abd devlet yapısı

Federal Hükümetin üçüncü organ¨olan yarg¨, ba∆¨nda Birle∆ik DevletlerYüksek Mahkemesinin bulundu·u, ülkeyeyay¨lm¨∆ bir mahkemeler a·¨ndanolu∆ur.Anayasa kaleme al¨nmadan önce, bireyalet mahkemeleri sistemi bulunmaktayd¨.Bir federal mahkeme sistemikurulmas¨ gere·i ve bu sistemin eyaletmahkemelerinin yerine geçmesi konusunda,Kurucu Meclis’e kat¨lan temsilcileringörü∆leri aras¨nda büyük uyu∆mazl¨klarvard¨. Tart¨∆mal¨ di·er konulardaoldu·u gibi bu noktada da biruzla∆maya var¨ld¨ ve Anayasa uyar¨ncas¨n¨rl¨ yetkisi olan bir federal yarg¨sistemi yarat¨lmas¨na kar∆¨l¨k, eyaletmahkemelerinin de görevlerini sürdürmeleribenimsendi. Anayasan¨nIII’üncü maddesi’ne göre federalmahkeme sisteminin temeli ∆uydu:Birle∆ik Devletler’in yasama gücü, birYüksek Mahkeme ve Kongre taraf¨ndanzaman zaman kararla∆t¨r¨l¨p kurulabilecekdaha dü∆ük düzeydeki mahkemelereverilecektir.FEDERAL MAHKEME S¿STEM¿Bu yönteme uyarak, Kongre, ülkeyibölgelere ay¨rd¨ ve her bölge için federalmahkemeler yaratt¨. Bu ba∆lang¨ç,giderek bugünkü yap¨ya dönü∆tü:Yüksek Mahkeme, 13 temyiz mahkemesi,94 bölge mahkemesi ve iki özelgörevli mahkeme. Kongre, günümüzdede, federal mahkemeleri kurma vekapatma, ayr¨ca federal yarg¨ a·¨ndakiyarg¨ç say¨s¨n¨ saptama yetkisine sahipbulunmaktad¨r. Buna kar∆¨n, YüksekMahkeme’yi kapatamaz.Yarg¨ organ¨n¨n yetki alan¨, Anayasadando·an davalar¨; Birle∆ik Devletler’inyasalar¨n¨ ve antla∆malar¨n¨; denizkuvvetlerine ve deniz ticaretineili∆kin davalar¨; yabanc¨ devletlerinBirle∆ik Devletler’de görevli büyükelçilerini,elçilerini ve konsoloslar¨n¨ ilgilendirendavalar¨; ABD hükümetinintaraf oldu·u anla∆mazl¨klar¨; ve eyaletler(ya da vatanda∆lar¨) ile yabanc¨ devletler(ya da vatanda∆lar¨ ya da uyruklar¨)aras¨ndaki uyu∆mazl¨klar¨ da kapsar.Anayasadaki 11’inci De·i∆iklik, bireyalet vatanda∆¨n¨n davac¨ ve ba∆kabir eyalet hükümetinin daval¨ oldu·udavalar¨ federal yarg¨ yetkisi d¨∆¨naç¨karm¨∆t¨r. Buna kar∆¨n, bir eyalethükümetinin davac¨ ve ba∆ka bir eyaletvatanda∆¨n¨n daval¨ oldu·u durumlarakar¨∆mam¨∆t¨r.Federal mahkemelerin yetki alan¨, tazminatave ba∆ka türde telafiye ili∆kinhukuk davalar¨ ile federal yasalardando·an ceza davalar¨n¨ kapsar. MaddeIII, eyalet mahkemeleriyle federal mahkemeleraras¨nda karma∆¨k bir ili∆kilersistemine neden olmu∆tur. Federalmahkemeler, genel olarak, eyaletlerinkendi yasalar¨ndan do·an davalarabakmaz. Ancak, federal mahkemelerinyetki alan¨na giren baz¨ davalar eyaletmahkemeleri taraf¨ndan da görülüpkarara ba·lanabilir. Böylelikle bu ikimahkeme sistemi, belirli alanlarda tamyetkiye, di·er baz¨lar¨nda ise örtü∆enbir yetkiye sahip