Yukarılara doğru güverc nler g b kanat çırpalım ve çok ... - Yeni Ümit

dâir şikâyetler gelmiştir. Cezalandırılmak üzere Medine’ye
çağırılan Kudâme içki içtiğini itiraf etmiş; ancak bunun
bir günah olmadığını, kendisinin bunu yaparken Mâide
Sûresi’nin 93. âyetine dayandığını ifade etmiş ve şu âyeti
okumuştur:
لَيْسَ‏ عَ‏ لَى الَّذِينَ‏ آمَنُوا وَعَ‏ مِ‏ لُوا الصَّ‏ الِحَ‏ اتِ‏ جُ‏ نَاحٌ‏ فِيمَ‏ ا
طَ‏ عِمُ‏ وا إِذَا مَا اتَّقَوْ‏ ا وَآمَنُوا وَعَ‏ مِ‏ لُوا الصَّ‏ الِحَ‏ اتِ‏
ثُمَّ‏ اتَّقَوْ‏ ا وَآمَنُوا ثُمَّ‏ اتَّقَوْ‏ ا وَأَحْ‏ سَ‏ نُوا وَاللهّٰ‏ ُ يُحِ‏ بُّ‏ الْمُ‏ حْ‏ سِ‏ نِينَ‏
“İman edip salih işler yapanlara takvalı olduklarında,
iman edip salih işler yaptıklarında, sonra yine takvalı davranış
sergileyip iman ettiklerinde, yine takvalı davranıp ihsan
ettiklerinde yedikleri ve içtiklerinden dolayı bir günah
olmaz.”
Kudâme bu âyete dayanarak içki kullandığını ifade etmiş,
hattâ kendisinin tam da âyetin bahsettiği iman edip
amel-i salih işleyen kimselerden olduğunu, takvalı davranışlar
sergilediğini ve yediği ve içtiği bir şeyin kendisine
günah olmayacağını ileri sürmüştür. Valisini cezalandırmayı
düşünen Hz. Ömer, bu sözlerle tabir yerindeyse şok
olmuş, bir an için ne diyeceğini bilememiştir. Nihayet
Abdullah b. Abbâs’ın (ra): “Bu âyetler henüz içki haram
olmadığı dönemde içki kullandıkları hâlde ölenlere bir
mazeret, sonrakilerin aleyhine ise bir huccet olarak indi.”
demesi üzerine mesele anlaşılmış ve Kudâme’nin âyeti
yanlış anlayıp yorumladığı ortaya çıkmıştır. Nitekim bu
âyet, henüz içki haram kılınmadığı için alkol kullanan ve
bu hâldeyken vefat etmiş olan Müslümanlara bir mazeret
olarak inmiştir. 9
Esbâb-ı Nüzûlü Bilmek Muhayyerlik
Vehmine Mâni Olur
Sebeb-i nüzûl bilinmediğinde, ortaya çıkması muhtemel
bir başka yanlış anlama da Bakara Sûresi’nin 158.
âyeti hakkında vârid olmuştur. Nitekim bu âyette Safa ve
Merve’yi tavaf etmenin günah olmadığı ifade edilmektedir.
Hâlbuki gerek hacda ve gerekse umrede bu iki tepeyi tavaf
etmek, aralarında sa’y etmek yerine getirilmesi gereken
önemli vazifelerden biridir. Acaba yapılması gereken bir
vazifeden söz edilirken neden “Safa ve Merve’yi tavaf etmenizde
günah yoktur.” denmektedir
Bu âyetle ilgili benzer bir anlama problemi Hz. Aişe
(ra) Validemiz’in yeğeni Urve b. Zübeyr’in başına gelmiştir.
