Download rapport - Biax Consult

BIAXiaal 435 28
Van vlas zijn enkele duizenden kapselfragmenten gevonden. De kapsels zijn de delen van
de vlasplant waarin zich de zaden (het lijnzaad) bevinden. Al in een vroeg stadium van de
vezelproductie (vóór het roten) worden de kapsels verwijderd. Dit wordt gedaan door het
vlas te repelen of te boten. Ook als het vlas verbouwd wordt voor de oliehoudende zaden,
worden de kapsels van de planten verwijderd. De vondst van de kapselfragmenten
betekent dus dat we te maken hebben met afval dat is vrijgekomen bij de verwerking van
vlas. Het vlas werd in de IJzertijd zonder enige twijfel door de boeren in de Vergulde
Hand-West verbouwd.
Het verbouwen en verwerken van vlas voor de vezelproductie is een arbeidsintensief
proces dat een bijzondere organisatie vereist. Om de waardevolle vezelbundels te
scheiden van de rest van de stengel dient namelijk een aantal tijdrovende processen te
worden doorlopen. Eén van de eerste stadia in de vezelproductie is het roten. Meestal
gebeurt dit na het repelen of boten. Tijdens het roten komen de vezelbundels los te liggen
van de rest van de stengel. Dit gebeurt in water onder invloed van bacteriën die de pectine
waarmee de vezelbundels vastzitten aan de zogenaamde houtpijp afbreken. Een van de
oudste manieren van roten is het veldroten, ook wel dauwroten genoemd. Hierbij werd
het vlas op het veld te roten gelegd waarbij gebruik werd gemaakt van de dauw. Deze
manier van roten was niet arbeidsintensief, maar legde wel beslag op een bepaald
oppervlak aan grond. Als het vlas op de vlasakker zelf te roten werd gelegd, was deze pas
laat beschikbaar voor een ander gewas, en als het vlas op een andere plaats te roten werd
gelegd was dit veld tijdelijk niet beschikbaar als weidegrond. Toch werd veldroten veel
toegepast omdat er weinig investeringen voor nodig waren en het rendement van het werk
daarom hoog was.
Op plaatsen waar veel stromend water beschikbaar was, werd ook rivierroten
toegepast. Deze methode had belangrijke voordelen ten opzichte van dauwroten. Door het
roten in stromend water werd een betere vezelkwaliteit verkregen dan met dauwroten het
geval was. Bovendien legde deze vorm van roten geen beslag op grond. De nadelen van
rivierroten waren echter dat het vlas bijeen moest worden gehouden, het mocht immers
niet wegdrijven. Bij kleine hoeveelheden bond men de bundels vlas met touwen aan de
oever vast. Ook werden stroomafwaarts wel versperringen in de rivier aangebracht om te
voorkomen dat het vlas wegdreef. Dit was een in Nederland veel toegepaste praktijk. In
jongere tijden werd het vlas in speciale rootbakken geroot die in de rivier werden
geplaatst.
Na het roten dienen de vezels los gemaakt te worden van de rest van de stengel (de
houtpijp). Hiertoe worden de gerote stengels gedroogd, waarna het zogenaamde ‘braken’
of ‘brakelen’ kan plaatsvinden. Het braken heeft als doel de houtpijp in kleine stukjes
(ook wel ‘lemen’ of ‘scheven’ genoemd) te breken. Dit gebeurde vroeger door met een
hard voorwerp op de stengels te slaan. Om de ‘scheven’ of ‘lemen’ die zich na het braken
tussen de vezels bevinden te verwijderen, vindt vervolgens het ‘zwingelen’ plaats: de
scheven of lemen worden uit de vezels geslagen of eruit ‘geschreept’. Nadat de vezels
zijn gekamd en schoongemaakt, zijn ze klaar voor de productie van touw en textiel. 37
Behalve de hierboven vermelde cultuurgewassen speelden ongetwijfeld een groot aantal
wilde planten een rol in het dagelijkse leven van de bewoners. Zonder speciale
vondstomstandigheden is het echter in de meeste gevallen onmogelijk te bepalen of een
wilde plant daadwerkelijk door de bewoners werd gebruikt of niet. Een uitzondering
vormen de zaden van zogenaamde wilde fruitsoorten. 38 In twee monsters uit gebouw 01
werden zaden van de gewone braam gevonden. We nemen aan dat deze smakelijke
vruchten in de natuurlijke omgeving van de nederzetting werden verzameld.
37 Dewilde 1984.
38 Bijvoorbeeld bramen, frambozen, vlierbessen, rozenbottels, sleepruimen, bosbessen en
hazelnoten.