Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 10huorta temprana horta <strong>de</strong> primavera.patata temprana batata produzida emsequeiro.temprano, tamprano adv. Cedo:lhebantaba-se to ls dies mui ~; … ténenque las sembrar na terrenos que nun sonhúmados i sémbran-se más tempranas,más cedo… (MF, 2001).temprar vd. temperar.tempras 1 s.f.pl. A véspera. SIN.bíespera. <strong>de</strong> ~ na véspera.tempras 2 s.f.pl. Suporte circular, emferro, on<strong>de</strong> se colocam as cal<strong>de</strong>iras aolume.tempratura, temperatura s.f. 1.Temperatura. 2. Febre. SIN. m.us. lfebre.tempreira s.f. Pieça <strong>de</strong> l telar. ~ <strong>de</strong> lsmius sentidos (AMM, 1961)tempreiro s.m. Barra <strong>de</strong> ferro paraesticar a tela no tear, à medida que vaitecendo. SIN. temprel.temprel s.m. Peça do tear, que consistenuma barra <strong>de</strong> ferro que serve paramanter a tela esticada enquanto vai sendotecida. SIN: temprel.temultoso adj. Tumultuoso: feliç <strong>de</strong>quien passou por antre la mauga i llhuitar <strong>de</strong> la bida temultosa (MS, 194).tenca s.f. Tenca, peixe <strong>de</strong> água doce.Zoo. tinca tinca.tencion, tençon 1 s.f. Intenção: nunfago ~ <strong>de</strong> ir alhá; las ubas si ténenbuona cara, mas you nun tengo ~ <strong>de</strong> lascomer. SIN. antencion.tencionar v. Tencionar. SIN. m.us.fazer tencion.tençon 2 s.f. 1. Tensão arterial: ando atomar uns cumpremidos i nun beiomodos <strong>de</strong> me beixar la ~. SIN. tension. 2.Tensão eléctrica: nun ye buono quepássen porqui ls filos d’alta ~.ten<strong>de</strong>iro s. Ten<strong>de</strong>iro, pessoa que andapelas feiras a ven<strong>de</strong>r tecidos.tendéncia, ten<strong>de</strong>nça s.f. Tendência.ten<strong>de</strong>r v. Ten<strong>de</strong>r, esten<strong>de</strong>r. SIN.brunhir, amassar.tendido adj. Tendido. SIN. brunhido,amassado.tendon s.m. Tendão. SIN. nembro;cabeilhos, çfila.tenebroso adj. Medonho, sombrio.tenedor s.m. Parque para bebé.tener v. 1. Ter. 2. +-se Aguentar-se empé. 3. +-se Ater-se, agarrar-se: tem-te naraiç. 4. +-se Consi<strong>de</strong>rar-se: ten-se que yespierto, mas <strong>de</strong>sta beç bien se amolou. 5.Dar à luz: ten un filho a cada anho; iba atener l purmeiro filho i <strong>de</strong>i ua caída muifuorte. SIN. parir. 6. Sentir,experimentar: tube uns <strong>de</strong>lores que ninquiero que me lhembre. 7. Trazervestido: nun hai que anganhar, ye l queten ua jiqueta ber<strong>de</strong>. 8. Colher, produzir:astanho inda tube buonas ubas. 9. Pesar:l cor<strong>de</strong>irico ten por en<strong>de</strong> dieç quilos. irou benir/ir a ~ a vir/ir dar a, chegar: tantoandubo que fui a ~ al riu. ir ou benir a ~cun ir encontrar-se com alguém: quandobieno a tener cumigo inda tenie lacarteira cun el. nun ~ mais que terapenas: anque fura bien alto, nun teniemais que quinze anhos. ~ an piesustentar, aguentar: era eilha que tenieaqueilha casa an pie. ~ an bista ter emvista, visar: ... solo tengo an bista dar uaei<strong>de</strong>ia ... (JLV, 1884). ~ <strong>de</strong> ter obrigação<strong>de</strong>: tenes <strong>de</strong> pagar la décima senó inda tequédan cula casa. ~ <strong>de</strong>do para ter jeito,ter habilida<strong>de</strong>. ~ eimenda ter emenda,ganhar juízo. ~ horas saber as horas:tenes horas que me digas? tener-lafrisgada ter uma i<strong>de</strong>ia fixa, terpremeditação: el tenie-la frisgada i senun la fazie até arrebentaba. ~ mano an i.segurar: era mui custoso tener manonaqueilha mula; ii. controlar. ~ muito queber ser digno <strong>de</strong> ser visto: l baile <strong>de</strong> labicha tenie muito que ber: beilaba todomundo fortemiente, casados, sulteiros itodo. ~ pie chegar com os pés ao fundoda água <strong>de</strong> um rio, do mar, <strong>de</strong> um poço:nun te metas muito al para drento ne l
