de onderzoekslijsten op peildatum 1 oktober 2008 (666 leerlingen) is
licht toegenomen ten opzichte van 2007, toen het 599 leerlingen betrof. De plaatsingslijsten (65 leerlingen)
hebben vrijwel dezelfde omvang behouden.
Leerlingen op een onderzoekslijst
wachten op een besluit
van de permanente commissie
leerlingenzorg (PCL) voor toelating
tot het sbo. Leerlingen
op een plaatsingslijst hebben
al een PCL-beschikking voor
het sbo en zijn aangemeld bij
een school, maar wachten nog
op een plaats.
Op de peildatum in 2008 hebben
128 samenwerkingsverbanden
een onderzoekslijst.
Dat zijn tien samenwerkingsverbanden
minder dan in
2007. Leerlingen wachten
gemiddeld 3,1 weken voordat
hun dossier in behandeling
wordt genomen door de PCL.
Als reden hiervoor wordt
onder andere genoemd dat
het dossier nog niet compleet
is. Vervolgens wachten de leerlingen
gemiddeld vier weken
op een PCL-besluit. Dat houdt
in dat de totale wachttijd tussen
de aanvraag en het PCL-besluit
gemiddeld 7,1 weken is.
Op de peildatum in 2008 hebben
27 samenwerkingsverbanden
een plaatsingslijst. Dat
is een toename ten opzichte
van 2006 en 2007, toen het om
circa twintig samenwerkingsverbanden
ging. De meeste
van de 65 leerlingen op de
plaatsingslijsten (92 procent)
wachten op de eerstvolgende
wettelijke plaatsingsdatum.
15 procent van de leerlingen
wacht op de peildatum al te
lang (7 procent) of wordt vermoedelijk
te laat geplaatst (8
procent). Tijdens het gehele
schooljaar 2007/2008 zijn 80
leerlingen te laat in het sbo
geplaatst. Ongeveer een derde
van de leerlingen ontvangt
ambulante begeleiding tijdens
de wachttijd vanaf 1 oktober
2008. Hoewel dit een lichte
stijging is ten opzichte van
voorgaande jaren, ontvangt
meer dan de helft van de leerlingen
nog geen ambulante
begeleiding.
De meest genoemde oorzaak
op samenwerkingsverbandniveau
is de instroom van
jonge risicoleerlingen (28
procent) en op schoolniveau
het bereiken van de maximale
groepsgrootte (36 procent).
Evenals de voorgaande jaren is
de meest genoemde maatregel
voor het reduceren of voorkomen
van plaatsingslijsten ‘de
verbetering van de zorg op
de basisscholen’ (93 procent).
Opvallend is dat een vijfde
van de samenwerkingsverbanden
met een plaatsingslijst
als oorzaak noemt dat de
zorg op de basisscholen nog
onvoldoende toereikend is.
Kennelijk hebben de maatregelen
voor het verbeteren
van de zorg in de betreffende
samenwerkingsverbanden, er
nog niet toe geleid dat de zorg
toereikend is.
Op 1 oktober 2008 zitten 21
sbo-leerlingen thuis volgens
de opgave van de coördinatoren.
Het merendeel van deze
leerlingen staat niet op een
wachtlijst. Ongeveer een derde
van de thuiszitters volgt één
tot drie maanden geen enkele
vorm van onderwijs. Ten
opzichte van de voorgaande
jaren, zitten in 2008 meer
leerlingen langer dan drie
maanden thuis (ongeveer 40
procent). Ook het aantal leerlingen
waarvan de duur van
het thuiszitten onbekend is, is
toegenomen. _
onderwijs bewijs
Leidraad voor aanvragen onderzoeksvoorstellen
Bij het programma Onderwijs Bewijs is een leidraad onwikkeld voor het aanvragen van onderzoeksvoorstellen.
Dat kan tot 1 juli 2010.
Het programma Onderwijs
Bewijs stimuleert de ontwikkeling
van evidence based onderwijs
(zie ook pagina 10 van
deze Kader Primair). Doel is
via wetenschappelijk onderzoek
kennis te verzamelen
over wat werkt en niet werkt
in het onderwijs. Voor de
tweede onderzoeksronde (thema's:
excellentie, burgerschap,
gedragproblemen & pesten,
vermindering van achterstanden,
dagindeling & opvang)
is 10,5 miljoen euro beschikbaar.
De online leidraad geeft
informatie over de eisen
die gesteld worden aan een
onderzoeksvoorstel en over de
procedure rond het indienen
daarvan. Ondermeer scholen
en schoolbegeleidingsdiensten
kunnen deelnemen Onderwijs
Bewijs. Meer informatie:
www.onderwijsbewijs.nl _
6

actueel
ruim een derde ontving aangepast arrangement ‘zwak’
Kwaliteit cluster 2 baart nog steeds zorgen
De Inspectie van het Onderwijs heeft in 2006, 2007 en 2008 de kwaliteit van het cluster 2-onderwijs
onderzocht. Van iedere onderzochte school is een afzonderlijk kwaliteitsprofiel gemaakt. De kwaliteit van de
cluster 2-scholen is weliswaar verbeterd ten opzichte van de voorgaande jaren, maar desondanks zijn er nog
steeds te veel scholen die op essentiële onderdelen onvoldoende onderwijskwaliteit bieden.
Ruim een derde van de scholen
heeft dan ook een aangepast
arrangement ‘zwak’
ontvangen. Handelings- en
begeleidingsplannen zijn
regelmatig geen goede sturings-
en verantwoordingsdocumenten.
De inspectie acht
onvoldoende kwaliteit van
het cluster 2-onderwijs en de
handelings- en begeleidingsplannen
maatschappelijk
niet acceptabel, omdat de
kwetsbare cluster 2-leerlingen
recht hebben op onderwijs
dat is afgestemd op hun
specifieke onderwijsbehoeften.
Dit ondanks dat scholen
over het algemeen hun uiterste
best doen om de leerlingen
onderwijs te bieden van voldoende
kwaliteit.
De inspectie beoordeelde
voor het onderzoek ook de
kwaliteit van het onderwijs
aan cluster 2-geïndiceerde
leerlingen met een rugzak,
aan de hand van handelingsplannen,
begeleidingsplannen
en lesobservaties. _
verschillen in boven- en onderbouw
Ict-vaardigheden nog niet optimaal gegroeid
Leidinggevenden blijken een hoger streefniveau te hebben als het gaat om de inzet van ict dan leerkrachten;
die varen wel bij meer ondersteuning en stimulatie. Dit blijkt uit onderzoek van ITS (2009) in opdracht van
Kennisnet onder leerkrachten en leidinggevenden in het basisonderwijs, naar de actuele stand van zaken in
het onderwijsveld wat betreft het didactisch en het leidinggevend handelen in relatie tot ict.
Ruim 40 procent van de
leerkrachten vindt de eigen
bekwaamheid in didactisch
gebruik van de computer
gevorderd en 5 procent vindt
zich zeer gevorderd. Iets meer
dan de helft beoordeelt de
eigen vaardigheid nog als
basaal. Dit laatste geldt vooral
voor onderwijzend personeel
in de kleuterklassen.
Er is redelijk tot veel behoefte
aan hulp, ondersteuning en
faciliteiten (software, content)
bij het gebruik van ict, vooral
bij veelvuldig gebruik. Op het
vlak van visieontwikkeling is
verhoudingsgewijs de minste
en voor de infrastructuur
is de meeste ondersteuning
gewenst. Opmerkelijk is dat
leerkrachten van groep 1 en
2 aangeven minder behoefte
aan ondersteuning op ict-gebied
te hebben dan leerkrachten
van de hogere leerjaren.
Ruim de helft van de leerkrachten
geeft aan dat op hun
school sprake is van ‘gecoördineerde
voorzieningen’,
volgens bijna een derde is er
al sprake van ‘gecoördineerde
visie’. Er is echter nog weinig
sprake van ‘geïntegreerde
leeromgevingen’ en leerkrachten
geven aan dat ze niet al te
vaak gestimuleerd worden om
ict toe te passen in hun onderwijs.
Waneer dit wel gebeurt,
heeft dat duidelijk invloed op
de mate van kennisoverdracht
en -constructie met behulp
van ict.
De groep waarin het onderwijs
wordt gegeven is mede
bepalend voor de mate
waarin gebruik van ict wordt
gemaakt. In de kleutergroepen
wordt in verhouding met
de hogere leerjaren de computer
minder vaak gebruikt. Als
in de groepen 3, 4 en 5 al ict
wordt gebruikt, is dat vaker
bij kennisoverdracht dan bij
kennisconstructie. In groep
6, 7 en 8 wordt ict al tamelijk
vaak benut, in gelijke mate
voor zowel kennisoverdracht
als voor kennisconstructie.
Over de hele linie geldt dat
leerkrachten meer gebruik
willen maken van de inzet
van ict, zowel voor kennisoverdracht
als -constructie.
Streefniveau
Leidinggevenden beoordelen
het didactisch handelen van
hun leerkrachten als minder
vaak voorkomend dan de mate
waarin leerkrachten zelf die
frequentie beoordelen. Leidinggevenden
hebben ook een
wat hoger streefniveau dan
hun leerkrachten als het gaat
om kennisoverdracht en kennisconstructie
mét ict. In de
meeste gevallen blijkt de discrepantie
tussen huidige en
gewenste didactische aanpak
groter te zijn bij leidinggevenden
dan bij leerkrachten zelf.
Het onderzoek werd uitgevoerd
met internetenquêtes
onder 2.800 leerkrachten in
het basisonderwijs en – voor
het eerst – 300 leidinggevenden.
De gevonden samenhangen
komen op hoofdpunten
overeen met de verbanden in
de data van 2008. _
kader primair februari 2010
7

actueel
alphen aan den rijn
‘Schoolplein geen speelplek na schooltijd’
Het schoolplein van een basisschool in Alphen aan den Rijn mag buiten de schooltijden niet door kinderen
in de buurt worden gebruikt als speelterrein. Dat heeft de Raad van State bepaald naar aanleiding van een
klacht van een buurtbewoner, meldt de Besturenraad. Volgens de bewoner is het gebruik in strijd met het
bestemmingsplan en de Raad van State is het daarmee eens.
In 2006 besloten het schoolbestuur
en de gemeente Alphen
aan den Rijn om het schoolplein
toegankelijk te maken
voor kinderen tot ongeveer
13 jaar. Het schoolplein werd
opnieuw ingericht en de
gemeente nam de kosten van
de speeltoestellen voor haar
rekening. De kinderen konden
alle dagen op het plein
terecht, ook in weekenden
en vakanties, van ‘s ochtends
negen uur tot ongeveer ‘s
avonds tien uur. Een bewoner
van een pand naast de school
tekende echter bezwaar aan
bij de gemeente, maar het
college van B&W wees dat af.
De bewoner stapte vervolgens
naar de rechtbank en die
stelde hem in het gelijk. Het
college van B&W stapte na die
uitspraak naar de Raad van
State. De gemeente betoogde
bij de Raad dat het bestemmingsplan
het betreffende
perceel aanmerkt als speelterrein
en dat er niets is opgenomen
over tijdstippen waarop
het schoolplein gebruikt
mag worden. De Raad van
State vindt echter dat er in het
bestemmingsplan wel degelijk
een relatie is gelegd tussen
het schoolplein en de school
en dat het plein daarom niet
zomaar aangemerkt kan
worden als een openbare,
algemeen toegankelijke speelplek.
Ook het verweer van de
gemeente dat een wijziging
van het bestemmingsplan in
voorbereiding is, maakte geen
indruk op de Raad van State. _
stimuleren tot vrijwillig delen
Veel geheimen bij meisje voorspelt slechte
relatie met ouders
Ouders moeten waakzaam zijn wanneer hun dochter veel geheimen heeft. Als meisjes veel geheimen
hebben, is dat niet alleen een gevolg maar ook een voorspeller van problemen in de relatie tussen ouders en
hun dochter(s).
Dat concludeert onderzoeker
Loes Keijsers van de Universiteit
Utrecht in haar onderzoek
naar geheimhouding
onder adolescenten. Een
opvallend verschil met de
jongens: terwijl deze sneller
informatie achterhouden voor
hun ouders, heeft dit geen
invloed op de verhoudingen.
Een mogelijke verklaring voor
het verschil is de intiemere
relatie die meisjes doorgaans
met hun ouders hebben. “In
tegenstelling tot jongens zijn
meisjes afhankelijker van
emotionele steun van hun
ouders”, aldus de onderzoeker.
“Die steun komt onder
druk te staan zodra meisjes
dingen achterhouden, wat een
ongewenste afstand creëert
tussen ouders en dochter.”
Normaal proces
Dat adolescenten geheimen
hebben voor hun ouders, is
niet opmerkelijk. Geheimen
hebben is zelfs van belang
voor de ontwikkeling; het
helpt om onafhankelijk en
autonoom te worden. Bij het
vermoeden dat het kind wel
erg veel verbergt, raadt Keijsers
aan de adolescent te stimuleren
informatie vrijwillig
te delen. Volgens de Utrechtse
onderzoeker is het niet langer
functioneel opvoedgedrag
om geheime informatie op
te eisen. Het is zelfs af te
raden. “Het leidt bij jongeren
namelijk eerder tot gevoelens
van ‘over-controle’, wat weer
kan leiden tot conflicten en
zelfs meer delinquentie binnen
goed functionerende
gezinnen.” Keijsers toonde
in eerder onderzoek al aan
dat afname in communicatie
tussen ouders en kind kan
samengaan met een toename
in crimineel gedrag van zowel
jongens als meisjes. _
8

illustratie _ jos collignon
kader primair februari 2010
9

thema _ leiderschap in lage landen
‘teambeloning werkt beter dan
Over het thema
De op wetenschappelijke basis werkende
school komt eraan, voorspelt hoogleraar Wim
Met steeds meer nadruk op ondernemerschap
en het rendement op leren en talentontwikkeling,
lijken onderwijsidealen plaats
te maken voor een nieuw soort zakelijkheid.
Is dat wenselijk? En hoe staat u hier in?
Werkt u vanuit idealen, of bent u meer een
ondernemer? Vindt u borging en reflectie
belangrijk, of staat of valt alles met inspiratie?
Dit zijn natuurlijk geen ‘of-of’ vragen. Tijdens
het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage Landen’
op 19 maart aanstaande komen daarom al
deze ‘grondhoudingen’ naar voren en kunt
u zich naar voorkeur laten informeren en
bekwamen. Het thema van Kader Primair
biedt deze maand vier artikelen vanuit de vier
congresthema’s. We belichten daarin niet de
sprekers op het congres, maar de onderwerpen
die aan bod komen. Zo is er een interview met
hoogleraar Evidence Based Education Wim
Groot, die voorstander is van de meer zakelijke
benadering van onderwijs. Het tweede
artikel gaat in op veranderingsprocessen
en het behouden van het goede. Vervolgens
illustreert de Sterrenschool hoe je vanuit
idealen realistisch kunt worden. En tot slot
vertellen drie schoolleiders openhartig over
hun inspiratiebronnen.
Veel leesplezier en hopelijk tot ziens op het
AVS-congres 2010!
Inschrijven kan nog altijd, via www.avs.nl/
congres2010. Zie ook pagina 26 van deze
Kader Primair.
Groot. Op deze ‘evidence based’ scholen zetten
leerkrachten methoden in die hun effect
hebben bewezen, en doen zij zélf onderzoek.
‘‘Het is vooral bedoeld om de kwaliteit
van de leerkrachten te verbeteren. Juist ook
van degenen die nu niet goed functioneren.
Wetenschappelijke kennis kan hen helpen.”
Een interview.
tekst marijke nijboer
Het evidence based werken komt uit de gezondheidszorg. Daar
is het gebruikelijker dat mensen leren om kennis te genereren,
zegt hoogleraar Evidence Based Education Wim Groot, en
dat zij hun professionele handelen baseren op wat werkt.
Ook de onderwijssector ontkomt volgens hem niet aan een
meer academische aanpak. “De hele samenleving verwetenschappelijkt.
De band tussen de universiteit en de verschillende
beroepsgroepen wordt steeds steviger.”
Daarnaast wordt de samenleving steeds complexer, waardoor
steeds hogere eisen worden gesteld aan het onderwijs. Ook is
er de drang om onderwijsgeld zo goed mogelijk te besteden.
Door te kiezen voor een meer wetenschappelijke aanpak,
kan het onderwijs ook iets doen aan haar eigen klacht dat
het huidige onderwijskundige onderzoek te weinig aansluit
bij de behoeftes van scholen. Denk aan de ontwikkeling van
lesmethodes voor een specifieke doelgroep.
Volgens Groot hebben leerkrachten zelf ook behoefte aan een
wetenschappelijke onderbouwing van hun werk. De tijd van
de grote, van bovenaf doorgedrukte onderwijsvernieuwingen,
zoals het vmbo en de Tweede Fase, is voorbij. “Nu zie je kleinere
vernieuwingen in de klas. Die worden gedragen door het
veld. Zulke vernieuwingen gebeuren op experimentele basis
en daar past dan wetenschappelijk onderzoek bij.”
Evidence based education, onderwijs gebaseerd op wetenschappelijk
onderzoek, heeft de wind in de rug. Veel onderwijsvernieuwingen
zijn doorgevoerd zonder dat bekend was of
ze effectief waren. Zoals de klassenverkleining in de jaren
negentig. Groot: “Er was weinig onderzoek dat aangaf dat
10

