Yukarılara doğru güverc nler g b kanat çırpalım ve çok ... - Yeni Ümit
Yukarılara doğru güverc nler g b kanat çırpalım ve çok ... - Yeni Ümit
Yukarılara doğru güverc nler g b kanat çırpalım ve çok ... - Yeni Ümit
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
da genişleterek İstanbul dışındaki şehirlere ait olan <strong>ve</strong> şu<br />
anda Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde toplanmış bulunan<br />
yaklaşık dokuz bin defterin mikrofilmlerini de temin edip<br />
araştırmacıların hizmetine sundu. Yine son dönemlerde<br />
buna Türkiye dışındaki Osmanlı coğrafyasından temin<br />
ettiği mahkeme defterlerinin elektronik kopyalarını da eklemeye<br />
başladı. Bugün Manastır, Saraybosna, Mostar, Livno,<br />
Priyedor, Temeşvar, Visoko, Kırım <strong>ve</strong> Şam mahkeme<br />
defterlerinin küçümsenemeyecek bir miktarının elektronik<br />
kopyaları İSAM kütüphanesinde bulunmaktadır.<br />
Defterlerin yayını için önce M. Âkif Aydın, Bilgin Aydın,<br />
İdris Bostan, Feridun Emecen, İsmail E. Erünsal, Mehmet İpşirli<br />
<strong>ve</strong> Mustafa Oğuz’dan oluşan bir uzmanlar kurulu oluşturuldu.<br />
Projenin editörlüğünün Coşkun Yılmaz tarafından yapılması<br />
uygun görüldü. Bilim kurulunda yapılan görüşmeler<br />
sonucu aşağıda numaraları <strong>ve</strong>rilen defterlerin yayımlanması<br />
kararlaştırıldı. 4 Ümid ederiz bu 10 defter yayımlandığında bir<br />
asırlık Üsküdar tarihine ışık tutulmuş olacaktır.<br />
Seçilen defterlerin Lâtin harflerine çevrilmesinde genç<br />
tarihçilerden <strong>ve</strong> arşivcilerden yararlanıldı. Ancak her defterin<br />
uzman bir tarihçinin kontrolünden geçmesi defterlerin<br />
mümkün olan en sağlıklı şekilde yayımlanması için gerekli<br />
görüldü. Böylece bilim kurulumuzda yer alan değerli tarihçilerden<br />
birinin yardımıyla Lâtinize edilmiş metin asıl<br />
metinle karşılaştırıldı, muhtemel hatalar yok edilmeye<br />
<strong>ve</strong>ya en aza indirilmeye çalışıldı.<br />
İlk etapta yayımlamayı hedeflediğimiz on defterin genel<br />
özelliklerini şöyle tesbit edebiliriz: Defterler büyük kısmı itibariyle<br />
Türkçe tutulmuştur. Ancak yer yer Arapça kayıtlara da<br />
rastlanmaktadır; bunların da transkribe edilmesi aynen <strong>ve</strong>ya<br />
geniş bir özetinin <strong>ve</strong>rilmesi yolu benimsenmiştir. Defterlerin<br />
önce varaklar hâlinde tutulduğu sonradan tarih sırasına <strong>ve</strong>ya<br />
konularına göre bir araya getirilip ciltlendiği anlaşılmaktadır.<br />
Zaman zaman aynı konudaki belgelerin bir araya getirildiği,<br />
genelinde tarihi sıraya riayet edilmeye çalışıldığı görülmektedir.<br />
Defterler farklı kâtipler tarafından tutulduğundan yazı<br />
türleri de kaçınılmaz olarak farklıdır. Bazen aynı defterde<br />
dahi kâtipler <strong>ve</strong> yazı türleri değişmektedir. Bu durum zaman<br />
zaman defterlerin okunmasını güçleştirmektedir. Kâtiplerin<br />
eğitim seviyelerine bağlı olarak bazı kelimelerin yazılışları da<br />
defterler içinde farklılık göstermektedir. Bunu defterlerin tutulduğu<br />
dönemlerde standart bir imla anlayışının olmamasıyla<br />
da izah etmek mümkündür.<br />
Bazı kelimelerin okunuşunda zaman zaman ciddi zorluklarla<br />
karşılaşıldı. Konu gayrımüslim tebaanın <strong>ve</strong>ya bulundukları<br />
bölge <strong>ve</strong>ya yerleşim biriminin ismi olunca bu zorluk daha<br />
da büyüdü. Defterlerin araştırmacılar <strong>ve</strong> hatta Osmanlı siyasî,<br />
sosyal <strong>ve</strong> hukuk tarihine merak eden kimseler tarafından daha<br />
rahat okunmasını temin maksadıyla ağır bir transkripsiyon<br />
usulü yerine daha basit bir usul belirlendi. Netice itibariyle<br />
yayımlanan metin dil <strong>ve</strong> lehçe özelliklerinin ortaya çıkarılmasını<br />
hedefleyen bir edebî metin değildi. Türkçede halihazırda<br />
kullanmakta olduğumuz kelimelerde bugünkü imla tercih<br />
edildi. Diğerlerinde özellikle benzer bir kelimeyle karıştırılma<br />
