BEDAAT

Çocuk hakları alanında ilk toplumsal politika belgesinin 1779 yılında İsviçre'nin Zürih
Kantonu'nda yayınlanan bir emirname olduğu kabul edilir. Diğer belgelerden önce 1920
yılında savaştan zarar gören ülkelerin çocuklarının acil gereksinimlerini gidermek amacıyla
kurulan Çocuklar İçin Uluslararası Yardım Örgütü ile çocuklarla ilgili çalışmaların
odaklanmaya başladığı görülür. Örgüt, amacına ulaşmak için çabalarını sürdürürken daha
geniş planda ve sürekli bir şekilde çocukları korumak amacıyla gerekli programın düzenlenmesine
ve bu programın ilkelerinin belirlenmesine çaba göstermiş ve ilerleyen zamanlarda
Uluslararası Çocuk Refahı Birliği (Koruma) adını almıştır.
Şahin Antakyalıoğlu
Ufuk Üniversitesi
Öğretim Görevlisi
ÇAÇAv Genel Koordinatörü
ECPAT Türkiye
Kordinatörü
Bu çabaların sonucu olarak 26 Eylül 1924 tarihinde Milletler Cemiyeti Genel Kurulu,
“Çocuk Hakları Bildirgesi”ni kabul etmiş ve böylece çocuklarla ilgili ilk geniş kapsamlı
uluslararası düzenleme ortaya çıkmıştır. 1924 yılında Milletler Cemiyeti tarafından kabul
edilen “Cenevre Bildirgesi”, “hak” sözcüğünün benimsendiği ilk belge niteliğini taşır. Bu
belge “Umum Milletlerin erkek ve kadınları, insanlığın haiz olduğu en mutena şeyi çocuğa
vermeğe mecbur bulunduğunu rızki, milli ve dini her türlü telkinler haricinde bir vazife
olmak üzere kabul ettiklerini Cenevre Beyannamesi ismi verilen bu Çocuk Hakları Beyannamesi
ile tasdik ederler” cümlesiyle başlar (Ümit Atılgan ve Atılgan, 2009: 6).
Birleşmiş Milletler’in kuruluşundan sonra, 1948 yılında BM Genel Kurulu, İnsan Hakları
Evrensel Bildirgesi’ni kabul etmiş, ancak bu belgede çocukların hak ve özgürlükleri için
özel düzenleme yer almamıştır. Çocukların özel ihtiyaçları, ayrı bir belgenin düzenlenmesini
gerektirmiştir. Yaklaşık on yıl süren çalışmaların sonucunda 20 Kasım 1959’da Birleşmiş
Milletler Genel Kurulu, 78 ülkenin temsilcisinin katıldığı genel oturumunda Çocuk
Hakları Bildirgesi’ni oybirliği ile kabul etmiştir.
Bildirge’de çocukların eğitim, sağlık ve özel korunma haklarına ayrıca yer verilmiştir.
Birleşmiş Milletlerin 1979 yılını Uluslararası Çocuk Yılı ilan etmesi üzerine uzun erimde
büyük önem taşıyan bir süreç başladı. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Birleşmiş Milletler
İnsan Hakları Komisyonu ve bağımsız uzmanlarla, üye olmayan ülkelerin, sivil toplum
kuruluşların ve Birleşmiş Milletler kuruluşlarının gözlemci delegelerinden oluşan bir çalışma
grubunun hukuksal bağlayıcılık taşıyacak bir belge hazırlamak üzere çalışmalara
başlamasını kabul etti. Böylece Çocuk Hakları Cenevre Bildirgesi ile 1924 yılında başlayan
dönemin son aşamasını 20 Kasım 1989 tarihli Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi
oluşturdu.
Aşağıdaki tablo çocuk haklarının uluslararası metinler bağlamında geçirdiği süreci özetlemektedir.
1921 Uluslararası Çocuk Koruma Birliği
1924 – Cenevre Çocuk Hakları Beyannamesi
1959 – BM Çocuk Hakları Bildirgesi
1979 – Uluslararası Çocuk Yılı
1985-Pekin Kuralları (Yargılama)
1989-Çocuk Hakları Sözleşmesi (Genel)
1990-Riyad Kuralları (Önleme)
1990-Havana Kuralları (İnfaz)
2000-ÇHS Ek Protokolleri