individuele prestatiebeloning’
Wim Groot is hoogleraar Gezondheidseconomie en hoogleraar Evidence Based Education aan de Universiteit van Maastricht. Hij is verbonden aan het Top
Institute for Evidence Based Education Research (TIER) en voorzitter van de programmaraad van het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO). Hij doet
momenteel in opdracht van het ministerie van Onderwijs en SBO onderzoek naar de arbeidsmarktproductiviteit in het onderwijs. Foto: Eveline Renaud
De school mag
een stuk zakelijker
dit leidt tot betere leerprestaties. Toch is hierop ingezet. De
aantrekkelijkheid van het lerarenberoep is hierdoor alleen
maar achteruit gegaan. De extra leerkrachten die nodig
waren, zijn namelijk gefinancierd door de arbeidsvoorwaarden
te verslechteren. Dat remde de instroom van nieuwe
leerkrachten af.”
Schoolleider stuurt aan
Schoolleiders krijgen wat
Groot betreft een belangrijke sturende rol bij het toegroeien
naar de evidence based school. Indien nodig worden zij
hier speciaal voor bijgeschoold. Ook de leerkrachten krijgen
scholing; in het doen van praktijkonderzoek op wetenschappelijke
basis. Er wordt onderzoek naar het effect van
vernieuwingen gedaan, en de school is een opleidingsplek
voor aankomende leerkrachten. “De verlengde schooldag
zou een uitstekend onderwerp voor onderzoek zijn. Je voert
deze in voor een experimentele groep, meet de resultaten
en vergelijkt die met de resultaten van een controlegroep
die de oude schooltijden houdt.” Groot: “Als het aan mij
ligt, wordt de evidence based school een serieuze aangelegenheid
en keuzemogelijkheid in het onderwijsaanbod. Ik
denk dat dit soort basisscholen er binnen vijf jaar zijn. Ik
verwacht dat daar veel ouders op afkomen.”
De opbrengsten van onderwijs zijn best te meten, vindt de
hoogleraar. “Zo lang je datgene meet wat je met het onderwijs
beoogt.” Economen kijken naar opbrengst in de vorm >
kader primair februari 2010
11

advertentie
12

thema _ leiderschap in lage landen
van het inkomen en de arbeidsproductiviteit van afgestudeerden.
“Een jaar onderwijs geeft een gemiddeld rendement
van 8 procent.” In hoeverre scholen effectief zijn als
overdragers van kennis, wijzen de taal- en rekentoetsen uit.
“Uit internationale vergelijkingen komt ons basisonderwijs
redelijk goed naar voren. Maar volgens Cito zijn er signalen
dat de kwaliteit wel minder is geworden.”
Empathie
Onderwijs draait toch om meer dan alleen cognitieve
zaken? “Ook sociaal-emotionele opbrengsten kun je in
kaart brengen. Zolang ze tenminste als onderwijsdoel zijn
aangemerkt. Je kan bijvoorbeeld het effect van sociaal-emotionele
vaardigheden op cognitieve prestaties meten.”
Maar waar blijven de spontaniteit, de intuïtie, de idealen? En creëer
je geen afrekencultuur, waarbij leerkrachten worden beoordeeld
op basis van de scores van hun groep? “Het is een misverstand
dat scholen waar veel wordt gemeten onbarmhartig afrekenen
met het personeel. “Evidence based onderwijs is vooral
bedoeld om de kwaliteit van de leerkrachten te verbeteren.
Juist ook van degenen die nu niet goed functioneren.
Wetenschappelijke kennis kan hen helpen. Ik kom via de
masteropleiding Evidence Based Innovation in Teaching in
Maastricht in aanraking met veel leerkrachten. Mijn ervaring
is dat zij zich niet alleen baseren op wetenschappelijke
literatuur, maar wel degelijk ook op hun eigen ervaringen.”
Groot vervolgt: “Er is overigens niets tegen een wat zakelijker
cultuur. Als je naar de dokter gaat, wil je empathie van
‘het is een misverstand dat
s c h o l e n w a a r v e e l w o r d t
gemeten onbarmhartig
afrekenen met het personeel’
hem, maar hij moet ook z’n vakliteratuur bijhouden en
weten waarover hij het heeft. In de gezondheidszorg gaat
dat heel goed samen. Waarom niet in het onderwijs?”
Uw onderzoek naar arbeidsmarktproductiviteit (i.s.m. het Sectorbestuur
Onderwijsarbeidsmarkt/SBO; verschijnt voorjaar 2010,
red.) bekijkt of meer resultaat mogelijk is met minder leerkrachten.
Terwijl het onderwijs nu al klaagt over een te hoge werkdruk.
“In de toekomst móet het misschien gewoon, vanwege het
oplopende lerarentekort. Efficiënter werken kán, door slimmer
te werken. Je kunt vaker ict toepassen en het onderwijs
anders organiseren. Het aantal uren dat leerkrachten lesgeven
is gedaald. Dat moeten we terugdraaien. Net als de verhouding
tussen onderwijsondersteuners en leerkrachten.
Er komen steeds meer ondersteuners en minder leerkrachten.
Dat moet omgedraaid worden. En het is tijd voor een
andere manier van lesgeven. Klassikaal lesgeven is uit de
gratie, terwijl dat helemaal niet zo’n slechte werkwijze is.
Je kunt er ook grotere groepen mee bedienen. Amerikaans
onderzoek toont aan dat klassikaal onderwijs tenminste
net zo goed is als individuele instructie of instructie in
groepjes. We moeten toe naar grotere klassen met beter
gekwalificeerde en beter betaalde leerkrachten.”
Salarissen
U pleit voor hogere salarissen. Dat ontlokte de
econoom Arnold Heertje de uitspraak dat niet het salaris moet
worden verbeterd, maar de lerarenopleiding. “Het één sluit het
ander niet uit. Beter opleiden moet, maar je moet vooral
de beste mensen trekken. Het is een groot probleem dat
we daar niet altijd in zijn geslaagd. De meest talentvollen
komen af op een beter salaris.”
Groot is het niet op alle punten eens met het pleidooi van
de Onderwijsraad voor een doelmatiger onderwijs. “Tijdschrijven
vind ik bijvoorbeeld geen gelukkig idee. Het geeft
misschien inzicht, maar is als structureel middel niet echt
bruikbaar.” Hij staat wel achter het idee voor een teambonus.
“Wij doen daar vanuit het Top Institute for Evidence Based
Education Research (TIER) momenteel een experiment mee.
Teambeloning werkt beter dan een individuele prestatiebeloning.
Het scholen van kinderen is vooral een groepsactiviteit.
Je kunt niet alleen die ene leerkracht in groep
8 belonen voor een goede Cito-uitslag. Daar heeft het hele
team aan bijgedragen.”
De hoogleraar vindt dat scholen op een veel bredere
manier zouden moeten worden beoordeeld. “Goede samenwerking
en harmonie in de groep zijn belangrijk. Je zou
basisscholen kunnen belonen voor de mate waarin zij
talent benutten en leerlingen goed voorbereiden op het
voortgezet onderwijs. Je zou kunnen kijken in hoeverre
hun schooladvies correspondeert met hoe hun leerlingen
de eerste jaren in het vo functioneren. Dat is een stimulans
om adviezen beter af te stemmen. Je kunt ook beoordelen
op de sociaal-emotionele ontwikkeling: hoe graag gaan
kinderen naar school, hoe functioneren ze in de groep, hoe
ontwikkelen ze zich als persoon?”
Investeert de overheid momenteel genoeg in het primair onderwijs?
“Er is veel extra geld naar het basisonderwijs en vo gegaan.
De vraag is of dat geld goed wordt besteed. Dat kan mijns
inziens een stuk beter. Als je het uitgeeft, doe dat dan zo
dat je het meeste resultaat kunt verwachten.” _
Meer op het AVS-congres 2010!
Tijdens het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage Landen’ op 19 maart aanstaande kunt u onder andere
workshops en plenaire sessies volgen binnen route 1: ‘Voor wie van aanpakken houdt’, over zakelijkrealisme
in het hier en nu. Met ondermeer Nicole Beuken van Pensioenfonds ABP. Meer informatie
en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
kader primair februari 2010
13

thema _ leiderschap in lage landen
‘in hoeverre is het noodzakelijk om alles overhoop te gooien?’
Veranderen vanuit
De onderwijssector is de laatste paar decennia niet gespaard
of als
gebleven voor veranderingen. Kleine en grote onderwijsvernieuwingen
werden doorgevoerd en soms weer afgeschaft. Maar hoe behoud je het goede? De Utrechtse
Gertrudis en het Etten-Leurse Carillon kozen voor een traject met veel tijd voor borging en
reflectie.
tekst noortje van dorp
14

Verandering was hét thema van Barack Obama’s verkiezingcampagne
in 2008. Ook in de Amerikaanse problematiek speelt de vraag: hoe
verander je goed? En welke veranderingen zijn haalbaar en wenselijk?
Foto: Scout Tufankjian/Hollandse Hoogte
“Leerlingen droegen te weinig verantwoordelijkheid voor
hun eigen leerproces,” vertelt schoolleider Ralf Tienhooven
van de Getrudis in Utrecht, terwijl hij af en toe een gek
gezicht trekt naar de kleuters die langs zijn kantoor lopen.
De Gertrudis zit sinds twee jaar in een veranderingstraject
van ‘een gewone school naar een Daltonschool’. Aanleiding
was onder andere het onderwijsinspectierapport in
2006 waarin de school goed scoorde, maar als kritiekpunt
kreeg te leerkrachtgestuurd te zijn. De overstap naar Daltononderwijs
voelt voor Tienhooven “als een evolutie, geen
revolutie. We zitten op een goede lijn, die hier en daar wat
verbeteringen nodig heeft.”
Ook basisschool ’t Carillon in Etten-Leur zit in een veranderingsproces
naar Daltononderwijs. Tegelijkertijd loopt er
een fusietraject met de Etten-Leurse basisschool De Troubadour.
De Troubadour heeft momenteel nog maar een
kleine zestig leerlingen door een sterk vergrijzende wijk.
In de beleidsplannen was al jaren geleden vastgesteld dat
de twee scholen, die beiden onder de Stichting Katholiek
Primair Onderwijs Etten-Leur (SKPOEL) vallen, uiteindelijk
samen zouden gaan in een brede school. Door het uitblijven
van nieuwbouw en de nijpende situatie bij De Troubadour
heeft het bovenschools management ervoor gekozen
de fusie te versnellen. De leerlingen van De Troubadour
verhuizen naar de locatie van ’t Carillon. Voor de leerkrachten
wordt een plek binnen ’t Carillon of SKPOEL gezocht.
noodzaak,
een jaar lang de drie pijlers van het Daltononderwijs.
Tienhooven: “De reactie was bijzonder enthousiast, al
bestond er bij een enkele leerkracht ook wat weerstand
tegen het feit dat nog een instantie (de Nederlandse Dalton
Vereniging) het werk inhoudelijk toetst.”
Over het fusietraject, begeleid door de AVS, voert de
algemeen directeur/bestuurder van Stichting Katholiek
Primair Onderwijs Etten-Leur (SKPOEL), Jacques van Oers,
het woord. “We hebben ervoor gekozen om zorgvuldig
te werken met ruimte naar alle betrokkenen. De fusie is
opgelegd door het bovenschools management, maar het
is niet zo dat iedereen het maar heeft aan te nemen. Het
is een traject waar me met z’n allen in zitten.” Zo gingen
onder andere ouders en leerkrachten bij elkaars scholen op
bezoek en werken ze samen in verschillende werkgroepen.
Het goede behouden
Je kunt een verandering wel zorgvuldig voorbereiden, maar
hoe behoud je datgene wat je al goed deed? “We kiezen
binnen een van de Daltonpijlers een concreet verbeterpunt,
formuleren een aanpak en proberen dit uit in de groepen.
De uitkomsten worden geëvalueerd in een bouwvergadering.
Afspraken leggen we vast in een Daltonbeleidsplan”,
aldus Tienhooven van de Gertrudis. “We veranderen niet
om te veranderen. Steeds staat centraal of de verandering
een verbetering oplevert voor de kinderen. Het stoplicht
dat veel Daltonscholen gebruiken voor uitgestelde aandacht
werkte bij ons bijvoorbeeld niet. Leerlingen hanteren
een aantal handelingswijzers, bijvoorbeeld op het gebied
van zelfstandig werken. Hierdoor worden ze minder afhankelijk
van de leerkracht en leren ze eerst zelf kritisch na te
denken en alleen dan wel samen een oplossing te zoeken.”
“SKPOEL heeft, mede na overleg met beide fusiescholen,
besloten dat het Daltontraject doorontwikkeld wordt”,
aldus Van Oers. “We kijken daarnaast met een open, kritische
blik naar de belangen van alle geledingen van beide
scholen.”
logisch gevolg
Veranderingstraject
Bij beide scholen is veel tijd uitgetrokken voor borging en
reflectie. Zowel de Gertrudis als ’t Carillon kozen ervoor
om in het veranderingstraject nadrukkelijk leerkrachten
– en in het geval van de Etten-Leurse fusiescholen ook de
ouders en leerlingen – te betrekken. Ingedeeld in groepen
onderzochten schoolleider Tienhooven en zijn leerkrachten
Tienhooven merkt wel dat, ook al noemt hij de overgang
naar Daltononderwijs een ‘evolutie’, deze best nog wat
vergt van zijn team. “Leerkrachten hebben sommige individuele
verworvenheden een beetje moeten opgeven ten
behoeve van schoolbrede afspraken en het realiseren van
doorgaande lijnen. Dat is lastig, maar hun gedrag is essentieel.
In het Daltononderwijs moeten ze een stap terug
>
kader primair februari 2010
15

16
advertentie

thema _ leiderschap in lage landen
doen, zodat de kinderen de kans krijgen om verantwoordelijkheid
te nemen terwijl ze gewend zijn direct hulp te
bieden. Dat is een onderwerp van gesprek.”
Nuttige verandering
Wanneer is een verandering nuttig? Tweede-Kamerlid
Jeroen Dijsselbloem (PvdA) leidde in 2007 de parlementaire
onderzoekscommissie over onderwijsvernieuwingen in het
voortgezet onderwijs. “Als je tegen problemen aanloopt,
bijvoorbeeld schoolverzuim of een teruglopend leerlingenaantal.
Maar je moet wel kijken naar de mate van het probleem
en je dan afvragen in hoeverre het nodig is om alles
overhoop te halen.”
Aanleiding van de grote onderwijsvernieuwingen in de
jaren negentig was de klacht van het hoger onderwijs
dat studenten niet zelfstandig kunnen werken. “De wens
om te veranderen is eigenlijk van boven naar beneden
gedruppeld. Het is goed om leerlingen voor te bereiden op
zelfstandig werken, maar je moet er niet vanuit gaan dat
ze het ook kunnen. In het basisonderwijs werken groep
1 en 2 nu soms al met weektaken! Neurowetenschapper
Eveline Crone heeft onderzocht dat zelfs pubers nog niet
goed op waarde kunnen schatten dat wat ze nu (niet) doen,
later problemen kan geven. Dat zelfstandig besef vergt veel
begeleiding.”
“In het primair onderwijs kun je in algemene zin de vraag
stellen: verwachten we niet te vroeg dingen van kinderen?
Mijn boodschap is dan ook: wees kritisch in het doorvoeren
van nieuwe vormen van leren. Kijk goed naar voor
welke leeftijd, maar ook voor welke vakken het geschikt
is. Scholen doen nu veel meer aan contextrijk leren: geen
platte sommetjes maar verhaaltjes. Dit pakt lang niet voor
alle leerlingen goed uit. Je hebt kinderen die niet zo talig
zijn, of zelfs dyslectisch. De automatisering van rekenen
en grammatica wordt alleen bereikt door het veel te oefenen.
Gebeurt dat niet, dan bouw je op de basisschool een
achterstand op die je jarenlang meesleurt. Als commissie
hebben we aanbevolen om minder snel en omvangrijk te
veranderen. Soms moet je dingen uitproberen, maar houd
wel in het achterhoofd dat die leerlingen maar één jaar in
die klas zitten.”
Impact
Die kritische benadering is terug te vinden in de werkwijze
van de Gertrudis en ’t Carillon. Veranderen is een
gewenningsproces volgens Anja Vernooij, directeur van
’t Carillon. En daarom moet het stapsgewijs gebeuren. “Ga
je stapje voor stapje, dan krijg je zekerheid en behoud je
de motivatie en draagkracht. Met een heel grote stap heb
je veel meer kans om in een gat te vallen.” “Leerkrachten
zijn al zo druk met lesgeven en daar komt dan nu ook nog
een veranderingstraject bij”, aldus Tienhooven van de Gertrudis.
“Wij hebben onlangs wat gas teruggenomen. Als je
leerkrachten gaat overbelasten, wordt iedere nieuwe stap
gezien als ‘weer iets erbij’. Dan is het ook lastiger om doelstellingen
van je verbetertraject te halen.”
‘g a j e s ta p j e vo o r s ta p j e , d a n
krijg je zekerheid en behoud je
motivatie en draagkracht’
Voor de leerlingen verandert er volgens Tienhooven niet
heel veel. De Utrechtse schoolleider noemt de overstap
naar Dalton juist een verduidelijking. “Van groep 1 tot en
met 8 werken we nu allemaal vanuit hetzelfde concept.”
Van Oers, bovenschools in Etten-Leur, is zich ervan bewust
dat met name de fusie een behoorlijke impact heeft op
de leerlingen, zeker die van De Troubadour, omdat zij
straks in een nieuw schoolgebouw zitten. “Naar de daadwerkelijke
fusiedatum toe hebben we diverse activiteiten
ontwikkeld, waar leerlingen bij elkaar op bezoek gaan. We
willen de leerlingen van De Troubadour straks ook aan
maatjes koppelen in de klas, die hen kunnen opvangen.
Datzelfde geldt trouwens ook voor de leerkrachten van De
Troubadour.”
Is het niet beter om samen een nieuwe start te maken en
de fusieschool bijvoorbeeld een nieuwe naam te geven?
“Dat is het kind met het badwater weggooien”, aldus Van
Oers. “’t Carillon heeft een goede naam en een goede reputatie
in de buurt. Het zou zonde zijn om daar vanaf te stappen
en weer opnieuw te moeten beginnen. Dat is te veel
veranderen.” _
Meer op het AVS-congres 2010!
Als u geïnteresseerd bent in deze thematiek kunt u op het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage Landen’
op 19 maart aanstaande uit route 2 één of meerdere plenaire sessies en/of workshops volgen.
Route 2 is getiteld ‘Borging & reflectie’: Verander niet om te veranderen, maar kijk terug en leer van
het verleden. Zo kunnen we ontdekken wat behouden, geborgd moet worden. Maar ook waarvan we zo
spoedig mogelijk afscheid moeten nemen. Onder andere Thijs Homan, hoogleraar Change and Implementation,
spreekt in deze route. Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
kader primair februari 2010
17

thema _ leiderschap in lage landen
een toekomstgericht en idealistisch onderwijsconcept
Een Sterrenschool is 52 weken per jaar open, van zeven uur ’s ochtends tot zeven uur ’s avonds,
en kinderopvang en onderwijs gaan er hand in hand. De eerste start volgend schooljaar
in Apeldoorn. Hoe kom je tot een nieuw onderwijsconcept op basis van een idealistische
toekomstvisie en hoe formeer je een team voor een school die nog niet bestaat?
tekst jaan van aken
Dromen van
de Sterren
18

