Sanat Cephesi No: 06

Sanat Cephesi ✩
s›n› gerektirir. Tüm gereksiz ve yan›lt›c› olanlar ortadan kalkar, en karmafl›k
fenomenler bile bir aç›kl›k ve kesinlik kazan›r. Bilimin belli bir aflamas› sona
ermifl, daha da ilerlemek için yol aç›lm›flt›r.
Burada fizikteki de¤iflik alanlar›n, optikle statik mekani¤in bu türden bir
birli¤ine iliflkin ilginç bir örnek vermek istiyorum.
Gazda, s›v›da ve kat› cisimlerde ›fl›¤›n yay›l›m›, madde yo¤unluklar›n›n
statik da¤›l›mlar›na göre gerçekleflmektedir. Madde tamamen homojen olsayd›,
o zaman ›fl›¤›n yay›l›m› meydana gelmeyecekti. Ancak atomlar›n ve moleküllerin
›s›dan ileri gelen devinimleri nedeniyle maddede sürekli yo¤unluk
de¤iflikleri oldu¤undan, ›fl›¤›n yay›l›m› kuram›n› matematiksel bir yöntemin
yard›m›yla, yo¤unluk da¤›l›m›n› bir Fourier dizisine ay›rmakla bulmufltur;
yani bu kuram›, s›v›da yay›lan birçok dalgan›n geçiflmesinden (tedahül) do-
¤an bir sonuç olarak tan›mlam›flt›r. Böylece yay›lan ›fl›¤›n yo¤unlu¤unu k›r›lma
indisine, s›v›n›n s›cakl›¤›na ve yo¤unluk de¤iflkenli¤ine ba¤layan estetiksel
bir formu elde etmifltir.
Bundan tamamen ba¤›ms›z, yine Einstein ve izleyicileri Debye ile Born
taraf›ndan gelifltirilen, kat› cisimlerdeki ›s› kapasitesine iliflkin bir kuram daha
bulunmaktad›r. Kristaldeki ›s› kapasitesinin s›cakl›¤a olan ba¤›ml›l›¤›,
kristal sal›n›mlar›ndaki serbestlik derecesinin pay›na düflen enerjinin kuvantlaflt›r›lmas›yla
belirlenmektedir: Kristalin sal›n›mlar›, sesötesi frekansl› akustik
sal›n›mlar (Debye) ve k›z›lötesi tayf frekansl› optik sal›n›mlard›r (Born).
Hem ›fl›¤›n yay›l›m› kuram› hem de ›s› kapasitesine iliflkin kuram estetiksel
birer de¤er tafl›nmaktad›rlar. Bundan sonraki ad›m Sovyet bilim adam› L.
Mandelstam taraf›ndan at›lm›flt›r. Mandelstam, s›v›lardaki ›fl›k yay›l›m›na
iliflkin kuramda matematiksel bir görünüm alan dalgalar›n, asl›nda kristalin
ve “çözülmüfl” kristalin, yani s›v›n›n ›s› kapasitesini belirleyen ve Debye taraf›ndan
bulunan ses ötesi dalgalar olduklar›n› kan›tlam›flt›r. Ifl›¤›n yay›l›m›
ve ›s› kapasitesi, türdefl fiziksel bir fenomenin, yani atom ve moleküllerin ›s›
dalgalar› halindeki devinimlerinin d›fl görünüfl biçimleri olarak ortaya ç›kmaktad›r.
Bu birli¤in estetiksel bir de¤er tafl›d›¤›, bilimde güzelin ölçütlerini tümüyle
karfl›lad›¤› ortadad›r.
Ancak her yeni birlik, her zaman yeni olanaklar da yaratmaktad›r. L.
Mandelstam sal›n›mlar›n buna uygun olarak yay›lan ›fl›¤› modüle etmek zorunda
oldu¤unu ve kendi tayf› içinde bir tayf ›fl›nlar›na bölünmenin gözlemlenebilece¤ini
biliyordu. Bu tasar›m bafll›bafl›na estetiksel bir de¤er tafl›maktad›r
ve deneylerle de sa¤lanmas› yap›lm›flt›r. Daha sonra bu tasar›m birleflik
(kombine) yay›l›ma kuram›n›n do¤mas›na yol açm›flt›r (Mandelstam ve Landsberg).
117