Til bilimi tiykarlari

elementin quraydı. Ol jazba tekstte mudamı takirarlanıp jumsaladı. Olardı til biliminde grafema dep
ataydı. Grafemalar ko`binese bir elementli bolıp keledi. (a, b, sh, s t.b.) eki, u`sh elementli bolıp ta
keledi. sh (x), sh (ssh). Grafemalardın` jazıwda baspa-qol jazba, bas ha`rip ha`m kishi ha`rip
variantlarında keliwin allografemalar dep ataydı.
Jazba tan`balardın` rawajlanıw tariyxına, qaysılarının` en` a`yyem, al a`aysılarının` son`ıraq
payda bolıw izbe-izligine qaray ja`ne til birliklerin abstrakt ha`m konkret tu`rde ko`rsetiwine qaray
qanday til birligin an`latıwına qaray h.t.b. kompleks jag`daylarg`a baylanıslı jazıwdın` tu`rlerin
to`rtke bo`lip ko`rmetiw mu`mkin.
1. Piktografiyalıq jazıw. (piktas-su`wret latınsha). Jazıwdın` en` a`yyemgi tu`ri
piktografiyalıq jazıw bolıp, onı su`wret jazıwı dep te ataydı. Piktografiyalıq jazıwda jeke so`zler
tan`balanbaydı, al tutas oy-pikir shamalap, siltep, dusmallap abstrakt tu`rinde bildiriledi.
Piktografiyalıq jazıw-piktogramma delinedi.
Piktogammalar-seslik tildegi so`zlerdi emes, tikkeley zatlar menen is ha`reketti
su`wretleytug`ın tan`balar (su`wretler) bolg`anlıqtan, piktogrammalardın` ma`nisin ha`r tu`rli tilde
so`yleytug`ın adamlar tu`sine alatug`ın bolg`an. Piktografiyalıq jazıw menen oydı tolıg`ı menen
jazıp jetkeriw mu`mkin bolmadı. Piktografiyalıq jazıwdın` ayrım elementleri ha`zirgi ku`nge
shekem saqlang`an. Mısalı: jol qa`delerin bildiretug`ın belgiler, qasıq ha`m vilkanın` su`wreti
(asxana). Rim tsifrları I, II, III, V, X piktografiyalıq jazıwdan keyin ideografiyalıq jazıw payda
boldı. . 2. Ideografiyalıq jazıw. idea-tu`sinik (grek). Jazıwdın` bul tu`rinin` payda bolıwı
piktografiyalıq jazıwdan keyingi da`wirge tuwra keledi. Ideografiyalıq jazıw-ideogramma delinedi.
Ideogrammada tan`balar tu`siniklerdin` simvolı, sha`rtli belgisi retinde jumsaladı. Ideogrammalardı
oqıw ushın aldın-ala tayarlıq kerek boladı.
Ideografiyalıq jazıwdın` ko`rinisleri ha`zir de ushırasadı: 2, 3, +, --, x, belgileri. Jol
ha`reketi belgileri, grb, flag t.b.
3. Sillabografiyalıq jazıw. (sullabe- buwın grek).
Bunday jazıwda ha`r bir buwın ayırıqsha tan`ba menen belgilenedi. Solay etip sha`rtli
tan`balar olar an`latatug`ın so`zdin` seslik ta`repine jaqınlasadı. Sillabiografiyalıq jazıw u`lgilerine
eski hind G`divanagariG` jazıwı, tibet, efiop jazıwları jatadı. Bunday jazıwdın` ayırım ko`rinisleri
ha`zir de bar. Mısalı: ya, yu, §.
Fonografiyalıq jazıw. (phone-ses grek). Jazıwdın` en` jetilisken tu`ri fonografiyalıq jazıw.
Bul jazıw arqalı so`zlerdin` fonetikalıq quramı, grammatikalıq qurılısı anıq an`latıladı. Seslik jazıw
boyınsha ha`r bir seslik tiptin` (fonema) o`zinin` sha`rtli tan`bası boladı, olardı ha`ripler deydi.
Izertlewshiler en` a`yyemgi seslik jazıw dep finikiy jazıw menen grek jazıwın ataydı.