Til bilimi tiykarlari
Til bilimi tiykarlari
Til bilimi tiykarlari
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Dawıslı ha`m dawıssız sesler akustikalıq jaqtan da o`zimshelik o`zgesheliklerge iye boladı.<br />
Dawıslı sesler o`zlerinin` anıq fomatlıq etiw strukturasına iye boladı. Dawıssızlarg`a ol xarakterli<br />
emes. Dawıslılardı ton, dawıssızlarda shawqım basım boladı.<br />
Dawıslılardın` fonemalıq quramı ha`r tu`rli tillerde ha`r qıylı boladı. Ma`selen, qaraqalpaq<br />
tilinde tog`ız dawıslı fonema bolsa, qırg`ız tilinde onto`rt dawıslı fonema, al anglichan, rus, o`zbek<br />
tillerinde altı-altıdan fonema bar. <strong>Til</strong> <strong>bilimi</strong>nde dara dawıslılar monoftong, al quramalı dahıslılar<br />
diftong yamasa triftong dep aytıladı.<br />
Dawıslı seslerdi klassifikatsiyalawdag`ı birinshi ko`z-qaras boyınsha tildin` gorizontal`<br />
jag`dayı boyınsha aldıng`ı, ortan`g`ı ha`m artqı dawıslar bolıp, tildin` vertikal` jag`dayı boyınsha<br />
joqarg`ı, to`mengi ha`m ortan`g`ı dawıslılar bolıp, erinnin` qatnası jag`ınan erinlik ha`m eziwlik<br />
dawıslılar bolıp bo`linedi.<br />
Dawıssız sesler sisteması lingvistikalıq a`debiyatlarda konsonantizm dep te ataladı.<br />
Dawıssız sesler ya tek shawqımnan, yamasa shawqım menen birgelikte dawıstın` qatnasınan<br />
jasaladı. Dawıstın` qatnası jag`ınan dawıssız sesler u`nli ha`m u`nsizler dep bo`linedi.<br />
Dawıssız sesler tiykarınan akustikalıq ha`m artikulyatsiyalıq belgileri boyınsha<br />
klassifikatsiyalanadı. Akustikalıq belgileri boyınsha dawıssız sesler sonorlar ha`m shawqımlılar<br />
bolıp bo`linse, artikulyatsiyalıq belgileri boyınsha eki tu`rli bolıp-jasalıw ornı ha`m jasalıw usılı<br />
jag`ınan klassifikatsiyalanadı.<br />
Solay etip, dawıstın` qatnasıw da`rejesine qaray dawıssız seslerdi sonorlar ha`m<br />
shawqımlılar dep eki toparg`a, al shawqımlardın` o`zin u`nli, u`nsizler dep tag`ı da ekige bo`liw<br />
ko`pshilik tillerde qabıl etilgen.<br />
betler.<br />
Paydalanılg`an a`debiyatlar.<br />
1. E. Berdimuratov., A. Da`wletov. <strong>Til</strong> <strong>bilimi</strong>ne kirispe, N., 1988, 49-94 betler.<br />
2. Da`wletov A. Ha`zirgi qaraqalpaq tili fonetika, N., 1999. 75 -218 betler.<br />
3. Zinder L.R. Obshaya fonetika. M.,1979,111-120 betler.<br />
4. I.A. Boduen de Kurtene. Izbranie trudı po obshemu yazıkozaniyu, M., 1963, 262-270<br />
5. Reformatskiy A.A. Vvedenie v yazıkoznaniya. M. 1967.
Change language