2020 Paralel Ufuklar

PARALEL UFUKLAR | DÜŞÜNCE DENEYLERİ
DÜŞÜNCE
DENEYLERİNDE
KİMİ BİLİMCİLER
VE DİN
D ÜŞÜNCE DENEYLERİ
S A D E C E BİLİMCİLERİN
T E K E LİNDE DEĞİL
Bazı bilim insanlarının özellikle
teori üretme sürecinde son
yüzyılda yeniden aşkla sarıldığı
düşünce deneylerinin en kadim
kaynaklarının kutsal metinler
olduğundan habersiz biçimde
bugün “Biz düşünce deneyi
yapıyoruz, dinin dogmatik
yollarından uzağız” derken
düştükleri tutarsızlığı görmek
bilgeliğin etrafından dolaşmayı
elitlik zannedenler için pek
mümkün değildir.
BİLİM, DİNİN
( E V R E N S E L DİNİN)
A R AŞTIRILMASIDIR
Bugüne iz düşmeyen ve açıkça
yanlışlanmış bir inanç öğesi ilahi
bir metin olmaktan çıkmış
demektir. Bırakın bilimi artık o dini
bir anlam da taşımaz. Ancak
yanlışlanamamış olan şey bilimin
henüz kabul edemeyeceği halde
olmasına rağmen akılcıl olabilir. Bu
da henüz gerçekleşmemiş bir
delile işaret de ediyor olabilir. Bazı
bilim insanları dini inanışları
küçümserken aslında daha da bariz
biçimde aynı şeyi hep yapmış,
hayalden, kurgudan ve akıl
yürütmeden faydalanarak bilimin
yolunu açmışlardır.
HAREKETSİZ ZİNCİR
DENEYİ
DÜŞÜNCE DENEYLERİNİN
İDEALİZASYON İŞLEVİ
Bahsedilen son işlev, idealizasyon işlevidir. Bu işlev basitçe;
düşünebilmek ve düşünce deneyi yapabilmek için mükemmel bir
ortam oluşturmayı içerir. Bazı şeyler sınama ve deney gereği yok
sayılabilir. Aşı üretmek için çalışılan bir kimya laboratuvarında
hassas ve dezenfekte edilmiş bir ortam oluşturmak gibi düşünün.
Düşünce deneylerinin idealizasyon işlevi de budur. Hatta fiziki
laboratuvarlada bu tam olarak mümkün de değildir.
Birçok zorluğun düşünce deneyleri üzerinde etkisi yoktur. Çünkü düşünce
deneylerinin önemli bir işlevi de belirli bir doğa durumunun ötesine
geçmemize, onu idealize etmemize olanak tanımasıdır.
Bu işlevi Simon Stevinus’un ‘Hareketsiz Zincir’ olarak bilinen düşünce
deneyi üzerinde görebilirsiniz. Konuyu çok da uzatmamak açısından bunu
internetten araştırıp incelemek isteyenlere için kısaca özetleyip bırakalım.
Konu düzlemlerin mekaniği ile ilgilidir. Bu düşünce deneyi, üçgen
prizmanın iki eğimli kenarının bitim noktalarına kadar uzanan bir zincir
bırakıldığında oluşabilecek durumunun ne olacağını gözlemlemek için
tasarlanmıştır. Akla yatkın durumun geçerli olabilmesinin tek koşulu bazı
durumların düşünce deneyi aracılığıyla idealize edilebilmesine bağlıdır.
Stevinus bu nedenle düzlemin sürtünmesiz kabul edilmesi gerektiğini
baştan belirtmektedir; çünkü sürtünmenin olduğu bir düzlemde yüzeyin
ihmal edilmeyecek bir etkisi hareketin üzerinde değişikliğe yol açabilir.
Birçok düşünce deneyi idealizasyon içerir. Bishop düşünce deneylerinin
idealizasyon olduğunu ve gerçek dünyanın doğasında bulunan karmaşık
zorlukların ya da pratik olanaksızlıkların aşılabilmesini sağladığını
düşünmektedir.
31
PARALEL UFUKLAR