Download rapport - Biax Consult

BIAXiaal 435 29
Wilde planten: onkruiden
Resten van wilde planten die in archeologische context worden gevonden, kunnen veel
informatie opleveren over de milieuomstandigheden en menselijke activiteit op en rond
een nederzettingsterrein, akkers en door de mens geëxploiteerde vegetaties zoals
graslanden.
Bij de interpretatie van onkruidvondsten op archeologische vindplaatsen maken we
vaak onderscheid tussen verkoolde en onverkoolde zaden. Van verkoolde onkruidzaden
wordt meestal verondersteld dat ze samen met graan in een nederzetting terecht zijn
gekomen. 39 Omdat granen een grote kans hebben om met vuur in aanraking te komen
tijdens processen die met dorsen (eesten) en voedselbereiding te maken hebben, kunnen
de met het graan meegeoogste onkruiden eveneens verkoold raken. Van verkoolde
onkruidzaden nemen we daarom aan dat ze representatief zijn voor de omstandigheden op
de graanakkers. Van onverkoolde onkruidzaden is dat veel minder zeker; deze kunnen
ook van het nederzettingsterrein of uit de (semi)natuurlijke omgeving van de nederzetting
afkomstig zijn. Hieronder zal per vegetatiecategorie worden nagegaan wat de betekenis
van de wilde-plantenvondsten is.
Bij de categorie ‘Onkruiden van voedselrijke akkers en tuinen’ gaat het om eenjarige
stikstofliefhebbers zoals zwarte en beklierde nachtschade (Solanum nigrum), paarse
dovenetel (Lamium purpureum), melganzenvoet (Chenopodium album), perzikkruid
(Persicaria maculosa), vogelmuur (Stellaria media), gekroesde melkdistel (Sonchus
asper) en gewone melkdistel (Sonchus oleraceus). Vooral van de laatste drie soorten zijn
zeer veel zaden gevonden. Alle genoemde soorten groeien bij voorkeur op stikstofrijke of
zeer stikstofrijke plaatsen. Tegenwoordig komen ze daarom algemeen voor in moestuinen
en hakvruchtakkers (tussen aardappels, rapen, bieten e.d.). We weten niet helemaal zeker
of de meldezaden van uitstaande melde (Atriplex patula) of spiesmelde (Atriplex
prostrata) afkomstig zijn. Uitstaande melde is onkruid van moestuinen, hakvruchtakkers
en mesthopen. Spiesmelde is een echte kustplant, maar in het binnenland komen haar
standplaatsen overeen met die van uitstaande melde.
De vondst van veel zaden van de bovengenoemde soorten in archeologische
grondsporen wordt vaak in verband gebracht met de vroegere aanwezigheid van tuinen op
een nederzettingsterrein. Bij een tuin moeten we denken aan een stuk grond waar kruiden,
groenten en andere arbeidsintensieve gewassen werden verbouwd. Vanwege het
intensieve gebruik van deze stukken grond werden ze meestal flink bemest. Dit verklaart
de aanwezigheid van eenjarige, stikstofminnende planten. Of de vondst van de vele zaden
van de genoemde planten inderdaad betekent dat de IJzertijdbewoners van de Vergulde
Hand-West moestuinen hadden, kan niet met zekerheid worden bewezen, maar we
hebben het sterke vermoeden dat dit wel het geval was. De tuinen waren zeer
waarschijnlijk omheind om ze tegen loslopende dieren te beschermen.
Gewoon varkensgras (Polygonum aviculare) en grote weegbree (Plantago major) zijn
echte tredplanten die op door mensen en dieren veel betreden plaatsen kunnen worden
aangetroffen. De vondst van zaden van deze planten op een nederzettingsterrein wekt
daarom geen verbazing. De soorten komen echter ook voor in intensief beweide (en
betreden) graslanden. Door hun laag-bij-de-grondse vorm hebben varkensgras en grote
weegbree zich goed aangepast aan intensieve begrazing.
Onkruiden uit de categorie ‘Planten van voedselrijke ruigten’ staan onder andere op
‘verloren hoekjes’. Het gaat hierbij om standplaatsen die door de mens met
voedingsstoffen (lees: afval), zijn verrijkt maar die niet intensief worden gebruikt. In elk
geval worden de standplaatsen niet vaak betreden of anderszins verstoord. Vaak staan de
planten bij afvalhopen, opslagplaatsen (bijv. houtvoorraden, afval), in en langs
erfafscheidingen of hekken en vlak langs wanden van gebouwen of andere constructies.
Veel soorten kunnen forse afmetingen bereiken waardoor minder intensief gebruikte
plekken op en rond een nederzettingsterrein een ‘ruig’ uiterlijk krijgen. Voorbeelden van
39 Knörzer 1971, 100; Bakels 1978, 68; Pals 1984, 314; Gehasse 1995, 61.