Til bilimi tiykarlari

tariyxında Abaydın`, tu`rkmen a`debiy tili tariyxında Maqtumqulının`, qaraqalpaq a`debiy tili
tariyxında Berdaqtın`. Olar do`retken a`jayıp miyraslardın` a`hemiyetine orınlı baha beremiz.
Solay etip til xalıq do`retpesi, ol klasslıq emes, al ulıwma xalıqlıq sıpatqa iye.
Til ha`m oylaw.
Adam o`zinin` oyın basqa birewge til arqalı aytıp jetkeredi. Tın`lawshıda so`ylewshinin`
oyın til arqalı tu`sinedi. . Lengvistikalıq a`debiyatlarda til oylaw, sana degen terminler, olardın`
ma`nileri baylanısı, o`zgeshelikleri tuwralı teoriyalıq anıqlamalar menen pikirler aytılıp kiyatır.
Sana ha`m oylaw degen pikirler, bazı bir jag`daylarda ma`niles bolg`anı menen, olar birdey
mazmundı, birdey ma`nini an`latpaydı. Sana termini ko`z-qaraslar, isenimler sisteması, du`n`yanı
tanıw degen ma`nilerinen tısqarı tag`ı da eki ma`nide paydalanıw mu`mkin: 1) adamnın` du`n`yanı
pikirler, sezimler, erk, hal-jag`daylar da formalarında sa`wlelendiriw uqıplılıg`ı ma`nisindeN` 2)
turmıstın` usı formalarda sa`ykesleniw protsessi ma`nisinde. Al oylaw bolsa birinshiden, shınlıqtı
ug`ım, pikir ha`m juwmaq tu`rinde sa`wlelendiriw uqıplılıg`ı, ekinshiden, usı protsesstin` sol
formalar tu`rinde sa`wleleniwi degendi bildiredi.
Til biliminde til ha`m oylaw, olar arasındag`ı baylanıs ma`selesi-tiykarg`ı ma`selelerdin`
biri. Oylaw-ayrıqsha qurılg`an materiyanın`-miydin` joqarg`ı jemisi ob`ektiv du`n`yanın`
ug`ımlarda pikirler teoriyalar arqalı sa`wleleniwi. Oylaw da o`zinin` payda bolıw o`zgesheligi,
xızmet etiw usılı ha`m na`tiyjesi jag`ınan ja`miyetlik do`retpe bolıp tabıladı. Bul adamlarg`a g`ana
ta`n miynet etiw ha`m so`ylew iskerligi menen tıg`ız baylanısta o`mir su`redi. Sonlıqtan adamdag`ı
oylaw, so`ylew iskerligi menen bekkem baylanısıp iske asadı ha`m onın` na`tiyjesi tilde ko`rinedi.
Oylaw protsessinin` juwmag`ı anaw ya mınaw pikir tu`rinde beriledi. Oylawdı adamnın` oy pikir
ju`rgiziw, juwmaqlaw, bahalaw iskerligi deytug`ın bolsaq, onda til - oylawdın` tiykarg`ı quralı,
sananı materiallastırıwshı, an`latıwshı bolıp tabıladı. Til de, oylaw da ayrıqsha materiyanın` miydin`
do`retpesi bolıwı menen qatar, ekewide sotsiallıq ma`nige iye, sotsiallıq xızmet atqaradı. Degen
menen bular ekewi birdey emes, al, kerisinshe sa`ykes ayrıqshalıqlarına, formalarına,
kategoriyalarına, birliklerine iye. Oylaw arqalı biz ob`ektiv shınlıqtag`ı predmetler ha`reketler
haqqındag`ı ug`ımg`a, bilimge iye bolamız, al til bolsa sol ug`ımdı, pikirdi, bilimdi qa`liplestiredi,
ekinshi birewge jetkeriwde qatnastı ta`miyin etedi. Oylawdın` tiykarg`ı birligi ug`ım bolsa, tildin`
tiykarg`ı birligi-so`z. Ug`ım predmetler, ha`reketlerdin` en` sıpatlı bolg`an belgilerinin` jıynag`ı
bolsa, so`z sol ug`ımdı qa`liplestiriwshi, an`latıwshı bolıp tabıladı.
Til ha`m oylawdın` o`z-ara baylanısın, birligin anıqlawda ataqlı fiziolog A.L.Pavlovtın` eki,
signallar sisteması haqqındag`ı teoriyası ayrıqsha a`hemiyetke iye. Pavlov teoriyası boyınsha bizdi
qorshag`an ob`ektiv shınlıqtan predmetler menen qubılıslar seziw organlarımızg`a ta`sir etip,