Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

2
Soyut mekânı üreten meslekler ve
disiplinler, kapitalist devletin rasyonel
temellerini oluştururlar. Bu
yüzden Lefebvre, mekân temsillerinin,
sermayenin mekânı olduğunu
vurgular: “mekânın üretiminde
esas rolü üstlenir ve özel bir etkisi
vardır”. 38 Anıtlarda, kulelerde,
fabrikalarda, ofis bloklarında ve
elbette, “baskıcı mekâna içsel bürokratik
ve politik otoriteryanizmde”
nesnel ifadelerini bulacaklardır.
Bauhaus’da keşfedilen yeni planlama ve mekân
temsilleri, kapitalizm ve soyut mekân arasındaki
ilişkiye temel oluşturur. Bu aynı zamanda, zamana
ve mekâna dair düşüncenin endüstriyel üretim,
mimari ve kentsel araştırmalar gibi toplumsal pratiklere
bağlanması demektir.
Kapitalizmde mekân üretimi, başka metalarda olduğu
gibi, parçalanma ve aynılaştırma, “yeniden
üretilebilir ve tekrarlanabilir olma yasası” ile tanımlanır.
Diğer yandan, mekânın aynılaştırılması,
farklılıkların silinmesi, ancak zorla yapılabilir. Soyutlama
ve soyutlamanın pratik (toplumsal) kullanımına
içsel şiddet, “indirgeme, işlevlerin ayrılması
ve yerleştirilmesi, hiyerarşi ve ayrım ve bazen
de estetikleştirme aracılığıyla” gerçekleşir. 36 Belirli
bir uzmanın kurduğu indirgenmiş modeller—ki,
şehircilik ve mimarlığın, bunun en temsil edici örneklerini
sunduğunu vurgular Lefebvre—zihindeki
indirgeyici pratikle tasarlanmış soyutlamalardır ve
belirli bir düzen kurmayı ve bileşenlerini tanımlamayı
gerektirir.
Diğer yandan indirgeme ve indirgemecilik, politik
birer pratiktir. Her politik iktidar ve devlet, en başta,
çelişkilerin indirgeyicisi olma peşindedir. Bilimsel
alandaki indirgeme, politik iktidarın ve devletin
hizmetindedir; ideoloji olarak değil ancak, kurulu
bilgi (savoir) alanları olarak. 37 Soyut mekânı üreten
meslekler ve disiplinler, kapitalist devletin rasyonel
temellerini oluştururlar. Bu yüzden Lefebvre,
mekân temsillerinin, sermayenin mekânı olduğu-
dosya mimarlık ve mekân algısı
nu vurgular: “mekânın üretiminde esas rolü üstlenir
ve özel bir etkisi vardır”. 38 Anıtlarda, kulelerde,
fabrikalarda, ofis bloklarında ve elbette, “baskıcı
mekâna içsel bürokratik ve politik otoriteryanizmde”
nesnel ifadelerini bulacaklardır. 39
Şehircilik ve mimarlık projelerinde, somut ve
maddi (toplumsal) mekân, soyut mekân ile yer değiştirir.
Toplumsal/somut mekân, bilimsel ve teknik
işlemlerle soyut mekâna dönüştürülürken en
önemli araç, indirgemedir. Böylesi bilimsel işlemlerin
bilimselliği, gerçekte sadece ideolojik örtüdür.
Mimarın, yani “mekân üreticisi”nin—ki, hiçbir
zaman yalnız başına değildir—hareket alanı,
tasarım araçları ve tekniklerinin (kâğıt, mürekkep,
bilgisayar, çizim programları…) mekânıdır. Bu
“mekân”daki becerikli ve incelikli teknik eskizler,
çizimler, düzeltmeler, dokunuşlarla, nesneleri ve
“dokunulabilir dünyayı yeniden üretirler”. Oysa
bu mekân, ‘gerçeğin’ kod-çözümü ve yenidenkodlanmasını
zorlar. Çok güçlü ve nüfuz edici bir
şekilde kavramış bile olsa, çizim yoluyla kodlama
ve kod-çözümü işlemleri içinde, ‘gerçek’ elinden
kaçar ve mimar, “‘gerçek’ olduğuna inandığı bir
yanlış ideallik içinde, yansıtma (projection) ve projeyi
birbiriyle karıştırır”. 40 Gündelik olanın hemen
tamamen indirgenmesinden sonradır ki, ancak o
zaman yaşanan deneyime geri dönebilir. Sanki
soyutlama düzeyinde gerçekleştirdiği projeler ile
yaşananı ele geçirdiğini düşünür. 41
Somut mekân, sakinlerinin mekânıdır; içeriği, “jestler
ve patikalar, bedenler ve anılar, semboller ve
anlamlar, arzular ve ihtiyaçlar arasındaki çelişkiler
ve çatışmalar…”dır. Bu, bilinçsiz, kendi koşullarını
kavrayamayan kendiliğinden bir üretim-yaratım
sürecidir. Ancak, bu somut, maddi üretimi, bakışın
ve geometrinin soyut mekânına kopyalama peşindeki
“düşünce” de yanlış anlar. Nesnesine—binalara
ya da mahallelere—yukarıdan, uzaktan bakan
tasarımcı, “objektif mekân” denilen şeyin, ideolojik
ve baskıcı olduğunun farkında değildir. İşte bu
yüzden Lefebvre, çizim ya da tasarımın, sadece
birer gelişmiş kodlama becerisi ya da teknikten
daha fazlası olduğunda ısrar eder. Tam da birer
temsil, soyutlama tarzı olmaları nedeniyledir ki,
“gerçek”in asıl içeriğine karşı seçicidir. Temsil ya
da soyutlama, plan/proje, toplumsal koşullar bağlamına
taşındığında, her zaman uzmanlaşmanın
ötesine geçer; hatta ideolojik etkisi, “toplumsal talepleri
gizler”. 42
Diğer yandan, tasarıma başlarken mimar, dışarıdaki
şeyleri nokta ve çizgilerle önündeki “boş” ve nötr