Maurice de Hond zei eens: “Kinderen maken van alles mee
en af en toe gaan ze naar school om te kijken hoe het vroeger
was.” Deze opmerking is gechargeerd, maar er is wel
veel veranderd, vindt Elly Marwitz, bovenschools directeur
bij Leerplein055, de stichting voor openbaar onderwijs in
Apeldoorn. “De communicatie verandert, de wereld digitaliseert
en de manier waarop kinderen informatie verkrijgen
is daardoor anders”, vertelt Marwitz, die betrokken is
bij het p&o-gedeelte van de Sterrenschool. Auke van Selling,
eveneens bovenschools directeur en projectleider van de
Sterrenschool, vult aan: “Wij willen kinderen bereiken in
een wereld die verandert, terwijl de schooltijden al tijden
school
denktank
Het uitgangspunt van de denktank die de Sterrenschool
bedacht was: hoe kunnen we het onderwijs doelmatiger
organiseren en aanpassen aan de eisen van de tijd? “We
gingen in gesprek met het idee dat niets heilig is”, vertelt
denktanklid en AVS-voorzitter Ton Duif. Het was niet moeilijk
de denktank buiten de gebaande paden te krijgen. “We
zaten bij elkaar met onderwijsmensen die zich al jaren
realiseren dat er gezien de moeizame schoolprestaties wat
moet gebeuren.”
Het opdoen van kennis is niet langer alleen aan school
verbonden. “Kinderen groeien op in een digitale wereld,
waarbij msn, mail en twitter een vanzelfsprekend onderdeel
van hun leven vormen.” Daarbij worstelen veel ouders met
de combinatie werk en zorgtaken. “Dat leidt vaak tot een
carrièredip van een van beide partners.” De Sterrenschool
maakt het mogelijk aan te sluiten bij de behoeften van
ouders en kinderen.
“Nadat die ideeën gelanceerd zijn, ga je indikken en al
zoekende en pratende onstaat in een groepsproces de
eind versie van de Sterrenschool”, zegt Duif. Een houd baarheidsdatum
voor het concept is moeilijk vast te stellen. “Je
probeert in te spelen op een wereld waarvan we denken
dat die aan het ontstaan is, maar als de economische
crisis massawerkloosheid oplevert, is de behoefte aan
dagarrangementen veel minder groot dan bij een booming
economie.”
hetzelfde zijn. Ook ouders hebben heel andere werktijden
en een andere vrijetijdsinvulling dan vroeger. Ze hebben
behoefte aan flexibele schooltijden en verlofregelingen.”
Vandaar dat Leerplein055 en Kinderopvang OOK in nauwe
samenwerking komend schooljaar de Sterrenschool openen.
De school kent flexibele schooltijden en vakanties
en is 52 weken per jaar open (van zeven tot zeven). Het
onderwijs is maatwerk: elk kind heeft een individueel
leerarrangement. Onderwijs en opvang verzorgen beide
stichtingen gezamenlijk. De school krijgt een digitale
leeromgeving, met een grote rol voor taal, rekenen en
lezen.
De school creëert een doorlopende leerlijn tussen kinderopvang
en onderwijs. “Opvang en onderwijs zijn
geen gescheiden werelden meer. De medewerkers van de
opvang zijn er ook om de kinderen te helpen bij hun huiswerk.
Een leerkracht op de Sterrenschool zou om twaalf
uur kunnen beginnen om tot zeven uur door te werken”,
oppert Van Selling. De cultuur bij de kinderopvang is
heel anders, signaleert bovenschools directeur Marwitz.
“Zij werken in ploegendiensten, sluiten contracten met
ouders, zijn flexibeler en klantgerichter. Dat gaan we binnen
de Sterrenschool overnemen”, vertelt ze enthousiast.
Dromen
Het plan voor de Sterrenschool ontstond op twee sporen.
“We hebben het idee van de Sterrenschool omarmd zoals
het door de denktank (zie kader) in een boek is weergegeven”,
zegt Marwitz. Daarnaast had een school van de
stichting een nieuw profiel nodig.
Het management van zowel de opvang- als de onderwijsorganisatie
is rond de tafel gaan zitten aan de hand van
het denktankmodel. “We zijn gaan dromen en hebben
gezamenlijk onze versie van het onderwijsconcept ontwikkeld”,
vertelt Marwitz. “Je droomt hardop hoe de dag
van een kind eruit ziet en wat zo’n concept betekent voor
het gebouw, de leerkrachten en de ouders. Het bracht bijvoorbeeld
met zich mee dat er voor elk kind een individueel
onderwijsplan moet komen, omdat de mogelijkheid
bestaat dat het buiten de reguliere schoolvakanties een
langere periode op vakantie is.”
‘ u i t g a n g s p u n t i s d at d e
k e r n d o e l e n g e h a a l d w o r d e n .
laat aan ons hoe we dat doen’
Een digitale leeromgeving biedt de mogelijkheid om
individuele leerlijnen te maken. “We willen werken
met e-learning, maar daar is weinig software voor op de
markt”, zegt Van Selling. Daarom is er contact gelegd met
ontwikkelaars.
>
kader primair februari 2010
19

advertentie
advertentie
20

thema _ leiderschap in lage landen
Marwitz en Van Selling denken dat er behoefte is aan dit
onderwijsconcept. “Ouders kunnen hun kind in principe
om zeven uur ’s ochtends in pyjama brengen en het om
zeven uur ’s avonds gevoed en opnieuw in pyjama ophalen.
Er zijn mensen die daar fel tegen zijn, maar dat is niet aan
ons”, vindt Marwitz.
Er zijn ook leerkrachten die juist niet mee willen. Marwitz:
“Zij zijn te gehecht aan de vaste vakanties en/of vinden het
concept te flexibel en te onzeker. Je moet een pioniersmentaliteit
hebben om hierin te stappen.”
Het personeel moet de nieuwe onderwijsvisie onderschrijven
en zich eigen maken. De Katholieke Pabo Zwolle biedt
‘d e k i n d e r o p v a n g w e r k t i n p lo e g e n d i e n s t e n , s l u i t c o n t r a c t e n
met ouders, is flexibeler en klantgerichter. dat gaan we binnen
de sterrenschool overnemen’
Kinderen leren anders dan vroeger, stellen ze. Daarom
gaat de Sterrenschool ontwikkelingsgericht onderwijs
aanbieden. Van Selling: “Je rol als leerkracht verandert, je
bent de coach die het leerproces begeleidt. De kernvraag is
niet ‘wat moeten kinderen weten en kennen?’, maar ‘hoe
kan ik kinderen verder helpen?’” Marwitz vult aan dat
kinderen op heel veel manieren leren. “Sommigen door te
tekenen, door te doen, door te luisteren, door te bewegen.
Als leerkracht speel je in op wat kinderen nodig hebben.
Dat vraagt ook creatief denkvermogen.” Een leuk voorbeeld
vindt Van Selling een leerkracht die een kind vraagt ‘b o o
m’ voor te lezen. Dat kind leest ‘boom’ en vervolgt: ‘Daaronder
staat ‘uitgeverij Zwijssen’. Moet je zo’n leerling daarna
nog ‘r o o s’ gaan uitleggen?”
Starheid
De leerkrachten die ontwikkelingsgericht onderwijs gaan
geven, wierven de twee organisaties via voorlichtingsavonden.
Eerst een algemene informatieavond en tijdens de
tweede werd het ontwikkelingsgericht werken in de praktijk
besproken. “Het bleek dat veel mensen warm werden
van het idee talenten te ontdekken bij leerlingen”, zegt
Marwitz. Uit onderwijs en kinderopvang meldden zich zo’n
35 geïnteresseerden.
scholing voor ontwikkelingsgericht leren. De nadruk ligt
op de pedagogische invalshoek: hoe ga je als leerkracht om
met zelfstandig leren en met leerlingen eigen verantwoordelijkheid
geven? Leerkrachten moeten feedback kunnen
geven, talenten ontwikkelen en flexibel zijn. Didactisch
talent is er genoeg, pedagogische kwaliteiten wat minder,
signaleert Marwitz. “Tijdens de scholing willen we mensen
beter leren kennen en kijken welke talenten ze hebben. Na
afloop bepalen we welke zes, zeven leerkrachten het basisteam
waarmee we starten gaan vormen.” De rest vormt een
kweekvijver voor het geval de school groeit.
Bij idealistische plannen loop je soms tegen grenzen aan,
merken Marwitz en Van Selling. Zo kiezen ze niet voor academische
geschoolde vakdocenten, zoals de denktank van
de Sterrenschool die voor zich ziet. “Wel willen we externe
docenten inschakelen om kinderen bijvoorbeeld les te
geven over het werk van Unicef”, zegt Van Selling.
Ook komen Marwitz en Van Selling regelmatig bureaucratie
tegen. Van Selling: “Staatssecretaris Dijksma van
onderwijs zegt dat opvang en onderwijs elkaar aan moeten
vullen, maar als je dat in de praktijk wilt brengen, loop
je tegen regelgeving aan. Als de opvang bijvoorbeeld een
schoollokaal gebruikt, moet de leerkracht het lokaal uit
en mag hij er zelfs niet meer in om even iets op het digiboard
in te stellen. Die starheid, daar moeten we vanaf.” De
regelgeving zou flexibeler moeten worden. “Wij willen dat
er ook in de kinderopvang onderwijs gegeven kan worden.
Uitgangspunt is dat de kerndoelen gehaald worden. Laat
aan ons hoe we dat doen”, betoogt hij. _
Meer op het AVS-congres 2010!
Als u geïnteresseerd bent in idealen als drijfveer, dan kunt u op het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage
Landen’ op 19 maart aanstaande uit route 3 één of meerdere plenaire sessies en/of workshops volgen.
Route 3 gaat over ‘Pionieren in de polder’: ‘Idealen zijn als sterren. Je kunt ze nooit bereiken, maar ze
wijzen je wel de weg.’ Door welke droom of overtuiging laat u zich de weg wijzen? Kunt u het paradigma
van het hier en nu loslaten, om vanuit een toekomstvisie te werken aan het verwezenlijken van die droom?
Onder andere Toine Maes, directeur van Kennisnet, spreekt in deze route. Meer informatie en inschrijven:
www.avs.nl/congres2010.
kader primair februari 2010
21

thema _ leiderschap in lage landen
Drie schoolleiders vertellen waar zij inspiratie uit halen en hoe zij hun leiderschapskwaliteiten vorm
“Steeds weer in het gesprek met je teamleden tot de kern van onder
Inspirerend leider
‘Ik mag graag
op mijn handen staan’
“Dit is mijn inspiratiebron. Hier doe ik het voor!” Met
zachte hand duwt Henri Reijgersberg (53), directeur van de
Haagse De la Reyschool een lief, lachend blond meisje van
een jaar of acht naar voren. “Iedereen wil met haar spelen,
maar ze speelt net zo lief alleen. Ze weet wat ze wil en
straalt dat uit’, legt Reijgersberg later uit.
De la Reyschool is onder andere bijzonder
omdat spelen een officiële plaats in het
lesrooster heeft. Dagelijks mogen kinderen
een uur lang zelf bepalen wat zij doen.
Toneel, handvaardigheid, spel, bewegen,
film kijken of ontdekkend leren. “Als ik
langskom, hebben alle groepen zich als
een vrolijke kluwen gemengd door de hele
school.”
Zijn kinderen altijd al een inspiratiebron voor u
geweest, of is dat een bewuste keuze?
“Ik weet nog dat ik als jochie van zeven,
acht jaar verliefd op de juf was. Ik wilde net
zo worden als zij. Als je in het onderwijs
zit heeft het met mensen te maken. Dat zit
gewoon in je. Kinderen accepteren simpelweg
hoe mensen zijn, dat herken ik bij mijzelf. Voor mij is het
een belangrijke waarde om door te geven: we moeten het met
elkaar samen doen, je kunt het niet alleen regelen.”
Hoe draagt u dat uit binnen de school?
“Door het goede voorbeeld te geven. De manier waarop je
dingen aanpakt en zelf doet. Het heeft met een bepaalde
houding te maken, je manier van doen. Ik probeer iedereen
zo serieus mogelijk te nemen. Zo vind ik dat een kind zich
nooit aanstelt, het is zijn of haar beleving en daar moet je
wat mee. Willen luisteren en kijken wat er aan de hand is.
Dat is zo belangrijk!”
Waarom?
“Kleineren is de dood voor de opvoeding. Als iemand kleinerend
doet, zullen kinderen denken: die zal nooit voor
me opkomen. Het gaat erom dat wij als volwassenen ervoor
zorgen dat kinderen vertrouwen in de
wereld om hen heen hebben. Dan kunnen
ze alles aan. Leren gaat dan ook
makkelijker.”
Hoe geeft u leiding aan uw team?
“Een leerkracht heeft weleens problemen
met zijn of haar klas. Het loopt niet lekker,
het gevoel dat een klas geen groep is.
Dan probeer ik in het gesprek tot de kern
van onderwijs te komen. Als leerkracht is
het de uitdaging te zorgen dat kinderen
elkaar accepteren. Je moet niet te veel
ideeën of veronderstellingen hebben in je
hoofd. Als een kind een eenling is, hoef
je dat niet proberen te koppelen. Als een
klas niet de behoefte heeft om een groep
te zijn, dan moet je dat soms laten.”
Hoe zou u uw leiderschap willen omschrijven?
“Leiders zonder inspiratie verzuren. Ik wil iets overbrengen.
Ik heb een grote drang om uit te dragen dat ik het beste wil
voor elk kind.”
Voelt u uzelf nog weleens een kind?
Met glimmende ogen: “Ja, ik mag graag op mijn handen
staan.”
22

geven. Enthousiasme en uitstraling kernmerken de geïnspireerde schoolleider. En praten, veel praten.
wijs komen: het beste voor elk kind willen bieden.”
tekst irene hemels
schap:
wat drijft ons?
‘Controle is een illusie’
‘Rather a safe chaos than a dangerous order’ luidt de
lijfspreuk van Alex Peltekian (54), algemeen directeur van
stichting Penta, een schoolbestuur met 14 basis scholen
in Hoorn. “Ik ben een onafhankelijk denker en wars van
alle conventies. Controle is een illusie. Liever draai ik
alles om, dat nodigt uit tot grenzen
verkennen.”
Peltekian toont zich een bevlogen leider
pur sang. “Mensen lopen na een gesprek
met mij vrolijk weg. Ik laat mensen
nadenken over hun eigen leven, probeer
hen op een andere manier naar de werkelijkheid
te laten kijken. Ik wíl ze ook
inspireren. Dat zie ik als mijn taak. Ken
je grenzen en niet de regels zeg ik tegen
mijn mensen. Dat leidt tot creatieve
oplossingen.”
Wat is de basis van deze houding?
Hoe doet u dat?
“Door mensen te vertrouwen. Mijn mensen
zitten niet te wachten op een algemeen directeur die
nog eens wat gaat zeggen over het onderwijs. Ik moet ze
faciliteren en vooral niet zeggen wat ze moeten doen. Ik
spreek hen aan op hun individuele verantwoordelijkheid,
op hun eigenaarschap. Zij bepalen zelf hoe zij hun school
leiden of hoe zij voor de klas staan.”
Waarom vinden mensen u een prettige leider?
“Mijn enthousiasme. Ik doe geen kunstje. Het gaat me aan
mijn hart. Ik ben authentiek en dat spreekt aan. Ik draag
mijn levenslust uit en ik heb het vermogen om het glas als
halfvol te zien. Het kan nooit fout gaan, is mijn filosofie. En
als het fout gaat is het niet erg.”
Hoe ziet uw leiderschap er in de praktijk uit?
“Ik pak dingen puur fysiek anders aan.
Ik heb het klassieke vergadermodel afgeschaft
tijdens het directeurenoverleg.
Er is weinig tijd voor het bespreken van
zakelijke onderwerpen, veel tijd voor de
echte zaken die er toe doen: de ontmoeting
met elkaar, wat houd je bezig in je
werk. Operationele zaken lossen zich
vaak vanzelf wel op.”
Kun je inspirerend leiderschap leren?
Resoluut: “Nee. Inspiratie ontstaat vanzelf.
Dat haal je niet uit een boekje. Ik
word soms gek van inspiratie. Het komt
als ik alleen ben, op het strand in de zilte lucht of juist met
heel veel mensen om mij heen. Dan begint het al snel te
borrelen.”
>
kader primair februari 2010
23

