Download rapport - Biax Consult

BIAXiaal 435 27
andere aangetroffen granen een zogenaamde C 4 -plant. Dergelijke planten komen vooral
voor in de warmere delen van de wereld. De benaming C 4 -plant betekent dat ze op een
bijzondere manier kooldioxide vastleggen en daarbij minder water nodig hebben dan
andere planten. Dit stofwisselingsproces werkt alleen goed bij temperaturen die overdag
niet onder de 12 °C komen. Daarom werd gierst in ons land vooral op droge, zandige
bodems verbouwd die snel opwarmen. Op vochtige (koude) grond doet pluimgierst het
niet goed. Het lijkt daarom aannemelijk te veronderstellen dat de gierst op droge, zandige
bodems in de omgeving werd verbouwd.
In een aantal monsters werden aarvorkjes gevonden die sterk lijken op aarvorkjes van
spelt. Aarvorkjes zijn onderdelen van de aar waarmee elke graankorrel aan de aarspil
vastzit. Spelt is een tarwesoort die tegenwoordig niet meer in ons land wordt verbouwd,
maar in de IJzertijd kwam het op de zandgronden in ons land wel hier en daar voor.
Van emmertarwe, broodtarwe, gerst, vlas en (mogelijk) spelt is dorsafval gevonden.
Op grond van de aan- of afwezigheid van dorsafval kunnen soms conclusies worden
getrokken over lokale verbouw of import van cultuurgewassen. Uitgangspunt bij dit
onderzoek is het gegeven dat dorsafval in principe achterblijft op de nederzetting waar het
cultuurgewas geproduceerd (verbouwd) wordt, en dat het dus niet met het gedorste
product verhandeld wordt. 31 De aard van het dorsafval moet hierbij echter wel in
ogenschouw genomen worden. Van emmertarwe en (mogelijk) spelt zijn bovengenoemde
aarvorkjes gevonden. Deze kafresten zitten na de eerste dorsing (op de
productienederzetting) nog aan de graankorrels vast. In deze vorm wordt het graan ook
verhandeld. 32 Aarvorkjes worden pas vlak voor consumptie tijdens een tweede dorsronde
verwijderd (bijvoorbeeld d.m.v. stampen of eesten). Hoewel we op grond van de
aangetroffen resten dus niet kunnen bewijzen dat de emmertarwe en misschien de spelt
lokaal zijn verbouwd, is het gezien de rurale context waarin de resten zijn gevonden wel
aannemelijk.
Van gerst en broodtarwe zijn aarspilsegmenten gevonden. 33 Deze onderdelen van de
aar worden tijdens de eerste dorsing (op de productienederzetting) van de korrels
gescheiden. Grote hoeveelheden aarspilsegmenten, zoals van gerst in het monster uit
Vz01-G01, duiden daarom op lokale productie van dit graan. Van broodtarwe zijn minder
aarspilsegmenten gevonden dan van gerst, maar toch denken we dat dit graan ook lokaal
verbouwd werd. Op grond van de macrobotanische analyses kan echter niet worden
achterhaald waar het graan precies werd verbouwd. Gerst is wat bodemgesteldheid betreft
niet zo veeleisend en kan ook op ontwaterde veengrond worden verbouwd. 34 Zoals
hierboven al werd gesteld, is broodtarwe echter wel een veeleisend gewas. Het levert
alleen een redelijke opbrengst op goed gedraineerde humus- en kalkrijke leem of
kleibodems. Op veenbodems is tarwe niet succesvol. 35 Dit laatste betekent uiteraard niet
dat tarwe vroeger nooit op veen verbouwd werd. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat tarwe
(en gerst) tijdens de Middeleeuwen in Waterland op opgehoogde slootkanten werd
verbouwd. De slootkanten in dit veengebied werden opgehoogd met modder die uit de
sloten werd opgebaggerd. Zo ontstonden langgerekte akkers die geschikt waren voor de
verbouw van graan, waaronder tarwe. 36 Op deze wijze kan de tarwe (en andere
cultuurgewassen) ook in de Vergulde Hand-West zijn verbouwd. Uiteraard kunnen de
granen ook op iets verder weg gelegen oeverwallen zijn verbouwd en in de nederzetting
zijn verwerkt.
31 Zie o.a. Hillman 1984; Jones 1984.
32 Hillman 1984, 8.
33 Een aarspil bestaat anatomisch bezien uit meerdere segmenten, die vaak afzonderlijk worden
gevonden. Soms worden meerdere segmenten aaneen gevonden. In die gevallen spreken we
van aarspilfragmenten.
34 Zie discussie in Brinkkemper 1993, 125.
35 Renfrew 1973, 66.
36 Janse 1980, 37. Zie ook Van de Ven 1993, 45 over toemaak.