Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
✩ <strong>Sanat</strong> <strong>Cephesi</strong><br />
<strong>Sanat</strong>taki estetiksel kategoriler biraz kendili¤inden-anlafl›l›r ve do¤alm›fl<br />
gibi görünürler. Asl›nda burada da her fley bu denli basit de¤ildir. Peki, o zaman<br />
bilimde estetik ne anlama gelmektedir? Bilimsel yaratmadaki ifllevi nedir?<br />
Güzel kavram› fizi¤e, matemati¤e, biyolojiye nas›l uygulanmaktad›r?<br />
Bu sorunlar›n ele al›nd›¤› estetikle ilgili ilk yap›tlardan biri, 50 y›l önce<br />
A. Lunaçarski’nin önsözüyle yay›mlanan babam V. Volkenstein’in “Ça¤dafl<br />
Bir Estetik Denemesi” adl› kitab›yd›. Bu yap›ttan birkaç al›nt›ya burada baflvurmak<br />
istiyorum.<br />
Estetiksel izlenim “salt amaca uygun ve zor olan bir aflma fl›ras›nda ortaya<br />
ç›kar”; güzel, “karmafl›k-olan› yal›n-olana indirgeme”dir; “bilimsel bilgilerin<br />
matematiksel aç›klan›fl›, e¤er duru ve uyumluysa, estetiksel bir izlenim<br />
b›rak›r”.<br />
“Zor olan aflma” ne demektir? Do¤an›n karmafl›kl›¤› bir d›fl görünüfl de-<br />
¤ildir; Bilim adam› burada kendisini, içinde her ö¤enin hem bireysel hem de<br />
tüm benzeri ö¤elerden ortak özellikler tafl›yan sonsuz çeflitlilikteki bir sistemin<br />
karfl›s›nda bulur. Do¤a fenomenleri aras›ndaki içsel ba¤lamlar›n meydana<br />
ç›kar›lmas›, yani nesnel olarak var olan, ama dolays›z edinilmifl izlenimde<br />
bulunmayan uyumun meydana ç›kar›lmas›, estetiksel bir de¤er tafl›maktad›r.<br />
Einstein tanr›n›n (yani do¤an›n) ac›mas›z oldu¤unu, ama kötü niyetli olmad›-<br />
¤›n› söylemifltir. Ac›mas›zl›k zorluklardan, yani gözle görülür bir uyumun bulunmamas›ndan<br />
ileri gelmektedir. Kötü niyetli olmamak ise, uyumun ve bu<br />
uyumu ilkesel olarak meydana ç›karma olanaklar›n›n bulunmas› anlam›na<br />
gelmektedir.<br />
Bilimsel araflt›rma sonucu fark edilen do¤a yasas›, de¤iflik fenomenler<br />
aras›ndaki içsel ba¤lamlar› yans›tmaktad›r. Bu tür bir yasa ne denli genel<br />
olursa, kapsad›¤› ba¤lamlar da o denli daha anlaml› ve içerikçe zengin olur.<br />
Newton’un çekim yasas› bir gezegenin devinimiyle bir tafl›n düflüflündeki birli¤i<br />
kan›tlamaktad›r: Yerküre sürekli olarak günefle düflmektedir. Darwin’in<br />
do¤al ay›klanmayla ilgili yasas› bir çok biyolojik fenomenin birli¤ini ve içsel<br />
ba¤›n›, böylelikle de türlerin oluflumunda co¤rafik yal›tlanman›n, cinslere özgü<br />
ikiflekillili¤in (dimorphismus), yak›nlaflman›n (konvergenz), renk de¤ifltirmenin<br />
(mimikry) vb. etkilerini kan›tlamaktad›r. Kendisini hiçbir zaman “deneyimlerin<br />
genellefltirilmesi” ile k›s›tlamayan bir bilim adam› taraf›ndan genel<br />
bir yasan›n ortaya ç›kar›lmas›, yarat›c› bir eylemdir. Deneyler ya da gözlemler<br />
arac›l›¤›yla önce verilerin biriktirildi¤ini ve sonra da bunlar› genellefltiren<br />
kuramc›n›n geldi¤ini sanmak safdilliktir. Bir yandan var olan kuramsal,<br />
yani genel tasar›mlar, öte yandan estetiksel ölçütler ve de¤erler taraf›ndan belirlenen<br />
deney ve gözlem, yarat›c› birer eylemdir.<br />
Bir do¤a yasas›n›n fenomenlerindeki içsel birli¤in ve içsel ba¤lamlar›n<br />
meydana ç›kar›lmas›, bir uyumun, estetiksel anlam› olan bir aç›dan saptanma-<br />
116
Change language