Yukarılara doğru güverc nler g b kanat çırpalım ve çok ... - Yeni Ümit

dan dolayı tefsir kabilinden serdettikleri rivayetleri ayırmak
gerekmektedir. Nitekim tefsir kabilinden serdedilen esbâb-ı
nüzûl rivayetleri, sebebin kat’î değil ihtimal dâhilinde
olduğu nu ifade eder. Başka bir deyişle rivayette zikredilen
sebep, hakiki nüzûl ortamına ait değildir ve bu siga, âyetin
inişine sebep olan hâdiseyi bildirmek gibi bir anlam ifade etmez.
Bu durumda âye tin mânâsını izah etmek isteyen kimse,
mesela müfessir bir sahabî veya tâ biî kendi yorumu ve istinbatı
olarak bir sebeb-i nüzûl zikretmiş olmaktadır. Onların
bu tavırla maksatları, âyetin inişine sebep olan hakiki sebebi
belirlemek ve bu konuda bir delil ve hüccet öne sürmek değildir.
Bu bakımdan hangi sebebin hakiki sebep; hangi sebebin
tefsîrî sebep olmadığının belirlenmesi önemlidir.
Binaenaleyh gerçek iniş sebeplerini anlatan dil kalıpları
şunlardır: “Âyetin iniş sebebi budur…” mânâsındaki
anlatıl- sigasının kullanılması. Hâdise سَ‏ بَبُ‏ نُزوُ‏ لِ‏ اْالَيَةِ‏ كَذَ‏ ا
dıktan sonra ف harfi kullanılarak “Şu hâdise oldu/vuku
buldu/soru soruldu ve hemen ardından şu âyet nâzil
oldu.” mânâsında حَ‏ دَثَ‏ - وَقَعَ‏ - سُ‏ ئِلَ‏ عَنْ‏ كَذَا فَنَزَلَتْ‏ denilmesi.
Ayrıca Zerkânî’nin “hakiki sebebin makamdan
anlaşılması” mânâsında اَلسَّ‏ بَبِيَّةُ‏ تُفْهَمُ‏ قَطْ‏ عًا مِنَ‏ الْمَ‏ قَامِ‏ diye
bahsettiği ifadeler. Zikredilen bu dil kalıpları, hakiki iniş
sebeplerini bildirirler ve bu konuda delil kabul edilirler. 4
Öte yandan hâdisenin zikredilmesinden sonra ف harfinin
kullanılmaması, “Âyet şu olay hakkında inmiştir.” manasında
نَزَلَتْ‏ هَذِ‏ هِ‏ اْالَيَةُ‏ فيِ‏ كَذَ‏ ا denmesi, “Sanıyorum âyet şu
اَحْ‏ سَ‏ بُ‏ هَذِ‏ هِ‏ اْالَيَةَ‏ نَزَلَتْ‏ فيِ‏ olay hakkında indi.” mânâsında
gibiكَ‏ ihtimalli ifadeler kullanılması, “Bu âyetten Allah’ın ذَ‏ ا
muradı budur.” anlamında اللهّٰ‏ ِ مِنْ‏ هَ‏ ذِهِ‏ اْالَيَةِ‏ كَذَا ‏,مُرَادُ‏ “Âyet
تَدُ‏ لُّ‏ هَذِ‏ هِ‏ اْالَيَةُ‏ عَ‏ لَى كَذَ‏ ا şu hususa delâlet ediyor.” mânâsında
يُؤْ‏ خَ‏ ذُ‏ ya da “Âyetten alınacak mânâ şudur.” mânâsında
ibarele- gibi ifade kalıpları ise “açık tefsir مِنْ‏ هَذِهِ‏ اْالَيَةِ‏ كَذَا
ri” olarak kabul edilirler. Başka bir deyişle bu tür ifadeler,
hakiki nüzûl sebeplerini bildirmezler, konuyla ilgili olarak
delil hükmü taşımazlar. 5
Esbâb-ı Nüzûlün Örneklerle Kur’ân’ı
Anlamaya Katkısı
Nasıl ki elde tutulan bir fotoğrafın bütünüyle anlam
kazanabilmesi her biriminin ve her karesinin diğer bütün
birim ve karelerle sergilediği ilişkilerin bütünüyle dikkate
alınabilmesine bağlıdır, aynen bunun gibi, nazil olan
âyetlerin tam olarak anlaşılıp tefsir edilebilmesi de, nüzûl
ortamının fotoğraf karesine giren bütün birimlerinin sergilediği
alâkalar doğrultusunda gerçekleşmektedir. 6
Âyetlerin nazil olduğu vasata mümkün olan en yüksek
derecede vâkıf olmak, Kur’ân’ın kasd-ı mahsûsunu,
mânâ-i maksûdunu anlama ve tefsir etme adına tartışılmaz
derecede önemlidir. Konunun belki en az bu kadar önemli
Âyetlerin nazil olduğu vasata mümkün olan en
yüksek derecede vâkıf olmak, Kur’ân’ın kasd-ı
mahsûsunu, mânâ-i maksûdunu anlama ve tefsir
etme adına tartışılmaz derecede önemlidir.
