2020 Paralel Ufuklar

PARALEL UFUKLAR | DÜŞÜNCE DENEYLERİ
EINSTEIN
DÜŞÜNCE
DENEYİNE EN ÇOK
BAŞVURAN BİLİM
İNSANLARINDAN
BİRİDİR
E I N S T E I N ' D A N Ö R N E K
D ÜŞÜNCE DENEYLERİ
Albert Einstein de düşünce
deneylerine özellikle görecelilik
konularını açıklamak için çokça
başvurmuş bir bilim insanıdır.
Kimi zaman bir ışık huzmesini ışık
hızında takip ettiğini varsayarak
ışığın özelliklerini keşfetmiş…
Kimi zaman bir hayali trende
ayakta durduğunu varsayarak
zamanın gözlemciye göre nasıl
işlediğini ifade etmeye çalışmış…
Kimi zaman ışık hızına yakın bir
hızda hareket eden uzay
gemisindeki bir ikizini hayal ederek
birinin diğerine göre daha önce
yaşlanacağını ortaya koymuş…
Kimi zaman bir kutunun içinde
dışarıyı görmeden ayakta
durduğunu ve düştüğünü
varsayarak bunlardan hareketle
yer çekiminin uzay zamanı
büktüğünü ortaya koymuştur.
KOVA DENEYİ
BAŞKA BİR DENEYE İHTİYAÇ
DUYMAYAN VE YAPICI İŞLEVE SAHİP
BİR DÜŞÜNCE DENEYİ ÖRNEĞİ
"Newton’un hareketin çevredeki nesnelere göre olmadığını ve buna ek
olarak mutlak uzaya göre olduğunu gösterebilmesi için uzaydaki
nesneleri yok etmesi gerekir. Yani deney ancak uzayda nesnelerin
olmadığı bir düzen içerisinde yürütülebilir. Dolayısıyla burada bir
düşünce deneyine gereksinim vardır. Newton düşüncede tasarladığı
deney düzeninde elde ettiği sonucu şu sözlerle ifade ediyor."
"Düşünelim ki evrende su dolu bir kova hariç hiçbir nesne kalmadı. Bu
kova, burulmuş hayali bir ip yardımıyla aşağıya doğru sarkıtıldı. İlk
olarak oluşturduğumuz su ve kova sisteminde, göreli bir hareket
bulunmamaktadır. Başka bir ifadeyle 'su ve kova arasında göreli bir
hareket yoktur; yani suyun yüzeyi düz ve dingindir'. Daha sonra burulmuş
ip yavaşça çözülmeye başlayacak ve kova göreli bir harekete
kavuşacaktır. Su henüz hareketine başlamasa da yüzeyinde bir tür
titreşim oluşacaktır. Son durumda ise, burulmuş ip iyice çözülmeye
başlayacak ve suyun seviyesi başlangıcındaki durumundan farklı olarak
iç bükey bir derinlik oluşturacaktır. Şimdi aniden kovayı durduğumuzu
varsayalım. Gözlemleyeceğimiz şey kovanın durduğu, fakat suyun hâlen
hareket ettiği olacaktır. Peki, kovanın içinde hareket halindeki su neye
göre hareket etmektedir. Newton’a göre, evrende hiçbir şey kalmadığını
ve kovayı da durdurduğumuzu da hesaba kattığımızda geriye yalnızca
mutlak uzaya göre hareket ettiğini (yani mutlak uzaya bağlı bir hareketi)
söylemekten başka uygun bir açıklama bulunmamaktadır."
"Bu varsayım üzerinden en iyi açıklama sunulur, şimdi mutlak uzayın
varlığını kabul etmekten başka yolumuz yoktur. Görüldüğü üzere
Newton’un zihninde yürüttüğü bu deney yalnızca göreli hareket
kuramının ve onun etkilerinin reddedilebileceğini göstermekle
yetinmemiştir. Deney aynı zamanda artı bir sonuç elde ederek, düşünce
deneylerinin buluşçu/yapıcı işlevinin de nasıl iş gördüğünü uygun bir
biçimde göstermektedir."
G E R Ç E K O R T A M D A
Y A P I L A M A Z D E N E Y L E R
29
Bu deneylerin hiçbiri doğada
gözlemlenemez ya da laboratuvar
ortamında yapılamazdı. Ama
Einstein düşüncede yürüttüğü bu
deneylerle bilim tarihini
değiştirmiştir.
PARALEL UFUKLAR