bulunmaktad¨r.Anayasa, federal yarg¨çlar¨n “dürüstolduklar¨” sürece – uygulamada ölünceye,emekli oluncaya ya da istifa edinceyede·in – görevde kalmalar¨n¨ sa·layarakyarg¨ ba·¨ms¨zl¨·¨n¨ güvencealt¨na almaktad¨r; fakat, görevi s¨ras¨ndasuç i∆leyen bir yarg¨ç hakk¨nda,Ba∆kan ya da di·er federal hükümetyetkililerinde oldu·u gibi, meclisara∆t¨rmas¨na ba∆ vurulabilir. ABDyarg¨çlar¨n¨n atanmalar¨n¨ Ba∆kanyapar ve bu atamalar Senato taraf¨ndanonaylan¨r. Kongre, yarg¨çlar¨n maa∆düzeylerini de saptar.YÜKSEK MAHKEMEAnayasa taraf¨ndan özel olarak ihdasedilen tek mahkeme olan YüksekMahkeme, Birle∆ik Devletler’in en üstdüzey yarg¨ organ¨d¨r. Yüksek Mahkemekararlar¨ ba∆ka hiçbir mahkemedetemyiz edilemez. Kongre, Yüksek Mahkemedekiyarg¨ç say¨s¨n¨ ve – belirlis¨n¨rlar içinde – hangi davalara bakabilece·inisaptayabilir; fakat, Anayasataraf¨ndan Yüksek Mahkemeyeverilmi∆ olan yetkileri de·i∆tiremez.Yarg¨çlar¨n nitelikleri konusundaAnayasada bir hüküm yoktur. Yarg¨çlar¨navukat olmalar¨ zorunlulu·u da yoktur;ancak, uygulamada, tüm federal veYüksek Mahkeme yarg¨çlar¨ baroüyelerinden olagelmi∆lerdir.Yüksek Mahkemeye, yakla∆¨k 200 y¨lönce ihdas edildi·inden beri, 100’ü pekaz a∆an say¨da yarg¨ç atanm¨∆t¨r. ¿lkkurulan Yüksek Mahkeme’de, birba∆kan ve be∆ yarg¨ç bulunuyordu.Bunu izleyen 80 y¨l süresince yarg¨çsay¨s¨ de·i∆ti ve 1869’da Mahkemeninbir ba∆kan ve sekiz yarg¨çtan olu∆mas¨karara ba·land¨. Ba∆kan, YüksekMahkemenin ba∆ yöneticisi olmaklaberaber, davalar hakk¨nda karar al¨n¨rken,di·er yarg¨çlar gibi, tek oyu bulunmaktad¨r.Yüksek Mahkemenin sadece iki türdavada özgün yetkisi vard¨r: yabanc¨devlet ileri gelenlerine ili∆kin bulunanlarve taraflar¨ndan biri bir eyalet olanlar.Bunun d¨∆¨ndaki tüm davalar, dahadü∆ük düzeydeki mahkemeler taraf¨ndantemyiz edilmek üzere YüksekMahkemeye gönderilenlerdir.Yüksek Mahkeme her y¨l gönderilenbinlerce davadan genellikle 150 kadar¨nabakar. Davalar¨n ço·u, yasalar¨nyorumlanmas¨na ya da Kongre’nin yasala∆t¨rmakistedi·i taslaklara ili∆kindir.Buna kar∆¨n, Yüksek Mahkeme i∆ yükününönemli bir bölümünü, yasa yada kararnamelerin anayasaya uygunolup olmad¨·¨n¨ saptama çal¨∆malar¨olu∆turur. Bu yarg¨sal inceleme yetkisi,Anayasa taraf¨ndan özellikle verilmi∆de·ildir. Aksine, Mahkemenin Anayasa’y¨de·erlendirmesinden ve 1803 y¨l¨ndaMarbury–Madison davas¨nda verdi·igüçlü ve bir dönüm noktas¨ olu∆turankarardan kaynaklanan bir doktrindir.Bu davaya ili∆kin karar¨nda Mahkeme,“Anayasaya ayk¨r¨ bir yasama ürünüyasa de·ildir” demi∆ ve “yasan¨n neoldu·unu belirlemek, kesinlikle yarg¨organ¨n¨n yetki alan¨ içindedir ve onungörevidir” görü∆ünü eklemi∆tir. Doktrin,8081