‘Ik word verrast door nieuwe
Op De Schakel in Eibergen maken de bovenbouwklassen
dit voorjaar drie weken lang gebruik van de meest
geavanceerde technische middelen. I-pods, podcasts,
PDA’s, touchscreens, filmcamera’s: als
het experiment slaagt, dan gaat de hele
school mee, aldus drijvende kracht
directeur Jelle Berens (47).
U lijkt me zelf ook iemand die niet lang ergens bij stilstaat?
Lachend: “Ik ben redelijk impulsief. Probeer steeds weer
nieuwe dingen te doen, heb een overvloed aan hobby’s.
Ik vind ook alles leuk en geweldig. Dat
herken ik ook in kinderen. Zij willen ook
steeds weer leuke, nieuwe dingen ontdekken.
Heerlijk!”
Toekomstgericht onderwijs op een traditionele
basisschool in de Achterhoek: hoe komt dat zo?
“Het gaat niet om de gadgets – ik zit zelf
zo min mogelijk achter mijn computer –
het gaat om goed onderwijs geven. Daar
word ik door gedreven. Ik word steeds
weer verrast door wat nieuwe mogelijkheden
ons brengen. Kinderen houden ons
wat dat betreft een spiegel voor. Zij worden
niet geremd door oude conventies.
Geef kinderen een computer zonder handleiding
en binnen een uur spelen ze een
spelletje. Werkt iets niet, dan gaan ze door, terwijl volwassenen
vaak precies willen weten waarom en hoe het in elkaar
zit. Dat werkt remmend. Kinderen zijn zoekende wezens en
durven veel meer wegen te bewandelen. Zij staan niet stil.”
Wat drijft u?
“De blijdschap op de gezichten van
kinderen. Ik vind het geweldig om te
zien hoe kinderen zichzelf ontwikkelen.
Wij hoeven ze alleen maar de ruimte
te geven, een geweldige leeromgeving
te creëren waarin ze optimaal hun
talent kunnen ontwikkelen en je ziet ze
groeien.”
Hoe is dit zo gekomen?
“Ik vergeet nooit wat Ferre Laevers, een
kleine, grootse Belgische professor van het Leuvense Centrum
Ervaringsgericht Onderwijs, ooit zei. Hij vertelde over
kleuters die als de zon schijnt volkomen onbewust zichzelf
sturen. Hebben ze het te koud dan gaan ze in de zon staan,
uw mening telt _ peiling
De afgelopen maand heeft u via www.avs.nl
kunnen reageren op de stelling:
37%
eens
27%
oneens
36%
deels eens
Bevlogen leiderschap is
belangrijker dan goed
management.
De reacties zijn (ingekorte) weergaven,
ingezonden via de website.
Ben Nugteren van obs de Reijer in
Ridderkerk: “Deels eens. Leiderschap laat
zich niet vertalen naar het woord ‘bevlogen’
alleen. Ook een bevlogen leider heeft te
maken met de regelkant, de beheerskant.
Dat dit een kant is die niet de boventoon
voert bij de bevlogen leider, is evident. Kort
gezegd: ook een bevlogen leider moet kunnen
managen!”
Bas Peters van bs St. Jacobus in Valburg:
“Eens. Leiderschap gaat om de mensen in
het proces. Als je die weet te inspireren
worden resultaten veel makkelijker gerealiseerd.
Management is dan alleen nog nodig
om de puntjes op de ‘i’ te zetten.”
A. de Best van De Duinroos in Katwijk:
“Oneens. Een bevlogen leider kan een
goede manager worden en een goede manager
een bevlogen leider. En als dat gelukt is
moet je hem snel benoemen...”.
Nils Bakker: “Eens. Bevlogen leiderschap
betekent dat je mensen leiding durft te
geven, weet te inspireren en via het persoonlijk
vlak het optimale voor je school
eruit weet te halen. Oog durven hebben
voor verschillen en differentiatie. Managen
houdt in dat je zo goed mogelijk de zakelijke
belangen op orde hebt. Oog hebben
om het resultaat zo goed (vlak) mogelijk
neer te zetten en verschillen te nivelleren.
24

thema _ leiderschap in lage landen
mogelijkheden’
hebben ze het warm dan spelen ze verder in de schaduw.
Daar hebben ze niemand voor nodig. Wij hoeven er alleen
maar voor te zorgen dat de omgeving goed voorbereid is.”
Heeft u moeite uw nieuwe ideeën over te brengen op uw teamleden?
“Als je zelf blij en enthousiast bent, dan gaat de omgeving
vanzelf mee. Ik ben wel richtinggevend, maar niet sturend
of directief. Het mag formeel geloof ik niet, maar ik ben
eigenlijk een coachende leider. Ik leg de dingen heel open
neer. Ik moet er wel voor zorgen dat het planmatig gebeurt.
Anders hobbel je van het een naar het ander en daar wordt
iedereen moe van. Je moet niet vernieuwen om het vernieuwen.
We praten veel met elkaar. Waarom kom je ’s morgens
je bed uit? Toch niet om gewoon te werken, maar om kinderen
verder te helpen! Het moet een feestje zijn waaraan kinderen
plezier beleven, maar de leerkracht net zoveel.” _
Meer op het AVS-congres 2010!
Als u geïnteresseerd bent in ‘inspiratie’, dan u op het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage Landen’ op
19 maart aanstaande binnen route 4 één of meerdere plenaire sessies en/of workshops volgen.
Route 4 heet ‘Achter de horizon’ en gaat over: ‘Als je er echt in gelooft, kom je veel dichter bij je doel
dan als je bij voorbaat denkt dat het niet haalbaar is. Gedreven leidinggevenden zijn inspirerende
leidinggevenden. Zij kunnen zichzelf en hun team naar een hoger niveau tillen. Waaruit haalt u uw
inspiratie en wat doet u daarmee in het dagelijkse werk?’ Een van de sprekers is schrijver en journalist
Joris Luyendijk. Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010. _
Aangezien we in een school nog altijd werken
met de ontwikkelingsbehoeften en
mogelijkheden van mensen, leerkrachten en
leerlingen, is leiderschap een belangrijker
kwaliteit dan managen.”
Jan Stuijver, Amsterdam: “Eens. 1) Management
is de dingen goed doen; leiderschap
is de goede dingen doen. 2) Hij die nergens
naartoe gaat, komt daar over het algemeen
terecht. 3) Organisaties bestaan niet; er
bestaan mensen die proberen samen te werken.
Deze drie spreuken weerspiegelen voor
mij leiderschap, nodig om het onderwijs in
deze tijd vooruit te helpen. Als je de goede
dingen doet dan is er vanzelf een regulerend
vermogen (managen) dat ontstaat. De
schoolleider die vanuit bevlogenheid leiding
geeft aan veranderingsprocessen waarbij
hij/zij het personeel meeneemt, stimuleert
en ondersteunt. Die bevlogen schoolleider
zet een weg uit, organiseert een zoektocht
en creëert een perspectief.”
Rob Eijkelenkamp van obs Slingerbos in
Diepenveen: “Oneens. Een goed management
is bevlogen, een bevlogen manager
hoeft geen goede manager te zijn. Kwaliteit
gaat voor.”
Harry J. Wolf, Eelde: “Oneens. Goed
management is bevlogen. Bevlogen leiderschap
hoeft niet goed te zijn. Ik zie teveel
mensen die bevlogen zijn ten aanzien van
de verkeerde dingen.”
Theo van Lankveld van de Hazesprong in
Nijmegen: “Deels eens. Voor de ontwikkeling
van het onderwijskundig beleid van de
school is bevlogen leiderschap van groot
belang. Bevlogen schoolleiders die gaan
voor (hun) de ideale school. Die gaan voor
onderwijs dat kinderen helpt om in de volgende
fase van hun ontwikkeling te komen.
Maar zonder goed management komt zo'n
bevlogen leider nergens...”
Rick Matser van de Veerezon in Zwolle:
“Deels eens. Bevlogenheid in combinatie
met commitment is natuurlijk erg goed
voor een school. Maar als daardoor dingen
misgaan in het management, dan kan die
bevlogenheid zich tegen je keren…”
Nieuwe peiling
De nieuwe stelling waarop u kunt
reageren luidt:
Directeuren onderschatten
het belang van hun
eigen communicatieve
vaardigheden.
Ga snel naar www.avs.nl en geef
uw mening! _
kader primair februari 2010
25

Meld u aan voor het 15 e AVS-congres!
Maak een keuze uit de volgende workshops en sessies:
Route
1 Voor wie van aanpakken houdt
inleidende sessie
1
Goed onderwijs begint met goed zorgen voor jezelf door Nicole Beuken
plenaire sessies
2
Leiderschap in professionaliteit door Hans Junggeburt
3
Managers zijn struisvogels. Over vluchtgedrag van leidinggevenden in de onderwijssector door Theo Camps
workshops en sessies
4
Passend ondernemen in onderwijs (workshop) door Erik van Lingen
5
Onderwijskundig ondernemen: de leerling moet er beter van worden! (sessie) door Marcel Bogaarts
6
Nieuwe school, nieuw concept: innovatie met lef! (workshop) door Peter de Jong en Kees Boeren
7
Meten is weten, maar weet wat je meet (workshop) door Felix Razenberg
Route
2 Doen we dat wat we doen wel op een goede manier?
inleidende sessie
8
Voorbij het kind? Het vormingsidee op de helling door Etienne Kuypers
plenaire sessies
9
Verandermanagement: de kunst van het nietsdoen (is heel hard werken) door Thijs Homan
10
Wanneer ‘beter’ de vijand van het goede wordt door Jo Hermanns
workshops en sessies
11
Een uitdagend schoolplan in meerjarig perspectief (workshop) door Cees van der Made
12
Kwetsbaarheid en kramp door kleinschaligheid en krimp (workshop) door Sjoerd Sol
13
Is de schoolleider ook de ‘zorgleider’? (workshop) door Lia van Meegen en Hans van den Berg
14
Uw rol binnen de schoolontwikkeling (sessie) door Kees-Jan Overdevest
15
Voorbij het kind? Het vormingsidee op de helling (sessie) door Etienne Kuypers
Route
3 Pionieren in de polder
inleidende sessie
16
Slim, rijk onderwijs door Toine Maes
plenaire sessies
17
Leiderschap na de crisis door Jaap van Muijen
18
De Survival Versie ® : van bezielde idealen naar praktische acties door George Parker
workshops en sessies
19
Het digitale schoolplein (workshop) door Erick de Boer
20
Ouders zijn eigenlijk ook gewoon mensen (workshop) door Joke Kiewiet-Kester
21
Tenkai, bewust van kwetsbaar naar kracht (workshop) door Mark van der Pol
Route
4 Achter de horizon
inleidende sessie
22
Zonder inspiratie geen topprestatie door Paul Bemelen
plenaire sessies
23
Echte innovatie in het onderwijs door Frank Kalshoven
24
Achter de horizon: Overtuiging en inspiratie gebruiken in de doelen van je dagelijks werk door Joris Luyendijk
workshops en sessies
25
Strategische personeelsplanning: vooruitkijken en sturen (workshop) door Tom Fluitsma
26
De moed om authentiek te zijn (workshop) door John de Haas
27
‘Innovatie van buiten’ (sessie) door Marjolein Ploegman
Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
26

zo kan het ook ! _ good practice
Scholen voor primair onderwijs lopen vaak tegen dezelfde uitdagingen aan.
De aanpak kan bijzonder zijn en voor meerdere scholen nuttig. Deze maand
in Zo kan het ook!: basisscholen in Gilze en Rijen sloegen de handen én
financiën ineen. Resultaat is de ‘Heerlijkheid van Hilsondis’; een marktplaats
voor kunst- en cultuureducatie.
tekst noortje van dorp
een sprookjesachtige
marktplaats voor kunsten
cultuureducatie
Sinds jaar en dag werken de basisscholen
in Gilze en Rijen samen in een zogenaamde
cultuursamenwerkingsgroep. Een deel van
de diverse subsidies leggen de scholen bij
elkaar om zo het kunst- en cultuuronderwijs
te kunnen bekostigen. Maar dan nog kost
het veel geld. Na de oproep van minister
Plasterk om meer aandacht aan cultuureducatie
te besteden én in het kader van brede
schoolontwikkelingen, gingen de basisscholen
op zoek naar nieuwe geldstromen.
“Alle basisscholen van Gilze en Rijen werken
nu volgens de opzet van een brede school,
zonder dat dit aan een gebouw gebonden
is”, vertelt Ton van Gurp, directeur van De
Wildschut in Gilze. Aandachtsgebieden
in het brede schoolaanbod zijn sport en
cultuur. Tijdens het ontwikkelen van het
cultuurprogramma, kwam ouder en kunsthistorica
Brenda Schipper met het idee om
leerlingen meer in aanraking te brengen met
lokale kunstenaars. Door de gemeente is ze
beroepsmatig verzocht om een ‘marktplaats’
cultuur op te zetten en vorm te geven.
Resultaat is de ‘Heerlijkheid van Hilsondis’,
vernoemd naar de heilig verklaarde gravin
van Strijen. Tijdens de feestelijke aftrap op
18 januari van dit jaar kwam Hilsondis op De
Wildschut speciaal nog even langs om de
kinderen van groep 1 en 2 te vertellen over
de muziek uit haar tijd.
Op de online marktplaats staan niet alleen
theatervoorstellingen en exposities voor
en na schooltijd, maar ook een cursus
Kinderen uit groep 3 laten hun keramiekwerkstuk
zien dat ze met een keramiste hebben
gevormd uit klei. Op de achtergrond kijkt de
freule van Hilsondis goedkeurend toe.
zelfverdediging en een workshop diabolo.
“Onlangs heeft de heemkundegroep zich
aangemeld met een activiteit”, aldus een
trotse Van Gurp. ”De ‘Heerlijkheid van
Hilsondis’ vergemakkelijkt het contact
tussen kunst, cultuur en onderwijs”,
vertelt Van Gurp. “Op de website kunnen
cultuuraanbieders hun activiteiten en
workshops, toegespitst op de doelgroep,
onder de aandacht brengen. Scholen kunnen
gemakkelijker en gerichter op zoek
gaan naar leuke activiteiten in de gemeente
of regio. Tegelijkertijd kunnen de scholen
op de website vertellen wat ze aan het doen
zijn en zo andere scholen weer inspireren.”
Elke school bepaalt zelf hoe en in welke
mate ze deelneemt aan de ‘Heerlijkheid van
Hilsondis’. Van Gurp: “Je kunt er één dag tot
zelfs een paar weken mee bezig zijn.”
Van Gurp prijst de samenwerking met de
gemeente. “Hun bijdrage, maar ook de
financiering vanuit de provincie is onmisbaar.
Vanuit de lumpsumfinanciering kun je
dit niet allemaal bekostigen.” Wat doet de
‘Heerlijkheid van Hilsondis’ met de scholen?
“De diverse kunst- en cultuuraanbieders
geven ons nieuwe impulsen. We hebben
onlangs een groep 5 gehad die ‘stomme’
filmpjes heeft gemaakt. Deze waren zo
origineel. Het zou me niets verbazen als een
paar leerlingen zich aanmelden bij de lokale
film- en fotografieclub.” De kunstenaars zijn
volgens Van Gurp ook enthousiast: “Voor
hen betekent het naamsbekendheid. Als
de leerlingen nu een beeld zien in het dorp,
dan kennen ze ook de meneer of mevrouw
erachter die het gemaakt heeft.”
Maar zoveel ‘heerlijkheid’ kan ook een
valkuil zijn volgens de basisschooldirecteur.
“Het is allemaal leuk, maar het moet ook
wel in evenwicht blijven. We zijn een school
waar alles, dus ook sport en taal, evengoed
aan bod moeten komen.” _
meer weten?
www.heerlijkheidvanhilsondis.nl
Ook een creatieve aanpak op uw school?
Mail naar communicatie@avs.nl o.v.v. ‘Zo
kan het ook!’
kader primair februari 2010
27