Konunun belki en az bu kadar önemli olan
bir diğer katkısı da şudur ki, esbâb-ı nüzûlü
bilmek Kur’ân’ı anlamak isteyen kimsenin
yanlışa düşmesine, yanlış hüküm ve davranış
şekilleri istinbat etmesine mâni olur.
olan bir diğer katkısı da şudur ki, esbâb-ı nüzûlü bilmek
Kur’ân’ı anlamak isteyen kimsenin yanlışa düşmesine,
yanlış hüküm ve davranış şekilleri istinbat etmesine mâni
olur. Böylece hem o kişiyi, hem de o kişi vesilesiyle hatalı
düşünce ve davranış içine girecek başkalarını da muhafaza
etmiş olur. Ayrıca esbâb-ı nüzûlü bilmekle hükümlerin
hikmetleri daha iyi anlaşılır. Hükümleri madde plânında
hazırlayan sebepleri ve vasatı bilmek, o hükümlerin hikmetlerini,
illetlerini daha sağlıklı görmeyi sağlar. Bu zemin
üzerine bina edilecek anlama ve yorumlamalar, sahihliğini,
istikrar ve tutarlılığını temin etmiş olur. 7 Şimdi bu söylediklerimizi
çeşitli örneklerle görmeye çalışalım:
Esbâb-ı Nüzûlü Bilmek Âyeti Kolay Anlamayı Sağlar
Bu maddeye örnek olarak Nur Sûresi’nin 61. âyetinde
لَيْسَ‏ عَ‏ لَيْكُ‏ مْ‏ جُ‏ نَاحٌ‏ أَنْ‏ تَأْكُلُوا جَ‏ مِ‏ يعًا أَوْ‏ أَشْ‏ تَاتًا yer alan
“…Birlikte veya ayrı ayrı yemek yemenizde günah yoktur.”
cümlesini vermek mümkündür. Nitekim bu âyetin anlamı
nüzûl sebebi bilindiğinde birlikte veya ayrı ayrı yemek yemenin
ne demek olduğu çok daha sağlıklı bir zemine oturmaktadır.
Katâde ve Dahhâk, bu âyetin nüzûl sebebi hakkında
şu tespiti paylaşırlar: Bu âyet, kendilerine Leys bin Amr
oğulları denen Kinaneli bir kabile hakkında nazil olmuştur.
Onlar bir insanın kendi başına yemek yemesini sakıncalı bulurlar,
hattâ günah sayarlardı. Bazen öyle olurdu ki, kişi yemeği
önünde sabahtan akşama kadar durur, yemeğine iştirak
edecek bir misafir beklerdi. Akşama kadar kimse gelmezse,
ancak o zaman yemeğini yerdi. Bu alışkanlık üzerine Allah
Teâlâ bu âyeti indirdi. Bu âyet misafiriniz gelirse birlikte yer,
gelmezse kendi başınıza da yemeğinizi yiyebilirsiniz, bunda
bir sakınca yok diyerek bir rahatlama getirdi. 8
Esbâb-ı Nüzûlü Bilmek Yanlış Hüküm
Çıkarmaya Mâni Olur
Hz. Ömer’in (ra) Bahreyn’e vali olarak görevlendirdiği
Kudâme b. Maz’ûn hakkında içki içip sarhoş olduğuna
22