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 11riu seno apuis nun tenes pie. ~ pie <strong>de</strong> termaneira <strong>de</strong>: ponien-se uns palicosalredror <strong>de</strong> l borralho que era pa que lacapa nun tubisse pie <strong>de</strong> se queimar. ~ piepara ter argumento ou pretexto para: elbien quier tener pie para benir contrami, mas nun le bou a dar esse gusto. nun~ por quien dar un ai não ter ninguém, sersozinho no mundo: tan sola i triste pulsmontes, nun tengo por quien dar un ai.(AMM, 1961). ~ que ber ser objecto <strong>de</strong>comentário maldoso: tenie que ber seyou cunsentie an tal. tener-se na cuonta<strong>de</strong> i. ser muito vaidoso; ii. consi<strong>de</strong>rar-semais do que se é. you assi tengo que estouconvencido: you assi tengo quecumprirás cumo pormetiste (BFM).teneres s.m.pl. Haveres, bens. fazerteneres aguantar-se <strong>de</strong> pé ua criança queainda não anda. SIN. fazer teres.tenerie, tanerie s.f. Local <strong>de</strong> curtição<strong>de</strong> peles.tenhi<strong>de</strong>la s.f. Tingi<strong>de</strong>la.tenhido 1 s.m. Pano tingido: stube afazer uns tenhidos, mas nun sei se laquelor bai a quedar bien.tenhido 2 adj. 1. Tingido. 2. Pintado.tenhidor adj. Que tinge.tenhidor s.m. Tintureiro.tenhidura s.f. Tingidura, tintura.tenhir v. 1. Tingir. 2. Pintar, colorir.inda tener muita lhana que ~ i. ainda termuito trabalho a fazer; ii. aindanecessitar <strong>de</strong> mais experiência. ~ la spadamatar, sujar a espada com sangue.tenido adj. Diz-se da pessoa por quemse tem consi<strong>de</strong>ração.teniente 1 s.m.f. 1. Tenente, oficialmilitar. 2. Tenente, senhor, governador.teniente 2 adj. Que faz barulho. a mano~ com muita força: dou-le ua lambadaassi a mano ~.tenrielha s.f. Cartilagem.tenrura s.f. Qualida<strong>de</strong> do que é tenro.tension s.f. Tensão. 2. Tensão arterial.SIN. tençon.tentacion, tentaçon s.f. Tentação:nun mos <strong>de</strong>ixeis caier an tentacion, maslhibrai-mos <strong>de</strong> todo l mal. (FM, 1901); ...nas horas <strong>de</strong> tentaçon yá nun somosquien mandamos (AMM, 1979).tentar vd. atentar.ten-te atrás s.m. Canto da codorniz.ten ten vd. ter ter.tentiar vd. atentiar.tento 1 s.m. 1. Atenção: mira a ber sepones ~ ne l que fazes. SIN. atento. 2.Cuidado.tento 2 , téntio s.m. Ponto que se faznum jogo. Obs. A palavra é sobretudousada no plural.teologie s.f. Teologia.teólogo, teolgo s. Teólogo.teórico 1 s. Teórico.teórico 2 adj. Teórico.teorie s.f. Teoria.teorizaçon s.f. Teorização.teorizar v. Teorizar.ter s.m. Acto <strong>de</strong> a criança que não andase aguentar <strong>de</strong> pé: mira, l nino yá fizo un~. pl. teres. SIN. ten ten; teneres.terbison vd. telbison.terceira s.f. Terceira classe: fiç la ~ ala nuite, mas nunca fui a scuola.terceiro num.ord. Terceiro.terceto s.m. 1. Terceto, estrofe <strong>de</strong> trêsversos. 2. Conjunto <strong>de</strong> três.tércia vd. terça.terciado adj. 1. Virado, voltado. 2.Que se toca com outro. bigas terciadasvigas que se apoiam ou encaixam uma naoutra: l telhado tenie dues bigasterciadas al meio.tercianas s.f.pl. Males que afligem àterça-feira: aqueilha relica ten gran<strong>de</strong>bertu<strong>de</strong> para tirar toda la casta <strong>de</strong>maleitas, que son: ~, quartanas i <strong>de</strong>todos ls dies.terciar v. 1. Partir ou dividir em trêspartes. 2. Tomar uma direcção que formaum pequeno ângulo com o caminho por