Til bilimi tiykarlari

So`zdin` ko`p ma`niligin payda etiwge tu`rli faktorlar sebepshi boladı. Aytayıq adamlardın`
bizdi qorshag`an ob`ektiv shınlıqtag`ı predmetler, qubılıslar haqqındag`ı bilimnin` ken`eyiwi
tiykarında jan`a ug`ımlar do`reydi.
Bul tilde bar so`zlerge qosımsha ma`ni beriwdi talap etedi. Na`tiyjede so`z ekinshi ma`nige
iye boladı: o`tkir pıshaq, o`tkir jigit, o`tkir qıyal, jumısqa barıw, jumısı shıg`ıw, jumısı bar.
Ko`p ma`nilik ulıwma tilge ta`n nızamlı qubılıs. Ma`selen,orıs tilinde idti so`zinin` 25
ma`nide, frantsuz tilindegi ju`riw, ketiw degendi an`latatug`ın aller so`zinin` 15 ten artıq ma`nide,
anglichan tilindegi islew, orınlaw ma`nisindegi do so`zinin` 16 dan artıq ma`nide
qollanılatug`ınlıg`ı belgili.
Ko`p ma`nilik pu`tkil du`n`ya tillerine ta`n qubılıs. Ol ha`r bir tildin` ma`nilik jaqtan
rawajlanıw protsessinde u`lken rol` atqaradı.
So`z ma`nisinin` awısıw usılları. So`z ma`nisinin` awısıwı a`ytewir bola beretug`ın qubılıs
emes, onda sa`ykes nızamlılıq o`mir su`redi. Bul semantikalıq protsess bir neshe usıllar tiykarında
a`melge asadı.
1. Metaforalıq usıl. Grekshe: orın awısıw. Bul usıl arqalı so`z ma`nisi awısqanda so`z bir
predmetten ekinshi predmetke qanday da bir uqsaslıq belgileri arqalı, yag`nıy metaforalıq uqıplılıg`ı
arqalı o`tedi. Usının` na`tiyjesinde sol predmetti an`latıwshı so`zde ekinshi ma`ni payda boladı.
Ma`selen, tawdın` etegi, suwdın` beti, qazannın` qulag`ı.
2. Metonimiyalıq usıl. (qayta ataw). Sol baylanısqa qaray bir predmet yaki qubılıs penen
ekinshi predmet yaki qubılıs arasındag`ı baylanıs so`z ma`nisinin` awısıwına tiykar boladı. Bir
predmettin` ataması menen keyingi predmet yaki qubılıs qayta ataladı. Ma`selen, U`yler jatıp
qalg`an. Zal siltidey tındı.
3. Sinekdoxalıq usıl. Pu`tinnin` ornına bo`lsheginin`, bo`lsheginin` ornına pu`tinnin`,
jalpının` ornına birliginin`, birliginin` ornına jalpının` aytılıwı arqalı so`z ma`nisi awısadı.
Ma`selen, Basın` neshewW depte qollanıladı.
tiykarlanadı.
Solay etip, so`z ma`nisinin` awısıwı belgili bir nızamlılıqqa, semantikalıq u`lgige
Omonimler. Tilde ko`p g`ana so`zler seslik qurılısı jag`ınan birdey, al an`latatug`ın
ma`nileri ya jaqın, ya pu`tkilley basqasha boladı. Ma`nilik jaqtan jaqın bolıp kelgenleri ko`p ma`nili
so`zlerge kiredi. Al, seslik qurılısı jag`ınan jaqınlıq, mına so`zlerde onday ma`nilik jaqınlıq, birinin`
negizinde ekinshisinin` do`regenligi hesh qanday sezilmeydi, jaz-ma`wsimnin` birewi, jaz-
ha`reketti bildiretug`ın so`z. Oy-adamnın` oyı, oy-jerdin` oyı, shuqır.
Bunday aytılıwı boyınsha birdey, ma`nisi jag`ınan ha`r qıylı, bir-birinen pu`tkilley alıs
bolg`an so`zlerdi ha`m so`z formaların omonimler dep ataymız.