Til bilimi tiykarlari
Til bilimi tiykarlari
Til bilimi tiykarlari
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Seslerdin` klassifikatsiyası.<br />
J O B A<br />
1. <strong>Til</strong> sesleri ha`m olardı izertlewdin` akustikalıq, artikulyatsiyalıq ha`m lingvistikalıq<br />
aspektleri.<br />
2. Seslerdin` klassifikatsiyası.<br />
3. Dawıslı sesler ha`m olardın` klassifikatsiyası.<br />
4. Dawıssız sesler ha`m olardın` klassifikatsiyası.<br />
<strong>Til</strong> seslerin u`yreniw og`ada quramalı qubılıs. Sonlıqtan seslerdi ha`r tu`rli ko`z-qarastan<br />
izertlew talap etiledi.Birinshiden, en` aldı menen til seslik til bolg`anlıqtan ta`biyattag`ı tolıp<br />
atırg`an basqa sesler sıyaqlı til sesleri de o`zinin` fizikalıq ta`biyatına iye boladı ha`m ol fizikada<br />
u`yreniledi. Ekinshiden, so`ylew ha`m qabıl etiw adam ta`repinen iske asırılatug`ın qubılıs. So`ylew<br />
belgili da`rejede adam organiziminin` atqaratug`ın xızmeti bolg`anlıqtan ol anatomiyalıq<br />
fizilogiyalıq ko`z-qarastan da izertlenedi. U`shinshiden til seslerinin` en` a`hmiyeti tag`ı sonda,<br />
olardın` ja`rdeminde adam o`z pikirin bayanlaydı.Basqasha aytqanda, til sesleri,ja`miyette qatnas<br />
quralı xızmetin atqaradı. Bul seslerdin` en` baslı ta`repi, sonlıqtan fonetika seslerdin` sotsiallıq<br />
ta`repine ko`birek itibar beredi. Sonın` menen birge fonetika anaw ya mınaw seslik qubılıstı durıs<br />
ha`m teren`irek u`yreniw ushın fizikalıq,fiziologiyalıq materiallardan da paydalanıladı.<br />
Ta`biyattag`ı seslerdin` teoriyası fizikanın` akustika bo`liminde izertlenedi.<br />
<strong>Til</strong> sesleri ta`biyattag`ı tolıp atırg`an basqa sesler sıyaqlı hawanı ta`rbeltip, onı tolqın ta`rizli<br />
ha`reketke keltiriw na`tiyjesinde jasaladı.<br />
<strong>Til</strong> sesleri dawıs shımıldıg`ının` dirildewi ha`m hawa ag`ımının` so`ylew ag`zaları<br />
diywallarına ta`sir etiwi na`tiyjesinde payda boladı.<br />
Seslerge akustikalıq jaqtan sıpatlama beriwde ses ırg`ag`ı, ses ku`shi, ses tembri, seslerdin`<br />
sozımlılıg`ı menen birlikte rezonanslıq qubılıslar ko`zde tutıladı. Ses ırg`ag`ı (vısota zvuka) belgili<br />
waqıt birligindegi payda etilgen dirildinin` mug`darına baylanıslı boladı.<br />
Ses ırg`ag`ı gerts penen o`lshenedi. Adamnın` qulag`ı shama menen 16 gertsten 20 mın`<br />
gerts aralıg`ındag`ı jiyliktegi seslerdi esitiw uqıpına iye boladı. 16 dan to`meni intra ses, 20 mın`nan<br />
joqarısı ul`tra ses, sekundına bir tolıq terbelis 1 gerts (gts) boladı.<br />
Sesler ton (dawıs) ha`m shawqımnan jasaladı. Periodlı terbelis na`tiyjesinde payda bolg`an<br />
ses ton, al periodlı emes terbelis na`tiyjesinde payda bolg`an ses shawqım dep ataladı. Dawıslı<br />
sesler tonnan, al dawıssız sesler tiykarınan shawqımnan ibarat boladı.
Change language