el sanatlar dergisi(7) MATBAA.indd - İSMEK - İstanbul Büyükşehir ...

Galata Mevlevîhânesi, kuruluşundan kısa bir süre sonrahalveti zaviyesine dönüşür; 17. yüzyıl başlarında KasımpaşaMevlevîhânesi'nin kurucusu Sırrı Abdi Dede'nin çabalarıylayeniden Mevlevîhâne haline getirilir. Mevlevîhâne1608 yılında onarım görür. Yapı 1765 yılında yangın görürve Sultan III. Mustafa tarafından yeniden inşa ettirilir. SultanIII. Selim 1791-1792 yılında Mevlevîhâne yapılarını yeniletirve semâhâneye hünkar mahfili ilave ettirir. SultanII. Mahmut döneminde büyük çapta onarılır. II. Mahmuttarafından 1835 yılında yeniden inşa ettirilir. Adile Sultan1847 yılında sarnıç, şadırvan ve çamaşırhaneyi ilave ettirir.Sultan Abdülmecit 1859-1860 yılında semâhâneyi,selamlığı ve dedegân hücrelerini kapsayacak şekildeMevlevîhâne’yi yeniden yaptırır. 1871 yılında türbe kısmıeklenir. 1975 yılında Divan Edebiyatı Müzesi adı altındahizmete girer.Mevlevîhâne’nin geniş iç avlusuna, III. Selim devrine aitbüyük ve yüksek bir taç kapı ile girilir. Taç kapının dış yüzündekimanzum kitâbenin sözleri şair Mehmed Lebib’in;celî ta’lik hattı ise İstanbul’da en çok ve en güzîde eserdeimzası bulunan ünlü hattat Yesârîzâde Mustafa İzzetEfendi’nindir. Kitâbenin ortasında mahlâsıyla SultanII. Mahmud’un tuğrası yer alır.Girişte sağda iki katlı bir yapı dikkati çeker. Avluya bakanalt katında Hasan Ağa Çeşmesi ve üzerinde iki kitâbesi bulunur.Binanın dörtgen bir plân üzerine oturan ikinci katıise kütüphânedir. Hâlet Efendi Kütüphânesi olarak anılankütüphânede bulunan kitaplar ve el yazmaları SüleymaniyeKütüphânesi’ne devredilmiştir. Bu bölüme binanın yankısmındaki taş merdivenden çıkılır. Bu kitaplığın cümlekapısı üzerinde Yesârîzâde Mustafa İzzet Efendi’nin hattıile yazılmış ve sözleri binanın bânîsi Hâlet Efendi’ye ait birkitâbe göze çarpar. Kitâbede şöyle der:Ey vâkıf-ı her hâlim olan Mevlânâ,Hâlet yolunda cânını vakfetse sezâ…Mecmûa-ı isyânımı setretmek için;Etti keremin üstüne bir kubbe binâ.Galata Mevlevihanesi Kitabesi1819 yılında Mevlevîhâne’nin giriş kapısının sağındaki çokamaçlı yapı; alt katta sebil, çeşme, muvakkithane, iç avludançıkılan üst katta; kütüphane ve mektebin yer aldığı ikikatlı kâgir bina, Hâlet Efendi tarafından ciddi bir biçimdetamir ettirilmiştir.Galata Mevlevihanesi kapı girişi içten görünümSolundaki açık türbe 1871’de hayli değişik, seçmeci birüslupla, tekne tonoz üstüne piramidal basamaklı mermerbir çatı getirilerek yeniden yaptırılmıştır. Bu türbede1823 yılında Konya’da idam edilen Hâlet Efendi’ninkendisi yatmaktadır. Vücudu Konya’da, başı da GalataMevlevîhânesi’nde gömülüdür. Orada gömülü kesik başınaait taş vardır. Daha sonra kesik baş Beşiktaş’taki YahyaEfendi Dergâhı haziresine gömülmüştür. Köfeki taşındanve mermerden olan türbenin avlu ve caddeye üçerdenolmak üzere dokuz yuvarlak penceresi bulunmaktadır. Enüst noktada ise büyük bir kaide üzerine taş bir Mevlevîsikkesi yerleştirilmiştir. Kudretullah Dede türbesi olarakda geçer.Ayrıca Hâlet Efendi, türbeler ve derviş hücrelerini onartmış,avluyu mermerle döşetmiş, hazireyi pirinç şebekelerlesüslemiştir. 19. yüzyıl başlarında Hâlet Efendi’ninyaptırdığı, avlunun sol tarafında bulunan türbede meşhurmesnevî şârihi İsmail Ankaravî Dede (Rusûhî Dede) ile sondevrin en büyük dîvân şairi Gâlib Dede (Şeyh Gâlib) yatmaktadır.Yirmiden fazla eseri kaleme alan Rusûhî Dede,dergâhta âmâ olarak tam yedi yıl Mesnevî-i Şerif okutmuştur.1631’de vefat etmiştir. Bu türbe dikdörtgen plânlıkesme köfeki taşındandır. Üzeri tonoz örtülü olup, üstkısmına da Mevlevî sikkesinden bir alem yerleştirilmiştir.Avluya yönelik dikdörtgen söveli demir parmaklıklı dört,iki yanında birer penceresi vardır. Türbe girişi öncedensarnıç görünümlü çilehaneydi. Avludan inilen çilehanedebir zamanlar var olduğu bilinen eski bir manastırın ayazmasıbulunur. Manastırdan kalma sarnıça türbenin altındaninilir. Günümüzde türbe dıştan ziyaret edilmektedir.Sarnıçın girişi üzerinde H.1227 (1812) tarihli celî-sülüs yazılıbir kitâbe yer alır:Râh-ı Mevlânâda Ey Gâlib budur şeyhu’ş-şuyûhHazret-i şârih Rusûhî kıdvetü ehl-i rusûhII. Mahmud devrinde önemli işler yapmış Hâlet Efendi gerçektençok canlar yakan bir devlet adamı olarak bilinir.Samimi ve ilginç bir Mevlevîdir. Bu hâlet-i rûhiyenin altındayatan sebep Hâlet Efendi’nin Şeyh Gâlib ve III. Selimarasındaki dostluktan faydalanma gayesine yöneliktir.Galata Mevlevîhânesi’nde Mevlevîlerle hem-hâl olurkendiğer yandan keyfine düşkün büyüklerin saz ve işret sofralarındabulunmasıdır. Devrin şairlerinden biri kendini tutamaz,idamına şu iki mısra ile mersiyesini dile getirir:Ne kendi eyledi râhat ne halka verdi huzûrYıkıldı gitti cihandan dayansın ehl-i kubûrLâedrîŞu fıkra onlara aittir;122