Til bilimi tiykarlari

elgileri bar. Olar ko`mekshi so`zlerge qarag`anda derlik ayrıqsha jeke leksikalıq ma`nige iye
so`zler sıpatında qollanıladı.
So`z predmettin` o`zi emes, onın` materiallıq seslik aytılıwı tu`rindegi tan`bası. Tu`rli
tillerde anaw ya mınaw predmet birdey ug`ınlıwına qaramastan tu`rlishe ataladı.
Al ma`ni bolsa, sol materiallıq quram yamasa so`z benen predmettin` sa`wleleniwi
arasındag`ı baylanıs ha`m birlik bolıp tabıladı.
A`dette so`z ma`nisi degende onın` predmetlik -zatlıq mazmunı, basqa so`zler menen
baylanısıw ha`m iske asıw forması tu`siniledi. Onı so`z semantikası dep te ataydı.
Til biliminde leksikalıq ma`ninin` payda bolıw ha`m funktsional`lıq jaqtan iske asıwına
g`a`rezli tu`rli ta`replerin esapqa ala otırıp, jıynaqlang`an tu`rde olardın` tiplerin to`rt tu`rge
ajıratıladı.
1. Nominatsiyalıq usıl boyınsha leksikalıq ma`nilerdin` ajratılıwı. Bunda leksikalıq
ma`ninin` predmetke tikkeley qatnası tiykarında tuwra aytılıwı yamasa usaslıq belgilerine qaray
ekinshi predmetti awısa ataw protsessi iske asadı. Ma`selen, G`awızG` jeke turg`anda adam
organizminin` bir bo`legin bildiredi, predmetke tikkeley qatnasta onı tuwra ataydı. Al qoranın`
awzı, qaptın` awzı degen so`z dizbeklerindegi awız so`zi da`slepki predmetti emes, al sa`ykes
ekinshi bir predmet penen qanday da bir uqsaslıq belgilerine qaray sol predmettin` awısqan ataması
xızmetin atqarıp tur. Usıg`an qarap leksikalıq ma`niler tuwra ma`niler ha`m awısqan ma`niler dep
ekige bo`linedi.
So`zlerdin` awısqan ma`nisi ko`p ma`niliktin` (polisemiyanın`) bir ta`repin quraydı. O`ytkeni so`z
ma`nisinin` awısıwı arqalı ma`ni o`risi ken`eyip otıradı.
2. Semantikalıq baylanıs da`rejesine qaray leksikalıq ma`nilerdin` ajıratılıwı.
Bunda so`zdin` semantikalıq qatnasında ko`rinetug`ın predmetlik baylanıs esapqa alınadı.
Usı ko`z-qarastan so`zdin` da`slepki ma`nisi tiykarg`ı ma`ni boladı da, al ma`niler arqalı
seziletug`ın predmetler qatnasına negizlengen leksikalıq ma`ni do`rendi ma`ni dep esaplanadı.
Ma`selen da`sturxan so`zi a`dette nan-pan, shay, awqat qoyılatug`ın ıdıs ma`nisin an`latadı. Al,
dasturxan jayıw, da`sturxang`a mira`t etiw so`z dizbeklerinde ıdısqa degendi emes, al as duzg`a
ma`nisin an`latadı. Solay etip tiykarg`ı ha`m do`rendi ma`niler ajıratıladı.
3. Leksikalıq birlesiwshiligi, yag`nıy sintagmatikalıq qatnası boyınsha leksikalıq
ma`nilerdin` ajıratılıwı.