el sanatlar dergisi(7) MATBAA.indd - İSMEK - İstanbul Büyükşehir ...

İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Müzesi’nden Nur-u Osmaniye Camisi’nin çeşme sebilini yansıtan, 4516 envanter numaralı Yıldız porselen tabak.Bir başka örgüt ise imparatorluğun imar-bayındırlık gereksinimlerinikarşılamak için oluşturulmuş tüm inşaatlarıplanlamak, yapmak ve onarmak amacıyla kurulmuşHassa Mimarlar Ocağı'dır. Yazılı belgelerden ilk kuruluşutam olarak bilinmeyen bu devlete ait mesleki kuruluşunfaaliyetleri 1453’ten sonraki bir tarihte başladığı; sık sıkdeğişen sayılarının 1527- 1528 yıllarında 14 olarak belirlendiği;saray içinde Birun bölümünden sayılan Hassa MimarlarOcağı sarayın dört ünlü eminliğinden birincisi olanşehreminliğine bağlı olduğu; hassa başmimarının yönetimialtındaki Hassa Mimarlar Ocağı’nın ana elemanları hassamimarlar kethudası, kalem katibi, mimarlar, minareciler,mermerciler, taşçılar, sıvacılar, neccarlar (marangozlar),nakkaşlar (bezemeciler)’ (5) dan oluştuğu; Hassa MimarlarOcağı’nın öncelikli görevi tıpkı Ehl-i Hiref Teşkilatı’na mensupsanatçı grupları gibi, kadro ve maaşla bağlı bulunduğuOsmanlı saray ihtiyaçlarını karşılamak olduğu; bukuruluşun ehl-i hiref’ten farkı ise yaptığı işin niteliği gereği,faaliyetini sultanın sarayı ölçeğinde değil, önce sultanınbaşkenti yani İstanbul kenti ölçeğinde, sonra da üst yürütmeorganı olarak imparatorluk ölçeğinde ele aldığı; (6) anlaşılmaktadır.Bu ocağın yetiştirdiği Mimar Sinan, Mehmed,Davut, Dalgıç Ahmed ünlü ustalar ve öğrencileri ve dahabaşka mimarların ilk sanat bilgilerini Topkapı Sarayı’ndakiHas Bahçe’de kurulmuş saray atelyelerinde edinmiş olduklarıileri sürülmektedir. (7)Sarayın plastik sanatlar alanlarındaki etkinlikleri yanı sırasaray dışındaki mimari etkinliklerle bağlantılı söz konusuel sanatlarının uygulandığı bu iki devlete bağlı kuruluştanbaşka halkın gereksinimlerini sağlamak amacıyla çeşitliisimler altında kümelenen çeşitli işliklerde geleneksel yollarlaeğitilen ustaların yaptığı ürünler bulunmaktadır. Bukonuda halk sanatçılarının yaptığı işler, kazançları ile ilgilibilgiler veren narh defterleri meslek grupları konusundada bizleri aydınlatmaktadır.1640 tarihli Narh Defteri’ndekikayıtlardan kutucuyan (kutucular), çilingiran (çilingirler),çıkrıkçıyan (çıkrıçılar) ve doğramacıyan (doğramacılar) vb.gibi alanlarda uğraş verildiği (8) ve bu iş kollarında çalışanneccar, doğramacıyan ve nakkaşan vb. gibi ustaların almasıgereken ücretlerin de belirtilmiştir. (9) Yazılı kaynaklardansağlanan bu bilgileri görsel kaynaklar tamamlamaktadır.Bu konuda bu dönemde kaleme alınmış surnameleri bezeyenminyatürlerde esnaf alaylarının geçişlerini gösterensahnelere yer verilmiştir. Bu örnekler Osmanlı İmpratorluğudöneminin mimari ile bağlantılı taşınmaz ve taşınabilirnitelikteki kültür varlıkları konusunda bizlere ışık tutmaktadır.Öte yandan günümüze ulaşarak müzeleri bezeyenpek çok kültür varlığı örneği yazılı ve görsel kaynaklardansağladığımız bilgilerimizi doğruluğunu sınamamıza olanakvermektedir.Kişinin artistik çalışmalarının ve toplumun estetik değerlerininsergilendiği el sanatlarınında verilen ürünlerin taşınabilirkültür varlıklarından oluşan bir grubunun doğum,evlenme, ölüm gibi hayatın üç ana dönemi çevresinde kümelenenörf adetlerin yanı sıra geleneklerle beslenmiş, göreneklerleserpilmiş, dinin de etkisiyle Osmanlı İmparatorluğudöneminde aşamalarla yöresel düzeyden başlayarakulusal ve uluslararası bir platforma ulaştığı görülmektedir.Bu parçalar arasında doğum adetleriyle bağlantılı olarakbeşikler, işlemeli beşik örtüleri, çevreler, peşkirler, yatakörtüleri, şerbet ve tatlı takımları doğacak bebeğe yapılanhazırlıklara işaret etmektedir.Evlenme adetleriyle ilgili olarak yapılan işlemeli bindallılar,duvaklar, erkek şalvarları ve yelekleri, çevreler, uçkurlar,iç çamaşırları; terlik, yemeni ve çizmeler; erkek için hazır-107