advertentie advertentie
advertentie
28

eindverantwoordelijk management
scheiding tussen toezicht
en uitvoering geen modegril
In het kader van governance in
het onderwijs wordt de scheiding
tussen toezicht en uitvoering een
steeds belangrijker onderwerp. Was
er een aantal jaren geleden in de
ogen van sommigen sprake van een
modegril, de steeds verder gaande
professionalisering van bestuur en
management roept nu de vraag op
wie aan wie verantwoording aflegt
en wie waarvoor verantwoordelijk
is. Functiescheiding tussen toezicht
en uitvoering is dan ook een van
de belangrijke thema’s in het
wetsvoorstel ‘Goed onderwijs, goed
bestuur’, dat begin deze maand door
de Eerste Kamer is goedgekeurd.
tekst carine hulscher-slot
In deze wet, die naar verwachting op
1 augustus 2010 ingaat, worden onderwijsorganisaties
in het primair en het voortgezet
onderwijs verplicht de functies van bestuur
en intern toezicht te scheiden. Besturen zijn
vrij in de manier waarop ze dit vormgeven.
Nieuwe bestuursstructuur
De AVS is, met de wetgever, van mening
dat de functiescheiding in het onderwijs
hard nodig is. Daarbij is de omvang van de
bestuurlijke eenheid niet van belang. De
scheiding van verantwoordelijkheden en
bevoegdheden leidt op hoofdlijnen in elke
onderwijsorganisatie tot drie lagen:
• toezicht;
• uitvoering door de eindverantwoordelijk
manager of de professioneel bestuurder;
• uitvoering door het niet eindverantwoordelijk
management.
In januari 2007 bracht de AVS samen met
VOS/ABB de brochure ‘Goed onderwijsbestuur
primair onderwijs’ * uit. Deze brochure
bevat een code. Die bestaat uit een aantal
uitgangspunten en principes, nader uitgewerkt
in concrete bepalingen. In deze code
wordt gewerkt met twee modellen, het
standaardmodel en het model voor een Raad
van Toezicht. In de periode dat de brochure
verscheen werd al in veel onderwijsorganisaties
nagedacht over een structuur met een
duidelijke functiescheiding. Inmiddels krijgt
het model van een College van Bestuur (CvB)
en een Raad van Toezicht (RvT) steeds meer
ingang in het po. Daarbij vormt het CvB het
bevoegd gezag van de stichting of vereniging
en houdt de RvT, zoals de naam al zegt,
toezicht op een aantal aandachtsgebieden.
Deze zijn te vatten onder de algemene noemer
‘toezicht op het beleid van het CvB en
op de algemene gang van zaken binnen de
stichting of vereniging’. Meer specifiek gaat
het dan in de regel om benoeming en ontslag
van de leden van het CvB ** , vaststelling
van de arbeidsvoorwaarden van de leden
van het CvB, goedkeuring van het beleid van
het CvB, toezicht op de hoofdlijnen van de
financiële huishouding en op het handelen
van de leden van het CvB.
In dit model is het CvB verantwoordelijk
voor de dagelijkse aansturing van de organisatie,
het vaststellen van de visie en de
missie van de scholen en het vaststellen van
het algemeen beleid. Meestal worden de
taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden
van het CvB en de RvT vastgelegd in
reglementen.
Voorbeeld
Een recent voorbeeld van de invoering van
zo’n nieuwe structuur is te vinden in Loon
op Zand en Waalwijk, waar per 1 januari
2010 een bestuur van achttien scholen,
Leerrijk!, het model met een RvT invoerde.
Bestuurder Jac Leijtens zei daarover in het
Brabants Dagblad: “Het zal de buitenwereld
echter nauwelijks opvallen en dat is maar
goed ook. Want we gaan op dezelfde voet
verder, met dezelfde intenties en ook onze
opvatting over hoe je bestuurt is niet veranderd.
We blijven een platte organisatie, onze
schooldirecteuren hebben een grote mate
van vrijheid.”
Zakken vullen?
Regelmatig is te horen dat de invoering van
een dergelijke structuur gepaard gaat met
een grote toename van de overheadkosten.
Dat zou niet in het minst komen door de
hoge salarissen die de bestuurders voor
zichzelf in de wacht weten te slepen. Vaak
wordt daarbij gewezen naar sectoren als
de BvE en het vo, waarbij voorbeelden van
hoge salarissen en dikke auto’s worden
genoemd. Ook leden van de Tweede Kamer
schromen niet om dit soort kreten te uiten.
De feiten wijzen echter anders uit. De
kosten voor overhead bedragen in het po,
zo blijkt uit onderzoek, gemiddeld 4 procent.
Een schijntje, vergeleken met andere
onderwijssectoren.
Zoals hierboven al gesteld is het de taak
van de RvT om een arbeidsvoorwaardenpakket
– inclusief salarisaanspraken – voor het
CvB vast te stellen. Hierbij ligt opnieuw de
discussie over de beloningsverhoudingen
op de loer. In de media zijn zo nu en dan
berichten te lezen over torenhoge salarissen
van bestuurders van grote bedrijven,
non-profitorganisaties, et cetera. Daarbij
wordt dan gewezen op de zogenaamde
Balkenende-norm. In het kader van de CAO-
PO en het wetsvoorstel over beloningen van
bestuurders is dit een van de onderwerpen
waarmee de sociale partners zich de
komende periode bezighouden.
* Deze brochure is te bestellen
via www.avs.nl/vereniging/
publicatiesenproducten/publicaties.
** In veel situaties bestaat het CvB slechts
uit één persoon.
Carine Hulscher-Slot
(c.hulscher@avs.nl) is werkzaam
bij de AVS als senior adviseur op
het gebied van arbeidsvoorwaarden
ontwikkeling, medezeggenschap,
organisatieontwikkeling, fusiebegeleiding,
de verhouding bestuur-management en
Policy Governance ® . Ook houdt zij zich
bezig met politieke beleidsbeïnvloeding.
kader primair februari 2010
29

30
advertentie

advertentie
kader primair februari 2010
31

achtergrond
‘de leerkracht maakt het verschil’
Scholen krijgen twee jaar de tijd om van de lijst ‘zeer zwakke scholen’ af te komen. Meestal lukt
dat ook: met een flinke investering en – vaak – een nieuwe directeur. Maar dan begint het pas:
de school moet ook sterk blijven. “Het team moet het snappen. Dat is het cruciale omslagpunt.”
Verschillende scholen vertellen over hun ‘klim’ naar boven.
tekst susan de boer
Uit het dal
blijven
Drie directeuren heeft christelijke basisschool De Wegwijzer
in het Zuid-Hollandse Piershil tussen 2004 en 2009
gekend. De school is in 2004 op de lijst van zeer zwakke
scholen gekomen, in 2006 was het een risicoschool en in
2009 verklaarde de inspectie de school weer gezond.
“De directeur die in 2004 aan het roer stond stelde verbeterplannen
op, samen met het bestuur en het bovenschools
management”, vertelt Monique Maaswinkel, de huidige
directeur van De Wegwijzer. “Er moest een meerjarenplan
komen, een schooljaarplan en een jaarplanning. Vlak voor
het inspectiebezoek van 2006 werd de toenmalige intern
begeleider benoemd tot directeur.” De inspectie vond
de situatie wel verbeterd, maar nog instabiel. Vooral de
leerlingenzorg en het kwaliteitssysteem waren nog niet
op orde. “Dat heeft de toenmalige directeur opgepakt. Zij
heeft een nieuwe intern begeleider aangenomen, en samen
hebben ze het zorgbeleid opgezet en uitgevoerd. Ze hebben
ook het beleid vertaald naar zorg in de klassen, en een kwaliteitssysteem
in de school opgezet.”
32

Nieuwe visie
In 2008/2009 vond weer een directiewisseling plaats. “Ik
ben in november 2008 begonnen als interim, in februari
2009 werd ik directeur. We hebben in die periode veel geïnvesteerd
in de leerkrachten: begeleiding bij de invoering
van verlengde instructie, een ‘vangsysteem’ voor leerlingen
die dreigden uit te vallen, begeleiding bij het werken
met handelingsplannen en groepsplannen. Ook heb ik
veel klassenbezoeken afgelegd en gesprekken gevoerd met
leerkrachten over wat er is gerealiseerd. We hebben samen
een nieuwe visie ontwikkeld.” Maaswinkel wordt door
een coach begeleid. “Alle beginnende directeuren krijgen
een coach. Daarnaast hebben alle directeuren een maatje,
die bij praktische zaken helpt, zoals het schrijven van een
jaarverslag of het voorbereiden van een inspectiebezoek.”
Maaswinkel ziet wat er nu bereikt is als de basis voor de
volgende ontwikkeling. “We hebben het integraal personeelsbeleid
gekoppeld aan schoolontwikkeling. Daardoor
is er een integraal beleid uitgezet. Dat wordt vertaald in
teamvergaderingen en naar de klas. Ik hou de vinger aan
de pols met observatie en evaluatie.”
Fusiepartner
Leerlingenzorg was eveneens op Jenaplanschool In de
Manne in Veendam een van de voornaamste knelpunten
toen de school in 2005 als ‘zeer zwak’ werd beoordeeld.
Ook deze school – weer op een basisarrangement (onder
basistoezicht, het reguliere toezicht van de inspectie, red.)
sinds november 2009 – heeft een aantal directiewisselingen
meegemaakt.
Alex Otten, directeur sinds augustus 2008, vertelt: “In
augustus 2007 werd de toenmalige directeur ondersteund
door een interim. Later dat jaar werd de interim benoemd
tot directeur voor anderhalve dag in de week en bleef daarnaast
directeur op een andere school. Daarnaast werd er
een intern begeleider aangesteld. Zij hebben samen de hele
zorg onder de loep genomen.” De school ging door deze
ingreep vooruit, maar niet genoeg. “We waren een eenpitter”,
legt Otten uit. “Dan heb je weinig financiële armslag.
Daarom hebben we een fusiepartner gezocht.” Voorafgaand
aan de fusie was al geïnvesteerd in onder meer nieuwe
methodes. Het eerste jaar moesten leerkrachten wennen
aan het werken met handelingsplannen, de controle, de
groepsbezoeken en het registreren. Het jaar daarna vond
een omslag plaats. Otten: “De negen-tot-vier-mentaliteit is
weg. De cultuur is geprofessionaliseerd. We volgen toetskalenders
en maken trendanalyses. We verbinden ook consequenties
aan de leeropbrengsten. Wat kun je als leerkracht
doen, zodat de leerlingen beter presteren?” De vroegere
interim en de intern begeleider werken nu samen op een
‘d e n e g e n - tot - v i e r - m e n ta l i t e i t
is weg’
andere zwakke school in Veendam. “Ze weten hoe ze een
school in kaart moeten brengen, hoe je handelingsplannen
moet veranderen, hoe je het in de computer moet zetten,
hoe je verbetering aanpakt. Ze kunnen dat snel doorvoeren.
De leerkrachten op die school krijgen meteen steun en
hulp en zien daardoor snel verbeteringen.”
Cruciale factor
“De leerkracht is de cruciale factor voor een blijvende verbetering
van het onderwijs op een school”, vertelt René
Koelink. In opdracht van de PO-Raad analyseerde hij scholen
die de inspectie in 2009 van de lijst ‘zeer zwakke scholen’
heeft afgevoerd. Vier van de vijftien scholen uit het
onderzoek lukte het om binnen twee jaar van ‘zeer zwak’
naar het basisarrangement te komen. De andere maakten
eerst een periode van verscherpt toezicht mee. “Bij zeer
zwakke scholen is de kwaliteit van het onderwijsleerproces
meestal het probleem. Een te groot deel van de leerlingen >
‘het gehele traject gaat zes jaar duren’
Lievenshove in Brabant was een van de
twaalf scholen voor speciaal onderwijs van
stichting Het Driespan. In 2007 werd de
school onder toezicht van het ministerie
van onderwijs gesteld. Het bestuur heeft
de leerlingen die niet verbonden waren
aan de jeugdzorginstelling Tender naar
de andere scholen overgeplaatst, en met
hen de meeste leerkrachten. Daarna is de
organisatie op de schop gegaan. Voorzitter
van het College van Bestuur Stan Hofkes:
“De leerlingenpopulatie was te heterogeen.
De school is nu uitsluitend voor leerlingen
die voortgezet speciaal onderwijs vanuit de
Paljas-plusbeschikking (behandeltraject
voor jongeren van 12-18 jaar met forse
gedragsproblemen, red.) volgen. Omdat
er meer scholen van Het Driespan toe
waren aan een upgrade hebben we een
integrale aanpak doorgevoerd. Zo hebben
we een centrale directie ingericht die de
locatiedirecteur coacht en aanstuurt. We
stellen gezamenlijk kernwaarden vast
en we werken samen uit waaraan je kunt
zien dat die waarden worden ingevuld. De
controle voert de centrale directie uit door
middel van audits. Inmiddels zijn we de
medewerkers zelf aan het scholen in het
afnemen van audits. Daarnaast bieden we
cursussen aan en werken we samen met
de pabo van Breda aan de ontwikkeling
van een Topclass. We willen toe naar
zelfsturende teams. Ik denk dat het hele
traject ongeveer zes jaar in beslag neemt.”
(Lievenshove heeft sinds 1 september 2009
een naamsverandering ondergaan, samen
met alle andere scholen van stichting Het
Driespan. De school heet sindsdien Het
Warandecollege, red.)
kader primair februari 2010
33

advertentie
advertentie
34

achtergrond
po-raad start met twinning
De PO-Raad is onlangs met Twinning gestart: het koppelen
van zwakke/risicoscholen aan sterke/excellente scholen met
behulp van een ervaren externe adviseur. De school kan zo
opklimmen en het stempel ‘zwak’ gaandeweg achter zich laten.
In eerste instantie richt de koppeling zich tot het verbinden van
de schoolleiders van beide scholen. Meer informatie: Anneke
van der Linde, a.vanderlinde@poraad.nl
pikt het niet op en blijft daardoor achter in leerprestaties.”
Op deze scholen zijn de data van het systeem van leerlingenzorg
niet goed inzichtelijk voor de leerkrachten. Daardoor
zijn de leerkrachten zich onvoldoende bewust van de
achterblijvende resultaten. “Bij alle onderzochte scholen
zie je verbetering op gang komen als leerkrachten gaan
inzien dat zij ertoe doen en de oorzaken van de lage leerresultaten
bij hun eigen handelen in de klas gaan zoeken.
Dan gaan ze ook de data gebruiken om hun instructie meer
toe te snijden op de onderwijsbehoefte van leerlingen. Dan
zie je een omslag naar vraaggestuurd en opbrengstbewust
onderwijs.”
‘je ziet verbetering op gang komen
als leerkrachten inzien dat zij
ertoe doen en de oorzaken van
lage leer resultaten bij hun eigen
handelen in de klas zoeken’
Goede schoolleiders weten dit veranderingsproces te sturen.
“De manier waarop zij dat doen hangt samen met het
type schoolleider, het team en de context van de school.
De inspectie stuurt op opbrengsten, maar je moet kijken
wat het rendement is van de leerkracht. Een schoolleider
moet de klassen in, om te zien wat de leerkracht doet met
instructie en differentiatie. Externe ondersteuning kan ook
helpen, maar heeft het meeste effect als een leerkracht de
omslag heeft gemaakt.” Koelink begrijpt het streven van
de staatssecretaris om met ‘Vliegende brigades’ een zeer
zwakke school te willen ondersteunen. “De inzet hiervan
kan een versnelling betekenen.
”Sommige scholen zakken na een fase van verbetering
weer terug, stelt Koelink vast. “Dan beseffen de teamleden
nog niet goed hoe belangrijk ze juist voor de zwakkere
leerling zijn. Ze passen hun onderwijs op onderdelen
wel aan, maar vooral omdat de inspectie, het bestuur of
de directeur dat van hen vraagt. Niet omdat ze met hun
instructie proberen zo goed mogelijk in te spelen op de
onderwijsbehoefte van de leerling.”
De PO-Raad publiceert het onderzoek van René Koelink
medio maart 2010 onder de titel ‘Het blijft mensenwerk’.
Zorgschool
Basisschool Effen in Breda kreeg in 2007 het predicaat
zeer zwak. Inmiddels is de school weer gezond. Ook op
deze school was de leerlingenzorg een knelpunt. Directeur
Marietje Moll vindt het predikaat ’zeer zwak’ niet
helemaal terecht. “We zijn een kleine school en staan in
de buurt van grote scholen. Ouders met een zorgleerling
zoeken vaak een kleine school, en daar stonden we ook
voor open. Maar als van de zeven leerlingen in groep 8
er vijf naar het leerwegondersteunend onderwijs uitstromen,
dan kun je dat niet compenseren en wordt je gemiddelde
eindscore te laag.” Inmiddels is het team door het
Cito geschoold in het kijken naar data en het maken van
trendanalyses, worden er ontwikkelingsperspectieven
van zorgleerlingen vastgesteld en is de school gestart met
een verbetertraject voor taal. Ook het aannamebeleid
is veranderd. “We zijn voorzichtiger geworden met het
accepteren van leerlingen die nog niet zijn geïndiceerd.
Dat is frustrerend. Aan de ene kant hamert de inspectie
op opbrengsten, aan de andere kant wil de overheid Passend
onderwijs invoeren. Maar we kunnen, door ons lage
leerlingenaantal, geen brede zorgschool meer zijn. We
zijn nu een smalle zorgschool.” _
meer weten?
Over de kenmerken en eigenschappen van sterke
basisscholen: www.onderwijsinspectie.nl/site/actueel/
publicaties/De+sterke+basisschool.html
Meer op het AVS-congres 2010!
Tijdens het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage landen’ op de 19 maart aanstaande verzorgt APS-trainer
en consultant Mark van der Pol binnen de idealistische route 3 (Pionieren in de polder) een workshop
over ‘Tenkai’ (ommekeer): een aanpak waarmee de school na een negatief inspectierapport direct
resultaten behaalt en een blijvende verbetering van de schoolprestaties tot stand brengt. Tenkai gaat
over de kunst van het hervinden van eigen kracht en veranderen met behoud van de missie en de waarden.
Bezoek in dit kader ook de ½ uur inloopsessie ‘Zeer zwakke scholen’ over twinning, verzorgd door
de AVS in samenwerking met de PO-Raad. Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
kader primair februari 2010
35

