abd devlet yapısı

Ülkenin Kurucu Atalar¨, ABDAnayasas¨n¨ kaleme alarak yeni birhükümet sistemi yaratt¨lar. Bununard¨nda yatan ve o zamanlar devrimcibulunan temel görü∆, ilk bak¨∆ta çokbasit ve aç¨k gibi görünür. Yönetmegücü do·rudan do·ruya halktan, verasetya da silahl¨ zorlama ile de·il, Birle∆ikDevletler vatanda∆lar¨n¨n kat¨laca·¨özgür ve aç¨k seçimler yoluyla gelir. Bugörü∆, kuramsal olarak derli toplu vedolambaçs¨z say¨labilirdi; fakat, uygulamadahiç kapsaml¨ de·ildi. Seçme yetkisikonusu, daha ilk günlerde ba∆layanbir sorun yaratt¨: kimlere oy kullanmaizni verilecek, kimlere verilmeyecekti?Kurucu Atalar, ku∆kusuz, zaman¨nönemli ki∆ileriydiler. Onlar¨n görü∆ünegöre, bir toplumu kimin yönetebilece-·ine karar verme hakk¨na, sadece otopluma bir katk¨s¨ bulunan kimselerinsahip olabilecekleri çok aç¨kt¨. Hükümetmal varl¨·¨n¨ ve bireysel özgürlü·ükorumak amac¨yla kuruldu·una göre,o hükümeti seçecek ki∆ilerin her ikiolgudan da pay almalar¨ gerekti·inidü∆ünüyorlard¨.Bir ba∆ka deyimle, o günlerde, yaln¨zmülk sahibi beyaz Protestan erkekleroy kullanabilirlerdi. Kad¨nlar¨n, yoksullar¨n,sözle∆meli hizmetkârlar¨n,Katoliklerin ve Yahudilerin, Afrika’dangetirilmi∆ kölelerin ve Amerikanyerlilerinin oy haklar¨ yoktu. TarihçiMichael Schudson, “Köleler ve hizmetkârlargibi kad¨nlar da ba·l¨ ki∆ilerolarak tan¨mlan¨rlard¨” diye yazmaktad¨r.“Vatanda∆l¨k, sadece kendi ya∆amlar¨naegemen olan ki∆ilere aitti.” Bus¨n¨rlamalar nedeniyle, yepyeni Birle∆ikDevletler nüfusunun ancak yakla∆¨kyüzde 6’s¨ George Washington’u ülkeninilk ba∆kan¨ olarak seçti.Yeni Amerikal¨lar, kraliyete ve asaleteson vermekten onur duymakla birlikte,“s¨radan” ki∆iler, ba∆lang¨çta, “kibarlar”aöncelik tan¨may¨ sürdürdüler. Bunedenle de, varl¨kl¨ ve iyi ba·lant¨lar¨olan ailelerin üyeleri, genellikle pekmuhalefetle kar∆¨la∆madan politik makamlarelde ediyorlard¨. Ancak, an¨landurum pek uzun sürmedi. Demokrasikavram¨ çok büyük bir güç kazand¨ ves¨n¨rlanamaz hale geldi; çok varl¨kl¨olmayan ve iyi ba·lant¨ sahibi bulunmayanlari∆lerin yürütülmesinde kendilerinede f¨rsat tan¨nmas¨ gerekti·ineinanmaya ba∆lad¨lar.OY KULLANMA HAKKININYAYGINLA≈TIRILMASI19’uncu yüzy¨l boyunca Birle∆ikDevletler’de politika, yava∆ fakat önlenemezbir biçimde daha yayg¨n durumagelmeye ba∆lad¨. Eski yöntemler bozuldu,önceleri d¨∆lanm¨∆ olan guruplarpolitika sürecine kat¨lmaya ba∆lad¨ vedaha çok say¨da bireye oy kullanmahakk¨ azar azar tan¨nd¨. ¿lk olarak dineve mülkiyete ba·l¨ s¨n¨rlamalar kald¨r¨ld¨ve yüzy¨l¨n ortalar¨nda beyaz yeti∆kinerkeklerin ço·u oy kullanabildiler.Kölelik sorunu yüzünden ortaya ç¨kan¿ç Sava∆’¨n (1861–1865) ard¨ndan,ABD Anayasas¨nda yap¨lan üç tadilat,Amerikan demokrasisinin yap¨s¨n¨ veKad¨n Seçmenler Derne·i taraf¨ndanyay¨nlanan bir afi∆te kad¨nlar Anayasada1920 de yap¨lan 19. De·i∆iklikle kendilerinetan¨nan oy hakk¨n¨ kullanmayaça·r¨l¨yor.kapsam¨n¨ büyük ölçüde de·i∆tirdi.1865’te onaylanan 13’üncü De·i∆iklikköleli·e son verdi. 1868’de onaylanan14’üncü De·i∆iklik’e göre, Birle∆ikDevletler’de do·mu∆ ya da uyru·unagirmi∆ olan her birey devletin ve oturdu·ueyaletin vatanda∆¨d¨r; ya∆am,özgürlük, mülkiyet ve yasalarca e∆itkorunma haklar¨, federal hükümet taraf¨ndanuygulan¨r. 1870’te onaylanan15’inci De·i∆iklik’le, federal hükümetya da eyalet hükümetleri taraf¨ndan,¨rklar¨, renkleri ya da geçmi∆teki köleliklerinedeniyle vatanda∆lar¨n oy kullanmahakk¨ konusunda ay¨r¨mc¨l¨kyap¨lmas¨ yasaklanm¨∆t¨r.Çok önemli olan “cinsiyet” kelimesibilinçli olarak listenin d¨∆¨nda b¨rak¨lm¨∆t¨;bu nedenle kad¨nlar¨n oy kullanmayasa·¨ sürdü. Oy kullanma hakk¨n¨neski kölelere de tan¨nmas¨, uzunsüredir için için kaynayan kad¨n oyhakk¨ kampanyas¨na yeni bir canl¨l¨kkazand¨rd¨. 19’uncu De·i∆iklik’te,oy hakk¨n¨n “cinsiyet nedeniyle” engellenemeyece·ininaç¨klanmas¨yla, busava∆ nihayet 1920 y¨l¨nda kazan¨ld¨.¿∆in garip yan¨, bu a∆amada durumtersine dönmü∆tü. Kad¨nlar oy kullanabiliyor,ancak pek çok siyah kullanam¨yordu.1890’lardan ba∆layarak güneylibeyazlar, atalar¨ 1868’den önce seçmenolmayan vatanda∆lar¨n okuma-yazmas¨nav¨ndan geçirilmesini öngören“büyükbaba maddesi” benzeri oykullanma düzenlemeleri, oy vergisiödeme zorunlulu·u ve çok kez güç kullanaraksindirme yoluna ba∆ vurarak,siyahlar¨ sürekli biçimde seçim sand¨klar¨ndanuzak tuttular. Bu engellemeler20’nci yüzy¨lda da uzun zaman uyguland¨.1950’lerde ba∆layan insan haklar¨hareketi, 1965 tarihli Seçim Haklar¨Yasas¨ ile sonuçland¨. An¨lan federalyasa, adil olmayan seçim yöntemleriniyasaklad¨ ve Adalet Bakanl¨·¨’n¨ngüneydeki seçimleri denetlemesi gere-·ini getirdi. 1964’te onaylanan 24’üncüDe·i∆iklik, oy kullanabilmek için seçimvergisi ödenmesi ko∆ulunu kald¨rd¨ve böylelikle, Afrikal¨-Amerikal¨’lar¨ndevami sayfa 110’ de106107