Pieter Lamoré en Anneke Vermeulen Cochleaire ... - Fenac

Ier een adequaat niveau van gesprokentaal te bereiken. De nieuwedimensie Cl verstoorde daarmee hetbestaande taalkeuzeproces danig. Ditwerd nog versterkt doordat Cl voorde ouders - als medisch fenomeen -een "genezende" uitstraling had. Hetleek, althans in de ogen van oudersen begeleiders (onderwijsgevenden),alsof de verwerving van gesprokentaal met een Cl gewaarborgd was engeen extra aandacht behoefde.De auteurs willen in dit artikelbespreken wat Cl betekent voor dekeuze van een taalsysteem voor dovekinderen en voor de vormgevingdaarvan. Allereerst wordt het probleemvan de keuze van een taaKaanbod)aan de orde gesteld. Daarnawordt besproken welke nieuwemogelijkheden Cl biedt voor devormgeving van de taalomgeving.Tenslotte wordt aan de orde gesteldwat er nodig is voor begeleiding.2. Taalaanbod in het onderwijsaan dove kinderenEeuwenlang behoorden het sprekenen het spraakafzien tot de belangrijkstedoelen van de opvoeding vandove kinderen, dit onder meer vanuitde kerkelijke traditie, dat deze kinderenhet woord van God moesten kunnenhoren. Deze benaderingswijzenoemt men "oraal". Veel van dezekinderen waren echter niet in staat teleren spreken en spraakafzien op eenniveau dat hen in het dagelijks levenvoldoende communicatieve mogelijkhedenbood.Door de opkomst van de geluidsversterkingin de jaren '50 is er een vernieuwingbinnen het "oralisme"opgetreden. Men dacht dat de verbeterdegeluidswaarneming de gesprokentaal toegankelijk zou maken. Omdit te realiseren werd veel aandachtbesteed aan auditieve training. Alspoedig bleek echter dat voor eengroot deel van de dove kinderen, ookmet hoorapparatuur, de gesprokentaal nog steeds onvoldoende toegankelijkwas. De ontwikkeling vangesproken taal bleef ver achter bij dievan normaal horende kinderen.Vanaf het begin van het onderwijsaan dove kinderen is ook gebruikgemaakt van gebaren(taal). In 1960toonde William Stokoe voor het eerstaan dat American Sign Language voldoetaan de criteria voor een volledigetaal. Onder invloed van deze ontwikkelingenkomt vanaf 1980 inNederland het gebruik van "TotaleCommunicatie" (TC) binnen degezinsbegeleidingen (toen nog"hometraining" geheten) en op scholenvoor dove kinderen op gang.Deze methode behelst een combinatievan het gebruik van gebaren, vingerspellen,gesproken taal, lezen enschrijven. In de praktijk werd op dezescholen vaak in gesproken Nederlandsondersteund met gebaren(NmG) gecommuniceerd. Bij NmGwordt de Nederlandse zinsbouwgebruikt en worden de inhoudelijkeaspecten ondersteund met een gebarenlexicon.NmG is derhalve geen opzichzelf staand taalsysteem. De toepassingvan TC en NmG leidde daaromin de praktijk ook niet tot verwervingvan een - in linguïstische zin -adequaat taalsysteem, noch vangesproken taal noch van NederlandseGebarentaal.In dezelfde periode heeft het gebruikvan gebaren door een grote groepdove volwassenen zich geleidelijkverder ontwikkeld als volwaardigetaal, in Nederland de "NederlandseGebaren Taal" (NGT), met een eigensyntactische en grammaticale structuur.Parallel aan deze ontwikkelingis het gebruik van gesproken taaldoor dove volwassenen geleidelijkverminderd.Inmiddels is het belang van de -inmiddels als volwaardige taal erkende- NGT, als middel om een meervolledige taalontwikkeling voor dovekinderen te realiseren, erkend. Motiefwas en is ook dat een kind een - zuivere- moedertaal moet hebben en datNmG niet beschouwd kan worden alseen taal. Dit betekent overigens nietdat NmG geen adequaat communicatiemiddel kan zijn.Begin jaren '90 zijn op enkele scholenprojecten gestart teneinde NGT opeen strikte wijze te combineren metde ontwikkeling van gesproken taal.Men noemde deze werkwijze "tweetaligheid"("bilingualisme"). Een vande aanleidingen tot de keuze voortweetaligheid was de publicatie vanJohnson, Lidell en Erting (1989),waarin geconstateerd wordt dattrimodaliteit, zoals NmG, onvoldoendetaalontwikkeling oplevert. Ookrond het begrip tweetaligheid heerstspraakverwarring. In de internationaleliteratuur wordt met bilingualismesoms bimodaliteit bedoeld. Bij devormgeving van de tweetaligheidhebben de ontwikkelingen rond Clgeen rol van betekenis gespeeld.Het leek, althans in de ogenvan ouders en begeleiders(onderwijsgevenden), alsofde verwerving van gesprokentaal met een Cl gewaarborgdwas en geen extra aandachtbehoefde.In 1998 zijn de scholen waar men TCgebruikte overgegaan op een tweetaligaanbod. Geleidelijk heeft zich eenpraktijk ontwikkeld waarbij zowelgesproken taal ondersteund metgebaren (NmG), als gebarentaal(NGT) wordt aangeboden. De verhoudingen sequentie van beide talenvariëren tussen scholen. Soms betreftdit een aanbod dat aanvankelijkbestaat uit NGT en pas jaren later uitgesproken taal, dus eigenlijk NGT. Infeite is de koppeling van de invoeringvan NGT aan de ontwikkeling vanhet horen bij kinderen met voldoendeauditieve mogelijkheden - na prothetisering- op dit moment nog volop inontwikkeling. Op alle scholen voordove kinderen is een keuze voortweetaligheid mogelijk.Op het Instituut voor Doven te Sint-Michielsgestel is tevens een keuzevoor onderwijs aan dove kinderen ingesproken taal mogelijk. Auditievetraining en training van spraakafzienen de eigen spraak zijn integraal deelvan dit onderwijs. Verder kunnenouders die kiezen voor onderwijs ingesproken taal hun kind plaatsen inhet regulier onderwijs of in het speciaalonderwijs voor slechthorende kinderen,al dan niet met ambulanteondersteuning vanuit een doveninstituutof school voor slechthorendekinderen. De inpassing van de hoorontwikkelingten behoeve van de(gesproken) taalontwikkeling verlooptin deze taalomgevingen vanzelfsprekend.Voor de duidelijkheidgeven we aan hoe wij de verschillendebegrippen voor dit artikel definiëren:• Auditief-verbaal onderwijs (oraal)Het gebruik van gesproken taal metweinig of geen ondersteuning van(natuurlijke)gebaren.VHZ . jaargang 41 nummer 4 . december 2000