interview
‘Op elke
basisschool
een pedagoog’
signaleren g edr a g sprobl e m en in orde, m a a r da n?
Basisscholen spelen een cruciale rol bij de signalering van opvoedings- en gedragsproblemen,
vindt hoogleraar Pedagogiek Jo Hermanns. Met die signalering zit het wel goed. Hermanns wijst
op een ander probleem. “Schoolleiders hebben de moeilijke taak om de zorg die voor kinderen
beschikbaar is binnen de school te halen.”
tekst irene hemels
Jo Hermanns geldt als vooraanstaand deskundige op het
gebied van opvoeden en jeugdzorg. Hij heeft menig advies
en rapport geschreven voor ministeries. Met de afstemming
tussen onderwijs en zorg is op zich niets mis volgens hem.
Het onderwijsveld en de hulpverlening weten elkaar goed
te vinden. “Er is een intensief verkeer van kinderen tussen
onderwijs en zorg. Tegelijk kun je je afvragen of dat wel
de samenwerking is die je wilt. De samenwerking richt
zich vooral op de signalering van leerproblemen en allerlei
gedragsproblemen op school, om er vervolgens deskundigen
naar te laten kijken en de kinderen naar voorzieningen
buiten het reguliere onderwijs te verwijzen.”
‘o n z e n e i g i n g i s o m
opvoedproblemen te
psychopathologiseren’
Het opvoeden verleerd
In zijn vorig jaar gehouden oratie ‘Het opvoeden verleerd’
signaleerde Hermanns al een paradox. Er is een sterke groei
van speciale voorzieningen voor hulp en onderwijs voor
kinderen met psychische- en gedragsproblemen, opvoedproblemen
of lichte ontwikkelingsachterstanden. Tegelijk
blijkt uit onderzoek dat het goed gaat met de jeugd in
Nederland. De problemen nemen eerder af dan toe en in
vergelijking met andere landen valt Nederland in positieve
zin op. Hermanns: “In Nederland komt desondanks één op
de zeven kinderen in een speciale voorziening terecht op
het gebied van onderwijs of zorg. Met hen is iets bijzonders
aan de hand. Vervolgens zoeken we de oplossing elders. De
vraag zou moeten zijn: wat doen we met de problemen die
we signaleren?”
Uitdaging
Met de signalering van problemen en opvallend gedrag bij
kinderen gaat het dus goed, meent Hermanns. “Kinderen
brengen veel tijd op school door, leerkrachten zien heel
veel. Daar zijn ze ook goed in. Het meeste wordt wel gezien
36

in de eerste twee jaren van de basisschool. Inzetten op verfijndere
methodieken is niet nodig. Het gaat erom wat er
ná het signaleren gebeurt. Ook dat is de verantwoordelijkheid
van de schoolleider.”
De hoogleraar maakt zich zorgen over het problematiseren
van gedrag. “Het is uit de hand gelopen. Kinderen worden
voer voor psychologen in plaats van dat we ze als een
opvoedkundige uitdaging zien. Zorg en goede bedoelingen
worden meer dan voorheen vertaald in het inschakelen
van gespecialiseerde deskundigen. Opvoedproblemen vertalen
we in stoornissen en disfunctioneren. Dat leidt tot
een indicatie en vervolgens tot uitstroom naar het speciaal
onderwijs en dat laatste neemt steeds meer toe. Kinderen
met problemen kunnen veel meer dan nu gebeurt met een
rugzakje in het reguliere onderwijs worden begeleid.”
Het blijkt dat kinderen die niet als risicokinderen zijn
gedefinieerd en in de klas op een reguliere school blijven
het beter doen dan kinderen die naar het speciaal onderwijs
zijn verwezen. Daarnaast, en dat is net zo belangrijk,
ondervindt de rest van de kinderen in de klas van de reguliere
school geen nadelen van het feit dat een kind met
risico’s bij hen in de groep zit.”
Pedagogische kwaliteit
Wimpelt Hermanns hiermee de welgemeende zorg en goede
bedoelingen van leerkrachten en onderwijsdirecteuren
niet te makkelijk weg? “In het primair onderwijs zie ik nog
de meest pedagogisch bevlogen leerkrachten die bereid zijn
om verder te gaan met een kind met beperkingen.
>
Risicokind
Hermanns wordt niet moe te wijzen op de noodzaak van
een mentaliteitsverandering. Een kind met een diagnose
wordt- soms onbewust en vaak met de vriendelijkste
bedoelingen en vanuit een professionele benadering –
geproblematiseerd, aldus Hermanns. “Kinderen die als
risicokind gedefinieerd worden, zijn in een langdurige
studie vergeleken met kinderen die niet als risicokind zijn
gedefinieerd, maar wel dezelfde risico’s bij zich dragen.
‘ v e e l n e t w e r k e n r o n d s c h o l e n
z i j n g e r i c h t o p v e r h e l d e r i n g
v a n d e p r o b l e m at i e k , m a a r
n i e t o p h e t d a a d w e r k e l i j k
o n d e r s t e u n e n v a n d e
leerkracht’
Jo Hermanns studeerde psychologie en werkte in
verschillende functies in de jeugdhulpverlening.
Sinds 1991 is hij hoogleraar Opvoedkunde aan de
Universiteit van Amsterdam. Zijn specialisatie is
opvoedingsondersteuning. Ook is hij bijzonder lector
aan de Hogeschool Utrecht en bijzonder hoogleraar
op de Kohnstamm leerstoel aan de Faculteit
Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de
UvA. Hermanns is ondermeer betrokken bij advies-,
innovatie- en beleidsontwikkelings trajecten van
ministeries. Foto: Jan de Groen
>
kader primair februari 2010
37

38
advertentie

interview
v r o e g s i g n a l e r i n g e n
interventies
In 2005 schreef Jo Hermanns in opdracht van het ministerie
van VWS samen met andere deskundigen het rapport ‘Helpen
bij opgroeien en opvoeden: eerder, sneller en beter’ waarin
ondermeer gepleit wordt voor de oprichting van centra
voor signalering, interventies en coördinatie voor jeugd en
opvoeders en invoering van een Elektronisch Kinddossier
(EKD). In alle gemeentes verschijnen inmiddels Centra voor
Jeugd en Gezin als herkenbaar inlooppunt in de buurt en er
is een start gemaakt met het EKD. Toch is Hermanns niet
tevreden. “Er is te weinig vooruitgang geboekt”, meent hij.
“De Centra voor Jeugd en Gezin dreigen verwijsmachines te
worden. Een doorgeefluik naar de hulpverlening, in plaats van
dat er ‘eerder, sneller en beter’ hulp wordt gegeven zoals ik
graag zou zien.” Ook heeft hij kritiek op het EKD in zijn huidige
vorm: “Er zijn meerdere systemen, heel onhandig. Ik had ook
graag gewild dat scholen toegang zouden hebben tot het EKD,
wat niet het geval is.”
concrete hulp. De zorg- en adviesteams (zat’s) zijn doorgeefluiken
geworden naar bijzondere voorzieningen,
in plaats van dat ze praktische hulp bieden, zoals meer
handen in de klas. Op elke school een pedagoog zou een
mooie eerste stap kunnen zijn om de pedagogische kwaliteit
van de scholen te verbeteren.”
Community based
Hermanns ideaal is mensen uit de jeugdzorg en de GGZ
stand-by te hebben om mee te helpen op school als dat
nodig is. Hij doelt hiermee op de zogenoemde community
based aanpak. “Het gaat erom de zorg rond de school te
organiseren in plaats van de volgende stap in de keten te
realiseren door kinderen naar het speciaal onderwijs en
zorgvoorzieningen te brengen, zoals nu gebeurt. Net als
dat steeds meer gezinnen worden geholpen in hun directe
omgeving, moet je de zorg leveren op de plek waar de problemen
zich voordoen: in de klas. Deze professionals zijn
dan tijdelijke partners die hun deskundigheid ten dienste
stellen van leerkracht en leerling.”
Ook al loopt het moeilijk. Begrijp me goed, er zijn kinderen
die ongelooflijk veel energie vreten. Maar er wordt
in heel veel gevallen duidelijk niet adequaat gereageerd
op de kritische kanten van een kind. Onze neiging is om
opvoedproblemen te psychopathologiseren. Onze tolerantie
neemt af.”
Volgens Hermanns gaat het er ook niet om dat scholen
kinderen met leer- en gedragsproblemen in hun eentje
gaan helpen. Juist niet, oordeelt hij stellig. Ouders, onderwijs,
hulpverleners en het publieke domein/de gemeente
moeten het samen doen. “Leerkrachten moeten het nu
juist nog te veel alleen doen. Veel netwerken rond scholen
zijn gericht op verheldering van de problematiek, maar
niet op het daadwerkelijk ondersteunen van de leerkracht.
Er wordt te veel geïnvesteerd in overdracht in plaats van
‘ z at ’s z i j n d o o r g e e f l u i k e n
geworden naar bijzondere
vo o r z i e n i n g e n , i n p l a at s v a n
dat ze praktische hulp bieden’
Passend onderwijs biedt in dat opzicht scholen nieuwe
kansen. “Ze krijgen meer invloed op de manier waarop
ze inclusief onderwijs willen realiseren. Ik hoop dat dit
gebeurt door het versterken van het reguliere onderwijs
en niet door het creëren van allerlei nieuwe speciaal
onderwijsachtige voorzieningen.” Voor schoolleiders
heeft Hermanns daarom een duidelijke boodschap.
“Schoolleiders hebben de moeilijke taak om de zorg die
voor kinderen beschikbaar is binnen de school te halen.
Daar liggen de kansen! Ga samenwerken met wat er op
lokaal niveau aan zorg voorhanden is.” _
Meer Jo Hermanns op het AVS-congres 2010!
In zijn bijdrage aan route 2 (‘Borging & reflectie’) van het AVS-congres ‘Leiderschap in Lage Landen
op 19 maart aanstaande keert Jo Hermanns zich tegen het veranderen om te veranderen. “Een
inhoudelijke visie ligt aan de basis van elke innovatie. De schoolleider kan met zijn visie bijdragen aan
een grote kwaliteitsverbetering van de zorg aan kinderen. Zet een visie neer op hoe je als school echt
tegen kinderen aankijkt. Wat doen we? Wat willen we? Eerst investeren in wat je wilt, schept ruimte
voor initiatieven.” Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
kader primair februari 2010
39

achtergrond
Stiekem zoenen
achter het fietsenhok
omgaan met relaties op de werkvloer
Veel relaties ontstaan onder werktijd. Welke gevolgen heeft dat? Hoe gaan schoolleiders
en scholen om met liefde op de werkvloer? Toestaan of verbieden? Moet je er beleid op maken
en in hoeverre is de uitvoering hiervan haalbaar?
tekst femke bakkeren
40

Voor directeur Paul van Aanholt van basisschool ’t Schrijverke
in Goirle bleek de werkplek een vruchtbare bodem.
Ruim vijftien jaar geleden sloegen de vonken over tussen
Van Aanholt, destijds nog leerkracht, en zijn collega Ineke
Sleddens tijdens een schoolkamp. Problematisch? “Absoluut
niet”, vertelt Van Aanholt. “Niet toen we collega’s
waren en ook nu niet als schoolleider.” Het Schrijverke
bracht later nog een tweede stel inclusief pasgeboren ‘liefdesbaby’
voort. Ook deze relatie is geen enkel probleem
in Goirle. Op de school wordt geen speciaal beleid rond
het thema gevoerd. En directeur Van Aanholt is dat ook
niet van plan. “Mogelijk dat andere scholen dat wel doen
op grond van slechte ervaringen uit het verleden, maar
die ervaring heb ik in elk geval niet. Mensen zijn professioneel
genoeg om hun werk goed uit te oefenen. Zolang
dat gebeurt, vind ik het prima.” Daarnaast vindt hij het
geen taak voor een werkgever om relaties te reguleren, laat
staan te verbieden. Van Aanholt communiceert de relatie(s)
dan ook niet actief naar het bestuur en andere stakeholders,
ouders of leerlingen. “Ik weet niet wie allemaal op de
hoogte zijn, maar toen Ineke en ik nog collega’s waren zijn
we ook nooit op het matje geroepen door de toenmalige
directie. Collega’s zijn hier sowieso hecht, ze zien elkaar
ook buiten het werk en gaan zelfs met elkaar op vakantie.
Zo lang mensen kwaliteit leveren als ze verliefd worden,
hoop ik dat ze gelukkig zijn.”
Verbieden
Van Aanholt staat niet alleen in zijn mening. De regionale
Limburgse omroep L1 kreeg afgelopen december nog half
Nederland over zich heen toen haar interne regeling ‘(affectieve)
relaties op het werk’ uitlekte. In de regeling gaf de
omroep aan het niet wenselijk te vinden dat mensen op
dezelfde afdeling een relatie zouden krijgen. Mocht dat wel
gebeuren, dan moesten de geliefden zelf de keuze maken
wie van de twee het dienstverband zou beëindigen. Vreemd
zijn dit soort regels of gedragscodes echter niet. Ruim een
vijfde van de Nederlandse bedrijven heeft een soort code
wat betreft relaties op de werkvloer. Deze zijn echter stukken
vrijblijvender vergeleken met de regeling van L1. Mensen
moeten bijvoorbeeld hun relatie melden, er kunnen
eventuele passende maatregelen worden genomen en de
werknemers beloven dat de relatie geen negatief effect op
het werk heeft. Achteraf gaf de directeur van L1 aan dat de
regeling meer een wens was en niet zozeer een liefdesverbod
dat juridisch stand houdt.
Volgens arbeidsrechtadvocaat Linda Nekeman-IJdema zijn
de mogelijkheden om werknemers te ontslaan vanwege een
relatie beperkt. “Alleen als door de relatie op de werkvloer
problemen ontstaan, zoals een ruzie of belangenverstrengeling,
heeft een werkgever een goede grond voor ontslag.
Overigens dient deze dan wel eerst intern naar een oplossing
te hebben gezocht, zoals overplaatsing, anders kan dit
leiden tot een hogere ontslagvergoeding.”
Gedragscode
Hoeveel liefdes er op de basisschool opbloeien is niet
bekend. Uit diverse enquêtes en onderzoeken uit het verleden
blijkt wel dat de meerderheid van de werknemers
in Nederland op het werk een relatie heeft gehad.
Ondanks de juridisch wankele basis, raadt Anke Visser
van het Project Preventieve Seksuele Intimidatie/APS
schoolbesturen toch aan om een gedragslijn op papier
te zetten om eventuele problemen te voorkomen. “We
worden regelmatig gebeld over het onderwerp, en nooit
als het leuk is in de liefde. Een ex-geliefde die ongelukkig
is met de werksituatie. Of vertrouwenspersonen die van
teamleden te horen krijgen dat zij zich niet meer veilig
voelen door een relatie op school. Zelf durven ze dat niet
goed aan te kaarten bij het stel, omdat de liefde toch
privé is.”
Relaties niet bespreken en daarmee samenhangende
problemen niet aanpakken is onverstandig, meent Visser.
“Liefde voorkom je niet. Een gedragscode met een ‘liefdesregel’
kan echter houvast geven. Afspraken maken dat de
liefde geen schade toebrengt aan de professionaliteit van
de betrokkenen en de veiligheid van de omgeving. Mocht
het misgaan, dan heeft de school met deze gedragscode
iets in handen waarmee maatregelen kunnen worden
genomen. Ook in het geval van een rechtszaak staat de
school sterker als er afspraken op papier bestaan.” Bij
eventuele problemen is het volgens Visser het beste dat
het bestuur een van de geliefden overplaatst.
‘ z o l a n g m e n s e n k w a l i t e i t
leveren als ze verliefd worden,
hoop ik dat ze gelukkig zijn’
Op de scholen van Emmy Witsenburg*, voorzitter van een
schoolbestuur in het noorden van het land, moet een van
de twee personen binnen een werkvloergebonden relatie
per definitie overstappen naar een andere locatie. Ook
als er ogenschijnlijk geen problemen zijn. “Als er liefde
opbloeit, is de regel van overplaatsing die het bestuur
– met instemming van de GMR – formuleerde, bekend.
Een reden hiervoor is onder andere de beperkte doorgroeimogelijkheden
op de school van aanstelling. Het
zal niet mogelijk zijn een zogenoemde lijnfunctie op de
school te vervullen als je partner ook in het team werkt.”
Witsenburg zit al bijna dertig jaar in het vak en ook op
haar vorige scholen werd deze overplaatsregel bijna altijd
gehanteerd. “Het is voor mij niet nieuw of bijzonder.
Vroeger had je ook al de standaardverhalen van de directeur
die een relatie krijgt met de juf, terwijl hij soms nog
getrouwd was. De spanning en roddels die zo’n situatie
geven, brengen schade aan iedereen.” >
kader primair februari 2010
41

