Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 16tintureiro 1 s.m. Pessoa que tingepanos.tintureiro 2 adj. Diz-se <strong>de</strong> pessoa quetinge.tio s. Tio, irmão do pai ou da mãe(Send.). Vd. tiu.típico adj. Típico, característico.tipo s. 1. Tipo. 2. Pessoa in<strong>de</strong>terminada.tipografie s.f. Tipografia.tipógrafo s. Tipógrafo.tira s.f. 1. Tira, faixa estreita ecomprida: I pegou nuas tejeiras an tréstiras lo partie (SB, 1938); cumprábamosun monte por trés ou quatro i apuis<strong>de</strong>bedimos-lo a tiras para sacar lalheinha. 2. Zona da meia on<strong>de</strong> faz adobra do calcamhar.tirada s.f. 1. Distância gran<strong>de</strong>: mexe-te,que <strong>de</strong>iqui alhá inda ye ua ~ buona. 2.Gran<strong>de</strong> espaço <strong>de</strong> tempo.tira dientes s.m. Pessoa que arranca<strong>de</strong>ntes sem ser <strong>de</strong>ntista.tira manchas s.m. Tira nódoas.tiranie s.f. Tirania.tirano s. Tirano: son uns <strong>de</strong> ls outrostiranos. (AMM, 1961)tirante 1 s.m. 1. Pau comprido que servepara puxar o trilho. SIN. cambiço. 2.Puxador, esticador.tirante 2 prep. Excepto, à excepção <strong>de</strong>:... ls lhaços, ~ quatro, sonacumpanhados por ua letra, que le dá lsentido, que l ansaiador canta antes <strong>de</strong>la gaita <strong>de</strong> fuolhes i ls dançadorescantarólan baixico, muitas bezes,anquanto béilan. (DR, 1998).tirante 3 adj. Semelhante, parecido.tirar v. 1. Tirar. 2. Roubar. SIN. sacar.3. Copiar um mo<strong>de</strong>lo: tirei la camisolapula dua tie dun guarda que era <strong>de</strong> poren<strong>de</strong> abaixo. 4. Farejar: l perro tirou unconeilho. SIN. sacar. 5. Ganhar: Pusporque aquilho q’eilhes tirában eiqui, lsou rendimiento, agora yá nun rin<strong>de</strong>tanto … (MF, 2001); el tiraba unour<strong>de</strong>nado buono. 6. Subtrair. 7. Extrair.8. Servir: yá bou a ~ l caldo. SIN. botar,lhançar, sacar. 9. +se Desviar-se: tira-te<strong>de</strong>n<strong>de</strong> senó nun cabo. 10. +se Sair,retirar-se: tira-te <strong>de</strong>n<strong>de</strong> que esse campoye l miu. tirar buonas (ou malas) notas terboas (ou más) notas. ~ l febre medir atemperatura. tirar-se <strong>de</strong> l mundo suicidarse.tirar-se <strong>de</strong> sous lhemites ir para alémdo que se po<strong>de</strong> ou <strong>de</strong>ve. ~ smola pediresmola.tira sol s.m. Guarda-sol.tiro s.m. 1. Tiro, disparo <strong>de</strong> arma: apuisoubiu-se un ~ i lhougo bolou un bando<strong>de</strong> palombas. 2. Explosão <strong>de</strong> pólvora oudinamite para rebentar rochas: tubimos<strong>de</strong> botar trés tiros para arrebentar culapeinha. SIN. barreno. 3. Bomba que selança ao rio para apanhar peixes: habiesítios <strong>de</strong> l riu que bundaba un ~ parasacar muito peixe. botar un ~ provocaruma explosão com dinamite ou outroexplosivo. cumo un ~ muito <strong>de</strong>pressa:saliu <strong>de</strong>iqui cumo un tiro. nin a ~ <strong>de</strong>maneira nenhuma: habie a palos cunnuolos i cun febra que nun se rachábannin a ~; you bien iba pa la bendímia,mas nun me quieren alhá nin a ~. ~ <strong>de</strong>lapada distância a que se consegue atiraruma pedra:... a dous tiros <strong>de</strong> lapada <strong>de</strong> lamarra <strong>de</strong> Spanha ... (DR, 2000b).tirolito s.m. Ave <strong>de</strong> gran<strong>de</strong>s dimensões,bico gran<strong>de</strong>, patas altas e cor parda, tiponarceja..tiron s.m. 1. Puxão ou esticão repentinoe forte: agarra bien las mulas para quenun púxen als tirones. 2. Arranque fortee repentino. andar a tirones andar aosarranques e não <strong>de</strong> modo continuado.tiruola vd. triuola.tísica s.f. Tuberculose.tísico 1 adj. 1. Tísico, tuberculoso. 2.Muito magro.tísico 2 s. 1. Pessoa que tem tuberculose.2. Pessoa muito magra. tener oubido <strong>de</strong> ~ouvir muito bem.tisoureiro vd. tesoureiro.tisouro vd. tesouro.