endişesi varsa, bu endişeyi giderecek ölçüde bir transkripsiyon<br />
usulünün benimsenmesine özen gösterildi.<br />
Defterlerde yer alan kayıtların ilgili olduğu konular defterlere<br />
göre farklılık göstermektedir. Meselâ birinci defterde en büyük<br />
yer kaçak kölelere ayrılmış <strong>ve</strong> bunların yakalanmaları durumunda<br />
uygulanacak esaslar mahkeme kararı şeklinde defterde<br />
yer almışken sonraki defterlerde kaçak kölelerle ilgili bu ölçüde<br />
bir yoğunluk söz konusu değildir. Bunun yanı sıra yoğunlukları<br />
defterlere göre farklı olmakla birlikte genel olarak defterlerde<br />
alacak <strong>ve</strong> borç, satım akdi, taşınmaz kirası, vakıf kurulması gibi<br />
medenî hukuk <strong>ve</strong> borçlar hukukuyla ilgili, hırsızlık, adam öldürme,<br />
yaralama, içki içme, hakaret, gasp gibi ceza hukukuyla<br />
ilgili kayıtlara rastlanmaktadır. Evlenme, özellikle boşanma <strong>ve</strong><br />
mehir gibi aile hukuku, vasiyet <strong>ve</strong> mirasın taksimi gibi miras<br />
hukuku meseleleri de sicillerde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.<br />
Defterlerde karşılaştığımız kayıtlardan bir diğeri de çeşitli tüketim<br />
mallarıyla ilgili olarak ilan edilen narh kayıtlarıdır.<br />
Sonuç itibariyle Üsküdar mahkeme defterlerinin yayını<br />
Üsküdar’ın XVI. <strong>ve</strong> XVII. asır sosyal, iktisadî <strong>ve</strong> hukukî hayatına<br />
ışık tutacak, bu bölgenin tarihî gelişimi hakkında daha<br />
sağlıklı değerlendirmeler yapılmasına imkân <strong>ve</strong>recektir.<br />
* Marmara Üniv. Hukuk Fak. Öğrt. Üyesi<br />
maydin@yeniumit.com.tr<br />
Dipnotlar<br />
1. Mahkeme defterlerinin Osmanlı hukuk tarihi bakımından önemi <strong>ve</strong> bu<br />
defterler üzerinde yapılan çalışmaların oldukça geniş bir listesi için bk.<br />
Fethi Gedikli, “Şer’iye sicillerinin hukuk tarihi açısından önemi <strong>ve</strong> sicillere<br />
dayalı araştırmalar”, Dünden Bugüne Osmanlı Araştırmaları, İSAM<br />
Yayınları, İstanbul 2007, s. 73-96.<br />
2. Halit Ongan’ın Ankara’nın 1 <strong>ve</strong> İki Numaralı Şer‘iye Sicili ismi altında<br />
neşrettiği iki defterin özeti uzun yıllar bu alanda kullanılabilen yegâne<br />
kaynak olma özelliğini korudu. Cemil Cahit Güzelbey’in Gaziantep Şer’i<br />
Mahkeme Sicilleri adıyla 4 cilt hâlinde yaptığı yayın (Gaziantep 1966),<br />
yine Güzelbey tarafından yapılan Gaziantep Şer’i Mahkeme Sicillerinden<br />
Örnekler (Gaziantep 1966), bu sahada yararlı ancak ilmî olmaktan uzak<br />
derlemelerdir. Ahmet Akgündüz’ün yaptığı iki ciltlik çalışma (Şer‘iyye<br />
Sicilleri Mahiyeti Toplu Kataloğu <strong>ve</strong> Seçme Hükümler, c. I-II, İstanbul<br />
1988) çeşitli sicillerden yapılan bir derlemedir. İstanbul Büyükşehir Belediyesi<br />
İstanbul Araştırmaları Merkezi tarafından neşredilen İstanbul<br />
Şer‘iyye Sicilleri Ma-i Leziz Defterleri de (c. I-XI, İstanbul 1998–2001)<br />
bu arada zikredilmelidir. Bu sahada dikkati çeken bir çalışma Sabancı<br />
Üni<strong>ve</strong>rsitesi’nin Packard Humanities Institute ile yaptığı işbirliği sonucu<br />
hazırlanan <strong>ve</strong> henüz birinci cildi neşredilen seridir (İstanbul Mahkemesi<br />
121 Numaralı Şeriyye Sicili, İstanbul 2006).<br />
3. Bilgin Aydın - Ekrem Tak, Istanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı<br />
Sicil (H. 919-927 / M. 1513-1521), İSAM Yayınları, İstanbul 2008.<br />
4. Buna göre ilk etapta neşredilmesi hedeflenen on defterin numaraları <strong>ve</strong><br />
kapsadığı tarihler şunlardır:<br />
1 Numaralı Defter: H. 919-927 120 varak<br />
2 Numaralı Defter: H. 924-927 138 varak<br />
5 Numaralı Defter: H. 938-940 109 varak<br />
9 Numaralı Defter: H. 940-942 140 varak<br />
14 Numaralı Defter: H. 953-955 84 varak<br />
17 Numaralı Defter: H. 958-962 91 varak<br />
26 Numaralı Defter: H. 970-971 98 varak<br />
51 Numaralı Defter: H. 987-988 65 varak<br />
56 Numaralı Defter: H. 990-991 75 varak<br />
84 Numaralı Defter: H. 1000-1001 211 varak<br />
15
Change language