achtergrond
“Alleen als door de relatie op de werkvloer ernstige problemen ontstaan, heeft een werkgever een goede grond voor ontslag.” Foto: Studio rUZ
Problemen
Volgens Witsenburg kan er al snel een probleem ontstaan
door liefdesperikelen. “Er kan sprake zijn van een lijnfunctie,
waarbij de functies niet gelijkwaardig zijn en de
een bijvoorbeeld een oordeel over de ander moet vellen.
Dat is geen wenselijke situatie.” Daarnaast kan een relatie
volgens haar een onveilig gevoel teweegbrengen bij
collega’s. “Neem een situatie dat de ene leerkracht in de
onderbouw werkt en zijn partner in de bovenbouw. Collega’s
durven dan soms niet alles te zeggen, bang dat het
gelijk wordt doorgebriefd. Er kan al snel tweespalt in een
team ontstaan. En als een relatie op de klippen loopt, krijg
je daar bovenop een erg vervelende werksituatie voor alle
betrokkenen.”
Directeur Van Aanholts partner Ineke Sleddens merkt niets
van wantrouwende collega’s. “Collega’s spuien eventuele
kritiek gewoon waar ik bij ben. Als ik zou merken dat dat
anders is of dat ik anders wordt behandeld, dan zou ik niet
meer op ’t Schrijverke werken.”
‘een gedragscode met een
‘ l i e f d e s r e g e l ’ k a n h o u v a s t
geven voor eventuele
maatregelen of bij een
rechtszaak’
Hoe collega’s reageren verschilt uiteraard per organisatie
en het soort relatie. Monsterboard peilde in 2006 de
mening van collega’s. In het onderzoek gaf 65 procent van
de ondervraagden aan geen enkel probleem te hebben met
verliefde collega’s. Zo’n 11 procent gaf aan dat een van de
twee tortelduifjes een nieuwe baan moest zoeken en een
kleine minderheid van 2 procent eiste ontslag.
Consequenties
Het directeur-leerkrachtstel op ‘t Schrijverke heeft in het
begin wel stilgestaan bij de eventuele consequenties. “We
hebben destijds afgesproken dat als het tussen ons misgaat,
een van ons vertrekt. Achter die afspraak staan we nog
steeds,” vertelt Sleddens.
De situatie werd wel anders toen Van Aanholt solliciteerde
naar de functie van directeur. Sleddens: “Enkele mensen in
de MR wilden toen eigenlijk dat ik zou vertrekken, waarop
Paul aangaf dan niet te solliciteren. Hij wil mij niet in de
weg zitten. Uiteindelijk was het toch geen probleem.”
Met echte beoordelingen heeft het koppel tot nu toe niet
te maken gehad. De functioneringsgesprekken worden
gevoerd door de adjunct. Volgend jaar zal Van Aanholt
de eerste beoordelingen gaan doen, ook van zijn vriendin
Ineke. Hij verwacht geen lastige situaties. “Ineke zal denk
ik niet zo snel solliciteren naar een functie van bijvoorbeeld
adjunct. Ze is happy in haar huidige rol voor de klas.
Daarnaast schijn ik juist extra streng te zijn. Ik wil voorkomen
dat er iets door de werksituatie heen gaat lopen.”
Iets wat Sleddens beaamt: “Dadelijk blijk ik opeens een
excellente leerkracht te zijn die in aanmerking komt voor
de LB-schaal. Dan zal Paul dat waarschijnlijk steviger dan
bij anderen willen onderbouwen.” Ze zoekt bewust niet de
grenzen op. Leuke functies als teamleider of een plek in
de MR laat Sleddens aan zich voorbij gaan. “Expres, anders
kom ik te dicht bij Paul.”
Een voordeel is dat het stel ook buiten schooltijd veel met
elkaar kan delen. Van Aanholt: “Maar ik hou veel voor
mezelf, bepaalde dingen van school of personeel. Net zoals
ik Ineke niet vraag naar haar zaken.” Van Aanholt: “We
houden het goed gescheiden. Stagiaires komen er soms na
een half jaar pas achter dat we samenwonen en zijn dan
helemaal verbaasd.” _
* Deze naam is om privacyredenen gefingeerd.
meer weten?
www.ppsi.nl/aps/PPSI/helpdesk/Veelgestelde+vragen/
Liefdesrelaties/Liefde+tussen+leraren+een+probleem.htm
42

politieke column
Foto: Ruben Timman
Politici laten in Kader Primair hun licht schijnen op de gebeurtenissen
in onderwijsland. Deze maand het woord aan Ed Anker, woordvoerder
(primair) onderwijs namens de ChristenUnie in de Tweede Kamer.
vertrouwen
Het was een onwerkelijk debat in de Tweede
Kamer, over het rapport van de commissie
Don. Scholen geven te weinig geld uit, of
zoals Don zegt: schoolbesturen zijn veel te
voorzichtig in hun financieel beheer. Ik heb
altijd geleerd dat je niet voorzichtig genoeg
kunt zijn, en zeker in tijden van crisis is een
spaarzame houding niet verkeerd. Maar
‘overmatige voorzichtigheid’ met financiële
reserves is ook niet goed. Het werkt inefficiëntie
in de hand en geld dat bedoeld is
voor het primaire proces lijkt niet in de klas
terecht te komen.
Het is goed dat de commissie Don dat
eens goed heeft uitgezocht. Waar ik voor
wil waken, is dat de politiek nu overhaast
moord en brand gaat schreeuwen. De
stofwolken van het rapport zijn nauwelijks
neergedaald, maar in het Kamerdebat van
vorige maand ging het toch vooral om de
rol van de inspectie, de rol van de minister
en landelijke signaleringsgrenzen. Kortom,
het ging vooral om bemoeienis door het
rijk. Ik zit inmiddels alweer een aardige
tijd in de Kamercommissie Onderwijs en ik
heb in die tijd de naam Dijsselbloem met
enige regelmaat horen vallen. Het kan geen
kwaad om daar nu ook nog maar eens over
te beginnen.
Vertrouwen in onderwijsinstellingen is op
dit onderwerp op zijn plaats. Ik zie met
grote waardering dat scholen erkennen dat
er verbeteringen nodig zijn en dat men daar
graag mee aan de slag wil. Onder meer de
PO-Raad en VO-raad nemen de bevindingen
uit het rapport heel serieus en gaan er mee
aan het werk. Kennis over financieel beheer
moet worden bijgespijkerd. Het voortgezet
onderwijs gaat risicoanalyses toepassen en
investeringsplannen opstellen. Dat lijkt me
een goede eerste stap: iedere school wordt
zich bewust van de eigen vermogenspositie.
Het is aan schoolbesturen en medezeggenschapsraden
om daaruit conclusies te
trekken.
Ik heb daarom in het Kamerdebat van vorige
maand mijn vraagtekens gezet bij de grote
scholen houden niet voor niets geld op
d e b a n k o m m e e r j a r i g e e n to e ko m s t i g e
investeringen te betalen
i k v r a a g m e a f w at d e i n s p e c t i e t e v e r t e l l e n
zou moeten hebben over de financiële
planning van een instelling
rol die de inspectie krijgt toebedeeld. Zo
zou de inspectie tot afspraken kunnen
komen met instellingen over het alsnog
besteden van reserves. Om in termen van
Dijsselbloem te blijven: dat ruikt toch in
zekere mate naar het ‘hoe’. Instellingen
hebben nog altijd de vrijheid om naar eigen
inzicht te investeren. Bovendien houden
scholen niet voor niets geld op de bank om
meerjarige en toekomstige investeringen
te betalen. Ik vraag mij daarom af wat de
inspectie te vertellen zou moeten hebben
over de financiële planning van een
instelling.
We hebben niet voor niets gekozen voor
lumpsumfinanciering in het primair onderwijs.
De bestedingsvrijheid van scholen is
daarmee bewust verbreed. Dat houdt in dat
er keuzes moeten worden gemaakt, waarbij
een grote taak voor de schoolleider is weggelegd.
Ik vind dat we daarom het vertrouwen
in het verantwoordelijkheidsgevoel van
scholen en schoolleiders moeten hebben.
Ik vertrouw er bijvoorbeeld op dat scholen
willen laten zien dat hun financieel beheer
op orde is. Politici moeten niet direct in een
kramp schieten. _
kader primair februari 2010
43

Van de AVS
AVS Helpdesk – Vraag van de maand
Hoe zit het precies met de terugbetalingsregeling
voor betaald ouderschapsverlof als een werknemer
na het verlof minder uren gaat werken?
tekst myrna houtman
Over de toepassing van de in het onderwijs geldende terugbetalingsregeling
van het betaald ouderschapsverlof (artikel 8.21
van de CAO-PO) blijken in de praktijk verschillende meningen te
bestaan. De AVS Helpdesk krijgt daarover veel vragen.
Het recht op betaald ouderschapsverlof en ook de terugbetaling is
altijd gerelateerd aan de verminderde werktijdfactor die een werknemer
tijdens of binnen zes maanden na afloop van het verlof (dit
kan betaald en onbetaald verlof zijn) heeft. Heeft een werknemer
meer/teveel betaald ouderschapsverlof genoten, dan dient hij/zij
dit terug te betalen.
Als van tevoren al bekend is dat een werknemer minder gaat werken
na het ouderschapsverlof, dan adviseert de AVS de werkgever hier
alvast op te anticiperen. Een werknemer met een werktijdfactor 1.0
zou recht hebben op het volledige betaalde ouderschapsverlof van
415 uur (233 uur lesgebonden uren), maar indien al bekend is dat
deze werknemer de werktijdfactor na het verlof terug gaat brengen
naar bijvoorbeeld 0.5, kan hier alvast rekening mee gehouden
worden. Dit is het beste te illustreren aan de hand van de volgende
voorbeelden:
Voorbeeld A: Werknemer heeft een werktijdfactor van 1.0, neemt
208 uur (117 uur lesgebonden) betaald ouderschapsverlof op en
werkt drie maanden voor de helft van de werktijdfactor. Daarna
wordt de werktijdfactor van deze werknemer met 0,5 verminderd.
Betrokkene zou in eerste instantie recht hebben op 415 uur betaald
ouderschapsverlof (drie maanden volledig verlof), maar heeft maar
208 uur opgenomen (drie maanden voor de helft verlof). Omdat
deze werknemer binnen zes maanden de werktijdfactor heeft verminderd
na het ouderschapsverlof, zou betrokkene nog maar recht
hebben op 208 uur, namelijk 0,5 x 415 = 208 uur. De werknemer
hoeft nu niets terug te betalen. Over de uren waarin een werknemer
betaald ouderschapsverlof geniet, behoudt deze 55 procent van zijn
salaris.
Voorbeeld B: Werknemer neemt zowel betaald- en onbetaald
ouderschapsverlof op en houdt direct rekening met de nieuwe
werktijdfactor die betrokkene na het betaalde en onbetaalde
ouderschapsverlof gaat werken. Betrokkene heeft een aanstelling/
benoeming van 1,0 en gaat na het ouderschapsverlof terug naar een
werktijdfactor van 0,8. Betrokkene heeft recht op 995 uur (415 uur
betaald en 580 uur onbetaald) verlof, maar zet maar 796 uur in, te
weten 0,8 x 415 uur = 332 uur betaald ouderschapsverlof en 0,8 x
580 = 464 uur onbetaald ouderschapsverlof. Deze werknemer hoeft
niets terug te betalen.
Een werknemer die binnen een jaar na het betaalde en onbetaalde
ouderschapsverlof ontslag neemt of ontslag krijgt vanwege plichtsverzuim,
moet het volledige betaalde ouderschapsverlof terug te
betalen.
Leden van de AVS kunnen de Helpdesk bellen met uiteenlopende
vragen over vakgerelateerde zaken en hun eigen rechtspositie.
Iedere maand wordt één vraag beantwoord in Kader Primair.
De AVS Helpdesk is alle werkdagen bereikbaar van 9.00 tot
17.00 uur via tel. 030-2361010 of helpdesk@avs.nl. Vermeld altijd
uw lidmaatschapsnummer wanneer u contact opneemt met de
helpdesk. Veelgestelde vragen en antwoorden daarop staan ook op
www.avs.nl/helpdesk.
44

12th ESHA biannual conference
The successful school
A human approach
of leadership
4–6 November 2010
Limassol Cyprus
conferentie en studiereis
ESHA 2010 op Cyprus
De European School Heads Association (ESHA) organiseert
zijn twaalfde conferentie van 4 tot en met 6 november 2010
op Cyprus. Het thema is ‘The successful school: a human
approach of leadership’. De conferentie is toegankelijk voor alle
schoolleiders in het primair en voortgezet onderwijs. Eén van de
sprekers is Andy Hargreaves (global citizenship).
Sinds 1 januari 2010 is AVS-voorzitter Ton Duif president van de
Europese schoolleidersvereniging ESHA. De AVS is lid van de ESHA,
een organisatie die activiteiten ontwikkelt om contacten tussen
schoolleiders in Europese landen te versterken. Het secretariaat is
gevestigd in Utrecht, bij de AVS.
Tijdens de conferentie in november 2010 zijn er workshops over
de rol van schoolleiders bij het versterken van de schoolcultuur,
distributed leadership, de participatie van ouders en maatschappij,
succesvol omgaan met conflicten, de functie van schoolleider
aantrekkelijker maken, et cetera. Daarnaast staan schoolbezoeken
en culturele activiteiten op het programma. Deelname aan de conferentie
kan alleen op eigen gelegenheid.
Rond deze schoolleidersconferentie organiseert de AVS een studiereis
met op het programma eveneens schoolbezoeken en culturele
activiteiten. De reis vindt plaats van 1 tot en met 8 november 2010.
Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/professionalisering/
internationaal/educatievereizen. Zie ook www.esha2010.com.
NB: de studiereis naar Colorado (23 mei t/m 2 juni) is geannuleerd.
scholingsbijeenkomsten
Medezeggenschap voor (adjunct-)
schoolleiders en bestuurders
De MR van uw school of de GMR heeft zich laten scholen over de
inhoud van de Wet Medezeggenschap op Scholen (WMS) en over
zijn taken en bevoegdheden. Tijdens de vergaderingen merkt u
dat de leden van de (G)MR nu over veel parate kennis beschikken,
misschien zelfs meer dan u...
Herkent u dit of heeft u daar zelf ook ervaring mee? Vindt u dat
u onvoldoende op de hoogte bent van de rechten en plichten
van de (G)MR en van de mogelijkheden die de wet biedt?
Schrijf u dan in voor een middagbijeenkomst over de WMS.
In deze bijeenkomst wordt vooral stilgestaan bij de positie en
taken van de (adjunct-)schoolleider en de bestuurder binnen
de WMS en de communicatie met de (G)MR. Ervaren adviseurs
van de AVS en van de Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO)
passen met de deelnemers aan de hand van een aantal actuele
praktijkvoorbeelden de theorie praktisch toe. De deelnemers
krijgen na afloop een map met achtergrondinformatie mee.
De bijeenkomsten vinden plaats in het voorjaar van 2010,
verspreid over het land, steeds op een woensdagmiddag
(13.30 – 16.00 uur). Overzicht van data en plaatsen:
• 17 maart 2010: Groningen
• 24 maart 2010: Alkmaar
• 31 maart 2010: Utrecht
• 7 april 2010: Breda
• 14 april 2010: Roermond
De kosten voor deelname bedragen t 150. Voor leden van de
AVS en de VOO bedragen de kosten t 135 per persoon. U kunt
zich tot uiterlijk 1 maart voor Groningen en Alkmaar inschrijven
en vóór 15 maart voor de andere bijeenkomsten. Inschrijven kan
via het inschrijfformulier op www.avs.nl/werkgeverszaken/
bestuurenmanagement/medezeggenschap. Na aanmelding
ontvangt u een ontvangst bevestiging, een acceptgiro en
informatie over de locatie.
nieuw op de site
Dossier Overgang po-vo
De AVS maakt samen met de PO-Raad en VO-raad deel uit van de
projectgroep ‘Effectief schakelen’, die bekijkt hoe de overgang van
primair naar voortgezet onderwijs verbeterd kan worden. Daartoe
is op www.avs.nl een nieuw dossier verschenen. Zie www.avs.nl/
werkgeverszaken/onderwijsenleerlingzorg/overgangpovo.
kader primair februari 2010 45

School for
Leadership
Raadpleeg voor inhoudelijke omschrijvingen, overige opleidingen en
trainingen, maatwerk en meer informatie de AVS Professionaliseringsgids
2009/2010 of kijk op www.avs.nl/professionalisering/schoolforleadership/
cursusaanbod20092010. Inschrijven via schoolforleadership@avs.nl
Trainingen & opleidingen
Maart 2010
Opleiding/training Data Trainer/adviseur
• Timemanagement (serie 2) 2 en 3 maart Magda Snijders
• Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid (vervolg) 5 en 18 maart Magda Snijders
• Op weg naar excellent schoolleiderschap (vervolg) 8 en 9 maart Ruud de Sain
• Human Dynamics trainingsprogramma’s deel 1 11 en 12 maart Elaine Toes
• Loopbaanbezinnig, die dicht op uw huid komt 11 en 12 maart Tom Roetert en Bob Ravelli
• De juiste interim-manager op de juiste plaats (vervolg) 11 maart Tom Roetert en Hans van den Berg
• Competentiegericht coachen (vervolg) 11 en 12 maart Elaine Toes
• Authentiek leiderschap (Nieuw!) 15 en 16 maart Magda Snijders en Ruud de Sain
• Effectief en efficiënt vergaderen 16 maart Tom Roetert
• Een brede school: waarom zouden wij daaraan bouwen? 17 maart Elaine Toes
• Minileergang Middenmanagement (vervolg) 17 maart Bob Ravelli
• Toekomstgericht leiderschap in een lerende school (vervolg) 22 maart Wiel Botterweck en Bob Ravelli
April 2010
Opleiding/training Data Trainer/adviseur
• Coachen voor en door schoolleiders (Nieuw!) 6 en 7 april Elaine Toes en Tom Roetert
• Op weg naar excellent schoolleiderschap (vervolg) 8 en 9 april Ruud de Sain
• Human Dynamics Teachertraining (start) 8 en 9 april Elaine Toes
• Gesprekstechnieken vanuit moed en betrokkenheid (vervolg) 9 en 15 april Magda Snijders
• Minileergang Middenmanagement (vervolg) 14 april Bob Ravelli
• Toekomst gericht leiderschap in een lerende school (vervolg) 19 april Wiel Botterweck en Bob Ravelli
• Authentiek leiderschap (Nieuw!) 22 april Magda Snijders en Ruud de Sain
• Meesterlijk coachen 22 en 23 april Elaine Toes
(onder voorbehoud)
Bijzondere training | Nieuw!
Authentiek leiderschap
Voor alle leidinggevenden die hun leiderschap en welzijn – in relaxte
en stressvolle omstandigheden – onder de loep willen nemen. U
gaat op zoek naar uw authenticiteit en hoe u overkomt op anderen.
Met boeiende gastsprekers (filosoof, neurowetenschapper gespecialiseerd
in genderverschillen) en groeps- en individuele opdrachten
onder bijzondere omstandigheden: in de sauna (met badkleding),
fietsend op een tandem, met paarden (deze extreme gevoelsdieren
‘spiegelen’ uw eigen gedrag en houding), tijdens een dialoog-diner
en diner ‘filosofiek’ en met behulp van tai chi.
Doelgroep: leidinggevenden in po en vo, met name van complexe
Organisaties (meerschoolse en bovenschools managers, algemeen
directeuren)
Data: 15 en 16 maart (tweedaagse met overnachting) en 22 april
Uitvoering: Magda Snijders en Ruud de Sain
Kosten: leden t 3.595 / niet-leden t 3.895
Informatie en inschrijven: www.avs.nl/professionalisering/
schoolforleadership/cursusaanbod20092010 (Persoonlijk leiderschap)
of schoolforleadership@avs.nl
46