Dicionário Mirandês-Português – Ama<strong>de</strong>u Ferreira e José Pedro Cardona Ferreira 17tistada s.f. 1. Golpe com a testa. 2.Marrada.tistar v. 1. Marrar. 2. Embater com oschifres. 3. Demarcar um tereno.tiston adj. 1. Que marra muito: tencuidado que la canhona ye mui tistona.2. Que gosta <strong>de</strong> marrar.títalo, títelo s.m. Título: doutor sintítalo, poeta <strong>de</strong> nacéncia (DR, 1999c).titaranieto, tataranieto s.Tetraneto.títelo vd. títalo.titelar, titular v. Titular, dar título.titor s. 1. Tutor. 2. Protector. 3.Defensor.tiu s.m. 1. Senhor: a tiu Juan, quantosanhos yá teneis? 2. Homem: aquel tiuacho que nun ye dacá. 3. Marido: lbuosso ~ nun stá an casa? 4. Tio, irmãodo pai ou da mãe: Ls mius tius tenien trésou quatro filhos que eran mius primos…(MF, 2001).tiu abó s. Tio avô.tiuzico vd. tiíco.tizica vd. tiíca.tiznado 1 adj. Tisnado, sujo comcarvão.tiznado 2 s.m. Mancha <strong>de</strong> sujida<strong>de</strong>preta, em regra <strong>de</strong> carvão.tiznar v. 1. Tisnar, sujar <strong>de</strong> preto comcarvão, fuligem ou outro materialsimilar. 2. +-se Sujar-se: tiznaba-se todoa zbulhar belhós.tizne s.m. A cor do carvão ou do fumo.tiznete s.m. Mancha <strong>de</strong> sujida<strong>de</strong> <strong>de</strong>carvão ou fuligem: faziste-me un tiznetena cara i nun me sal nien que sfreguebien.tlin s.m. Som das moedas.to pron. ind. Todo. Obs: forma <strong>de</strong> todoque po<strong>de</strong> ser usada quando é seguido <strong>de</strong>artigo, assumindo as formas: to l, to ls, tola , to las.toalha s.f. 1. Toalha, pano que secoloca sobre uma mesa ou um altar. 2.Pano para limpar o corpo.toalheiro s.m. 1. Suporte para toalhas.2. Conjunto <strong>de</strong> toalhas.toc toc interj. Som produzido porcertos toques ou andamento.toca 1 s.f 1. Parte <strong>de</strong> um ramo junto aotronco, <strong>de</strong>ixado para que a árvore <strong>de</strong>itemais ramos. 2. Cepa <strong>de</strong> algumas plantas.toca 2 interj. Usa-se para: i. incutirânimo: toca la bida palantre i nun passesl tiempo a chorar pulas squinas; ii. parareforçar uma i<strong>de</strong>ia ou acção que se quer:ala, toca a cantar!; iii. dar uma or<strong>de</strong>m:toca a trabalhar, que eiqui nun hailhugar para malandros.toca<strong>de</strong>la s.f. Toque, acção ou efeito <strong>de</strong>produzir um som. 2. Canção, música: lsmúsicos dórun ua ou dues toca<strong>de</strong>las ilhougo se fúrun ambora.tocado adj. Quase embriagado, comum grão na asa.tocador s. Tocador.tocaio s. 1. Homónimo. 2. Pessoa quetem o mesmo nome: teçtemunhemos issolhougo quando batimos a la puorta <strong>de</strong> lnuosso ~. (DR, 1999c).tocante adj. 1. Respeitante, relativo a:ne l ~ al que <strong>de</strong>ziste, nun tengo nada aacrecentar. 2. Pertencente.tocar 1 v. 1. Tocar um instrumentomusical, um sino. 2. Produzir um som. 3.Bater: toca la burra palantre. ~ a indicao início ou continuida<strong>de</strong> <strong>de</strong> uma acção:toca a andar; i to l die toca a chober.SIN. benga a . ~ a missa toque dos sinos<strong>de</strong> chamamento para a missa; ~ a muortostoque dos sinos anunciando a morte <strong>de</strong>alguém ou no acompanhamento <strong>de</strong> umfuneral. ~ a rebate tocar a rebate. ~ lcoraçon afectar, tocar o coração. ~ lamatraca bater a cegonha com o bico,produzindo um som semelante ao <strong>de</strong> umamatraca.tocar 2 v. 1. Calhar em sorte: a mi indame tocou a segar, quaije que a mi solo