Hz. Urve bu müşkülünü teyzesine sormuş ve aralarında
şöyle bir konuşma geçmiştir:
“Teyze biliyorsun ki, Cenâb-ı Hak şöyle buyurmuş-
إِنَّ‏ الصَّ‏ فَا وَالْمَ‏ رْ‏ وَةَ‏ مِنْ‏ شَ‏ عَائِرِ‏ اللهّٰ‏ ِ فَمَ‏ نْ‏ حَ‏ جَّ‏ الْبَيْتَ‏ أَوِ‏ اعْ‏ تَمَ‏ رَ‏ tur:
“Şüphesiz Safa ile Merve فَلَ‏ جُنَاحَ‏ عَلَيْهِ‏ أَنْ‏ يَطَّوَّفَ‏ بِهِمَا
Allah’ın şeâirindendir (nişanelerindendir). Onun için
kim hac ya da umre niye tiyle Beyt’i ziyaret ederse, bu
ikisini tavaf etmesinde ona bir günah yoktur.” Bu yüzden
ben Safa ile Merve’yi tavaf etmemekten dolayı kimsenin
günahkâr ola cağını sanmıyorum diyerek sorusunu yöneltmiştir.
Hz. Aişe (ra) ise, yeğenine şöyle cevap vermiştir:
Hayır asla! Şayet âyetin hükmü senin dediğin gibi olsaydı,
âyet “onları tavaf etmemesinde bir günah yoktur”
şeklinde olurdu. Oysa ayette “onları tavaf etmesinde bir
günah yoktur” denilmektedir. Ancak bu âyet, Ensâr hakkında
nazil olmuştur. Müslüman olmadan önce onlar
Menât adlı putu tavaf ederdi. Safa ile Merve arasında tavaf
etmekten de bu sebep le rahatsızlık ve sıkıntı duyuyorlardı.
İslâmiyet gelince bu durumu Resûlullah’a sordular. Bunun
üzerine Allah Teâlâ bu âyeti inzal buyurdu.” 10
Görüldüğü gibi nüzûl sebebi dikkate alınmadan anlaşılması
durumunda âyetin zâhiri, yani “ona bir günah
yoktur” sözü, muhayyerliği, daha sarih bir deyişle Safa
ve Merve’yi tavaf edip etmeme cevazını ifade etmektedir.
Yani bu ifade Hz. Urve’nin anladığı gibi anlamayı tecviz
etmekte, Safa ve Merve tavaf edilmese bile bunun günah
olmayacağı ifade edilmektedir. Ancak âyetin iniş sebebi
dikkate alındığında, bu ifadenin muhayyerlik getirmediği,
aksine o dönemde sahip olunan bir düşünceye cevap
verilerek tereddütleri ortadan kaldırdığı anlaşılmaktadır.
Gerçekten de siyerin bize bildirdiğine göre cahiliye devrinde
Safâ üzerinde “İsâf ” adında bir put, Merve üzerinde
de “Nâile” adında diğer bir put vardı. Cahiliye müşrikleri
bu putlar arasında tavaf eder ve bunlara ellerini sürerlerdi.
İslâm gelip putları kırdıktan sonra Müslümanlar, Safâ
ile Merve arasında tavaf etmekten çekinmişler ve artık bu
tavafın günah olacağını düşünmüşlerdir. Bunun üzerine
bu âyet inmiş ve “Korkmayın, bunda günah yoktur, bilakis
Safa ile Merve Allah’ın şiârlarındandır.” denilerek
bu tavafa devam etmeye Müslümanları teşvik etmiştir.
Nitekim merhum müfessir Elmalılı’nın da dediği gibi
hattâ bu teşvikin bir çeşit vücub ifade ettiği hadîslerle de
açıklanmıştır. 11
Esbâb-ı Nüzûlü Bilmek Hakîkî Maksadı Öğretir
وَالَ‏ تُلْقُوا Bilindiği gibi Bakara Sûresi’nin 195. âyeti
atma- “Kendi elinizle kendinizi tehlikeye بِأَيْدِ‏ يكُ‏ مْ‏ إِلَى التَّهْ‏ لُكَ‏ ةِ‏
yın.” demekte ve âyetin bu cümlesi pek çok alanda sık sık
atıf da almaktadır. Ne var ki bu âyet, Allah yolunda mallarını
infak etmekten kaçınanlar ve dünyaya tamah edenler
hakkında nazil olmuştur. Başka bir deyişle bu âyet, Allah
yolunda harb ve çarpışmadan ve o uğurda mal harcamadan
kaçınmanın bir tehlike olduğunu hatırlatmak için gelmiş-
23