Opleiding
Leidinggeven aan bovenschoolse en complexe organisaties
Leidinggeven aan bovenschoolse en/of complexe organisaties
vraagt een manier van sturing en leiding waarbij meer afstand tot
de uitvoering van de organisatie nodig is. Het vraagt om een lange
termijn visie, om strategisch denken en handelen en om sturen op
afstand. Deze opleiding vergroot uw strategisch denkvermogen.
De opleiding richt zich op zowel uw persoonlijke professionele groei
als op het ontwikkelen van managementcompetenties en kennis die
u nodig heeft voor het aansturen van complexe organisaties. U leert
anders te kijken naar organisaties, vanuit meerdere invalshoeken.
Bijvoorbeeld het op afstand sturen van organisatieprocessen, sturen
met geld en sturen op kwaliteit.
Ook is er veel aandacht voor hoe u als leidinggevenden de implicaties
van externe ontwikkelingen kan vertalen naar uw eigen organisatie.
En hoe u kritisch dient te blijven ten aanzien van actuele
ontwikkelingen en trends. U krijgt ondermeer instrumentarium
aangereikt om effectiever te werken aan strategieontwikkeling, aan
veranderprocessen en aan strategisch beleid.
Duur van de opleiding is anderhalf jaar, inclusief zelfstudie,
waaronder intervisie en visitatie. Hij bevat een startdag, negen
tweedaagsen, een eendaagse en een slotdag (exclusief intake,
intervisiegroep en afstudeeropdracht).
Doelgroep: (startende) bovenschools en bestuursmanagers,
schoolleiders met ambitie om ‘bovenschools’ te werken, clusterof
meerschoolse directeuren en schoolleiders van complexere organisaties,
zoals brede scholen en speciaal onderwijs.
Data: start in april 2010; afsluiting november 2011
Uitvoering: Thelma Sweijen, andere ervaren trainers/adviseurs van
de AVS en gastdocenten.
Kosten: de totale opleiding bedraagt voor leden t 11.450 en nietleden
t 11.950 (te betalen in drie termijnen). Bij inschrijving van
meerdere collega’s vanuit één bestuur is een kortingsregeling
mogelijk.
Informatie en inschrijven: www.avs.nl/professionalisering/schoolforleadership/cursusaanbod20092010
of
schoolforleadership@avs.nl
Meer informatie: Thelma Sweijen, 030-2361010 of 06-19076465,
t.sweijen@avs.nl
Tweedaagse met terugkomdag
Timemanagement
In deze training oefent u met het stellen van prioriteiten en het
realiseren van haalbare doelen en plannen, om op een ontspannen
en effectieve manier om te kunnen gaan met uw beschikbare tijd in
relatie tot uw functie. U krijgt inzicht in de blokkades die u hinderen
in uw eigen timemanagement en formuleert uw eigen oplossingen.
Doelgroep: iedere leidinggevende die met tijd(sdruk) wil omgaan
en daarmee het totale functioneren wil verbeteren.
Data: 2 en 3 maart, terugkomdag op 14 mei
Uitvoering: Magda Snijders
Kosten: leden t 1.150 / niet-leden t 1.350 (inclusief terugkomdag)
Informatie en inschrijven: www.avs.nl/professionalisering/schoolforleadership/cursusaanbod20092010
of
schoolforleadership@avs.nl
Eendaagse
Een brede school: waarom zouden wij daaraan bouwen?
Tijdens deze actieve dag kunnen deelnemers elkaar inspireren door
uitwisseling van ervaringen. Dit gebeurt met behulp van een werkvorm
om deelnemers te helpen de verschillende visie-elementen op
de brede school te rangschikken naar een schooleigen profiel; een
krachtenveldanalyse; achtergronden, ontwikkelingen en profielen
van brede scholen; en het benoemen van belangrijke indicatoren
voor resultaatgerichte vervolgacties bij het starten van een brede
school (vanuit projectmatig perspectief). Beoogd resultaat is
dat u geïnspireerd raakt over visievorming en het krachtenveld
van mogelijkheden en indicatoren kent om in te spelen op lokale
belemmeringen. Deelnemers maken desgewenst een eerste aanzet
tot het formuleren van uitgangspunten over het samenwerken
met andere organisaties. Het is mogelijk om aansluitend een
begeleidingstraject te starten om uw visie op de brede school
in uw school verder te ontwikkelen en om te zetten in gerichte
activiteiten.
Doelgroep: schoolleiders in het primair onderwijs die aan de
start van de brede school staan en gaan samenwerken met andere
organisaties.
Datum: 17 maart
Uitvoering: Elaine Toes e.a.
Kosten: leden t 299 / niet-leden t 399
Informatie en inschrijven: www.avs.nl/ professionalisering/
schoolforleadership/cursusaanbod20092010 of
schoolforleadership@avs.nl
kader primair februari 2010
47

tenslotte voor u geselecteerd
_ Voor u geselecteerd
Voor: leerkrachten
Van: De Ambelt, Windesheim OSO en het Steunpunt Autisme
Wanneer: 19 april t/m 23 april
Wat: 2e praktijkweek
Autismespectrumstoornissen
(ASS)
Deelnemers kunnen zich verder bekwamen in het werken
met leerlingen met ASS door middel van lezingen en praktijkopdrachten
met leerlingen van de Ambelt in de leeftijd van
4 tot 20 jaar. De thema’s TEACHH (een autismebegeleidingsprogramma
waarmee de Ambelt werkt) communicatie, prikkelverwerking,
spel/vrije tijd en emoties worden behandeld.
De deelnemers werken in kleine groepjes en ontvangen
persoonlijke feedback. Inschrijven: www.ambelt.nl en
www.oso-windesheim.nl
Voor: onderwijsprofessionals
Van: Stichting van het Onderwijs
Wanneer: 1, 2 en 4 maart
Wat: regiobijeenkomsten
Stichting van het Onderwijs
De sociale partners richten op 22 maart de Stichting van
het Onderwijs op. Doel van de gratis regiobijeenkomsten is
om samen met deskundigen van de stichting in oprichting
een helder beeld te krijgen van wat er in het onderwijs
leeft, door in discussie te gaan met onderwijsprofessionals.
De stichting wordt ondersteund door het Sectorbestuur
Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) en het kenniscentrum CAOP in
Den Haag. Meer informatie: www.caop.nl
training
publicatie
website
cursus
lespakket
congres
richtlijn
conferentie
diversen
handleiding
symposium
informatie
varia
Voor: basisscholen
Van: Stichting Techniek Toernooi
Wanneer: 3 juni, aanmelden t/m 31 maart
Wat: wedstrijd
Techniek Toernooi 2010
Welk team bouwt de hoogste en sterkste toren van marshmallows
en satéprikkers? Welke loopbrug van rietjes wordt het
hoogst en bezwijkt niet? Welke constructie kan het beste
water optillen? Welke basisschool bouwt een achtbaan
waarin knikkers precies één minuut onderweg zijn? In het
Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem strijden 250 basisschoolteams
om de titel ‘Beste Techniekers van Nederland’.
Deelname aan het Techniek Toernooi is gratis, inclusief
lesbrieven met tips & trucs. Aanmelden kan tot en met 31
maart via www.techniektoernooi.nl (zie ook regionale
satelliettoernooien).
Voor: overblijfkrachten, coördinatoren en directieleden po
Van: IOS (Instituut voor Ontwikkeling van
Schoolkinderopvang)
Wanneer: 14 april
Wat: 11e nationale conferentie
Tussenschoolse opvang
Met workshops en trainingen aangaande tussen- en buitenschoolse
opvang, zoals Drama, Weerbaarheid, Bewegen of
Overdracht. Ook is er de mogelijkheid om met een bso-bus mee
te gaan en kan een vestiging van Kinder Service Hotels worden
bezocht. Tijdens de conferentie in Rotterdam is minister van
Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, Gerda Verburg, als
spreker te gast. www.overblijfconferentie.nl
Voor: schoolleiders, bovenschools managers en besturen
Van: Servicecentrum Scholenbouw (SCS)
Wat: handleiding
Een schoolgebouw huren,
kan dat?
Een opvallende trend is dat scholen gebouwen gaan huren bij
woningbouwcorporaties. Hoe het huren van een schoolgebouw
in zijn werk gaat, staat in de handleiding ‘Schoolgebouw te
Huur’. Mensen vanuit woningbouwcorporaties, schoolbesturen,
adviesbureaus en gemeenten werkten met SCS aan de
handleiding. Het boek bevat informatie, een stappenplan en
rekenmodellen om direct aan de slag te gaan met rolverdeling
en huurprijsberekening. Deze uitgave is de eerste van een serie
kennisuitgaven van SCS. Bestellen: www.scsb.nl
48

Voor: schoolleiders, bestuurders, bovenschools managers,
ib’ers, ab’ers, taal- en rekencoördinatoren, coördinatoren
WSNS/REC/ZAT en leerkrachten (s)bao en (v)so
Van: PO-Raad/Projectbureau Kwaliteit
Wanneer: 22, 23 en 24 maart 2010
Wat: driedaagse studieconferentie
‘Elke leerling telt’ (Lunteren)
Onderdelen uit de Kwaliteitsagenda PO – taal, lezen, rekenen
en opbrengstgericht werken – en Passend onderwijs staan
centraal in CongresHotel De Werelt in Lunteren. Binnen
deze thema’s ligt de focus op de rol van de leerkracht in
de klas, het onderwijskundig leiderschap, leren van elkaar
en het bestuurlijk kader. Naast praktijkvoorbeelden en de
ontwikkelingen in het onderwijs komen daarom ook de
bestuurlijke rol en de invloed van het bestuur op schoolontwikkeling
aan bod. Meer informatie: www.schoolaanzet.nl,
www.passendonderwijs.nl en www.conferentielunteren.nl.
Inschrijven: www.deelnameregistratie.nl. Bezoekers kunnen
één, twee of drie dagen deelnemen.
Voor: bestuurders en bovenschoolse managers po
Van: Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG)
Wanneer: 24 maart
Wat: seminar
Segregatie in het onderwijs
Onder meer over het invoeren van een centraal aanmeldpunt,
zoals dat in Nijmegen is gebeurd. Ook grondwetsartikel 23
over de vrijheid van onderwijs komt aan bod, met behulp van
hoogleraar onderwijsrecht Paul Zoontjens. De Amsterdamse
socioloog Bowen Paulle bespreekt in concertgebouw De
Vereeniging in Nijmegen de structuur en ontwikkeling binnen
achterstandswijken in relatie tot segregatie in het onderwijs.
Zie www.exhem.eu/activities/eop
Voor: ib’ers, bouwcoördinatoren, rekencoördinatoren, rt’ers,
schoolleiders en leerkrachten die rekencoach willen worden
Van: CPS
Wanneer: 1 maart
Wat: conferentie
Rekenen
De interactie tussen leerkracht en leerlingen speelt een cruciale
rol bij leren rekenen. CPS ontwikkelde de afgelopen jaren een
aanpak waarin deze interactie centraal staat. De conferentie
in Amersfoort gaat dieper in op deze aanpak. Meer informatie:
www.cpsacademie.nl
boekbespreking
concurrerende waarden
Dat een manager een schaap met vijf poten moet zijn,
weten we inmiddels al. Robert E. Quinn geeft in zijn boek
‘Persoonlijk meesterschap in management’ aan dat daar
nog een schepje bovenop kan. tekst jannita witten, avs
De publicatie van Quinn is interessant voor de manager in het onderwijs.
Juist door alle maatschappelijke ontwikkelingen die van invloed
zijn op het onderwijs en de school, het toenemend beleidsvoerend
vermogen, het gevraagde ondernemerschap en tegelijkertijd de
balans zoeken tussen deze dimensies en stabiliteit, interne processen
en het binden en het boeien van mensen voor je organisatie, is
letterlijk ‘meesterschap’ van de schoolleider erg belangrijk.
Quinn stelt in zijn boek de traditionele managementmodellen aan
de kaak. Er zijn veel modellen die vanuit eenzijdigheid en statisch
perspectief de werkelijkheid benaderen. Quinn daarentegen benadert
de werkelijkheid van managers vanuit verschillende, met elkaar
concurrerende perspectieven. Zo ontwikkelde hij het zogenoemde
‘concurrerende waardenmodel’. Het model heeft vier kwadranten.
De verticale as gaat van flexibiliteit naar beheersing, de horizontale
as van externe gerichtheid naar interne gerichtheid. Elk kwadrant
vertegenwoordigt een model van de organisatietheorie:
• open systeemmodel: met waarden als innovatie, gerichtheid op
verandering, groei en de verwerving van middelen;
• human relationmodel: met waarden als samenhang, moreel en de
ontwikkeling van human resources;
• intern procesmodel: staat voor controle, communicatie, stabiliteit
en orde;
• rationeel doelmodel: met waarden als planning, het stellen van
doelen, productiviteit en efficiency.
De kracht van het concurrerende waardenmodel van Quinn is dat de
waarden zich in eerste instantie lijken tegen te spreken. De manager
denkt en handelt vanuit een bepaalde voorkeursstijl of voorkeursperceptie,
waarbij het moeilijk is om deze stijl aan te passen aan
bijvoorbeeld het stadium waarin een organisatie zich bevindt of aan
veranderende omstandigheden. De kracht van een ‘meestermanager’
schuilt juist in het uitstijgen boven de voorkeursstijl en vanuit
ervaring of zelfonderzoek die kwadranten te ontwikkelen die nog niet
sterk vertegenwoordigd zijn. Een van de rode draden in het boek is
dat deze ontwikkeling geen linear proces is, waarin vooraf te definiëren
stappen worden gezet, maar een ontwikkeling van mensen die
door schade, teleurstelling en vooral vanuit het hart wordt gemaakt.
Het concurrerende waardenmodel kan ook als diagnose-instrument
op organisatieniveau worden ingezet.
Persoonlijk meesterschap in management,
voorbij rationeel management, Robert E. Quinn,
Academic Service Schoonhoven, maart 1998,
ISBN 90 5261 442 3. AVS-leden kunnen dit boek
tot en met medio juni met 10 procent korting
bestellen via www.onderwijsuitgaven.nl.
Kortingscode: AVSKP0210. Alle eerder verschenen
boekbesprekingen zijn terug te vinden op www.avs.nl/
nieuwsenagenda/kaderprimair/boekbesprekingen.
kader primair februari 2010
49

50
advertentie

advertentie
kader primair februari 2010
51

52
advertentie

advertentie
Gezocht:
directeur Montessorischool Landsmeer
Op zoek naar
een nieuwe collega?
www.werkeninhetprimaironderwijs.nl
Dé vacaturesite
van de AVS
twee directeuren in Groningen
veelzijdige directeur met visie in Tilburg
inspirerende directeur in Gelderland
Kijk voor deze en andere vacatures op
www.werkeninhetprimaironderwijs.nl.
U plaatst uw advertentie al vanaf
75 euro per maand!

Leiderschap in Lage Landen
Vanuit realisme, borging & reflectie, idealisme en inspiratie
19 maart 2010… het 15 e AVS-congres!
Wat van de dingen die u nu doet zou u blijven doen, als u zou
weten wat u straks gaat doen? Laat u zich leiden door visie,
inspiratie, idealisme? Of staat u met de voeten op de grond en wilt
u vooral niet te snel een droom najagen? Kunt u in het dagelijkse
leidinggeven een toekomstvisie verwerken, of heeft u uw handen
vol aan het managen van de dagelijkse dingen?
Een congres zoals u dat van de AVS gewend bent: de hele dag
relevante informatie, verdieping en netwerken met collega’s.
Dit jaar de 15 e editie: dat betekent extra feest!
Meer informatie en inschrijven: www.avs.nl/congres2010
Zie ook pagina 26 van deze Kader Primair.
postadres Postbus 1003 3500 BA Utrecht telefoon 030 2361010 fax 030 2361036 e-mail info@avs.nl internet www.avs.nl
goed onderwijs door goed management
De Algemene Vereniging Schoolleiders (AVS) is de actieve belangen- en beroepsorganisatie voor alle
leidinggevenden in het basis-, voortgezet en speciaal onderwijs. Voor meer dan 5.400 schoolleiders,
bovenschools managers, adjunct-directeuren en locatieleiders verzorgen we belangenbehartiging,
landelijke vertegenwoordiging, juridische hulp, beroepsondersteuning, scholing, collegiale
netwerken en actueel en betrouwbaar vaknieuws.
Goede scholen hebben altijd één ding gemeen: een goede leidinggevende.