2020 Paralel Ufuklar

DÜŞÜNCEDE
DENEY YAPMAK
ZATEN ÖN
KOŞULDUR
H E R ŞEY HAYALLE
B AŞLAR
Bilim insanları da (bir kesiminin) o
çok eleştirdikleri din ve felsefenin
yolundan pek de farklı bir yol
izlemiyorlar. Her şey bir hayalle
başlar. Bununla beraber bazı
düşünce deneyleri gerçek
deneylere de ihtiyaç duyabilir.
H E S A P KİTAP
"Bir yolculuğa çıkmadan önce,
otomobilimin hızını ve yolda
vereceğim molaları hesaba katarak,
hedeflediğim şehre ne kadar süre
sonra varacağımı ve ne kadar litre
benzin harcayacağımı zihnimde
önceden tasarlayabilirim. Yine de
düşünce deneyi bu yolculuğu
gerçekte yaptığınızı
düşündüğünüzde bire bir aynı
sonucu çıkarmaz. Bu örnek, düşünce
deneyinin gerçek deneye ihtiyaç
duymasına bir örnektir."
"Diğer taraftan Mach’a göre, bir
düşünce deneyinin beklenen sonucu
kesin ve belirgin olarak verdiği
durumlar da olabilir. Böylesi bir
durumda, fazladan bir fiziksel deneyi
gerçekleştirmenin gereği yoktur."
D ÜŞÜNCE DENEYİ
T E C R Ü B E D E N E L D E
E DİLEN HAM BİLGİYİ
A Ç IĞA ÇIKARIR
"Doğayı deneyimleyerek elde
ettiğimiz fakat anlaşılır olmayan ve
analiz edilmemiş bilgiler düşünce
deneyleri aracılığıyla ortaya
çıkarılabilir. Yani fazladan bir fiziksel
deneye gereksinim duymadan
düşünce deneyleri aracılığıyla daha
önceden elde etmiş olduğumuz fakat
kesin ve belirgin olmayan bilgileri
açık hale getirerek yeni bir bilgi elde
edebiliriz.
PARALEL UFUKLAR | DÜŞÜNCE DENEYLERİ
İNSAN GERÇEKTE DOĞANIN
BİLGİSİNE SAHİP MİDİR?
ERNST MACH'IN SÖZLERİ ANLAM
ARAYIŞINA IŞIK TUTUYOR
M.Efe Ateş'in makalesini incelerken karşılaştığım bir tanım beni
derinden rahatlattı. Avusturya-Çek kökenli fizikçi ve felsefeci Ernst
Mach tam yüzyıl önce benim bugün kendi içgüdüme güvenerek
inandığım şeyleri söylemiş meğer. Mach’ın düşünce deneylerini
tanımlamak isterken söylediği cümleleri Mustafa Efe Ateş
makalesinde kendi üslubuyla çeviriyor.
“Zihnimizde, doğanın henüz anlaşılır olmayan ve analiz edilmemiş bilgisi,
keşfedilmeyi bekler bir halde depolanmıştır.”
Bu cümleyi okuduğumda hissettiğim duyguyu belki tam olarak
aktaramam ama şöyle açıklayabilirim belki...
Hani sizin için bir şey önemlidir ama kimsenin umurunda değildir de
kendinizi kalabalıklar içinde yapayalnız hissedersiniz ya... İşte bu
cümle bana yüzyıl önce yaşamış ve aynı dili konuşmadığım bir
adamın ağzından şu dünyada yapayalnız olmadığımı hatırlattı ve
çocuk gibi sevinmeme neden oldu. Orada da kalmadı ve devam eden
cümlelerle iyice içimi ferahlatarak doğru yolda olduğuma dair
kabulümü pekiştirdi.
"Mach’a göre düşünce deneylerinin işlevi yalnızca, içgüdüsel bilgiyi daha
açık hale getirmekle sınırlı değildir. Düşünce deneyleri çoğu kez fiziksel
deneyi önceler ve onun yolunu açar. Bununla birlikte, bir düşünce deneyi
aynı zamanda fiziksel deneyin zorunlu ön koşuludur."
27
PARALEL UFUKLAR