Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

Resim 2. Versailles, Parisli coğrafyacı Abbé Delagrive tarafından çizilmiş olan ve 1746ya tarihlenen plan.
yazdığı Cumberland ve Westmorland’da... Resimsi
Güzellik Üzerine Gözlemler (1786) (Observations
Relative Chiefly to Picturesque Beauty [...]
of Cumberland and Westmoreland) adlı kitabında
da Brown’un doğayı radikal anlamda dönüştürebilen
tavrına muhalif bir duruş sergilenir. Gilpin’e
göre resimsi güzelliğin “doğanın bulunduğu gibi
ve biraz da ressamın yardımıyla” resmedilmesi sonucu
ortaya çıkacağı savlanır. Yeniden inşa etme
yerine, koruyucu ve “gerektiği derecede” yenilemeci
bir tavır öğütlenir. Gilpin’in yolculuklarında
yaptığı gözlemlerin ağırlıkla dile getirildiği kitaplarda
hem resimsi güzelliğin peşindeki gezgine
öğütler verilir hem de doğaya karşı bir tür estetik
tavır biçimlendirilir. Gezgin doğanın içinde bir tür
güzelliğin peşindedir, doğa parçalarını adeta durmaksızın
yeni çerçevelerin ya da fotoğrafçı diliyle
“kadraj”ların içine almak üzerine kurulu bir ilişki
kurar doğayla.
Bir din adamı da olan Gilpin özellikle neredeyse
doğanın bir parçası haline gelmiş olan harabeleri
insanın doğaya yeniden döneceği ve bütünleşeceği
durumu çağrıştırıyor olmaları açısından önemser.
Harabe bir yandan insanın kaçınılmaz sonunu, diğer
yandan insanın cennetten kovuluşunu çağrıştırmakta
ve dünya üzerindeki gelip geçiciliğini de
toz olup yokolana değin anıtlaştırmaktadır. Doğanın
bir türlü biçimsel kalıplar içine sığdırılamayan
ve insan zihni tarafından kavranamayan, ama onu
amansızca çevreleyen sonsuzluğunun da hatırlatıcısıdır
harabe.
1794’te Uvedale Price’ın Resimsi Üzerine
Deneme’si (Essay on the Picturesque) ve onun
kitabında dile getirdiği savlara destek amacıyla
aynı zamanda yakın arkadaşı olan Richard Payne
Knight tarafından kaleme alınan Peyzaj: Didaktik
bir Şiir (The landscape: a didactic poem in three
books addressed to Uvedale Price) yayınlandığında
bu iki yazar artık bir model haline gelmiş olan
Brown bahçesine karşı muhalif bir ittifak oluştururlar
(Bkz. Resim 6). 5
Hem parlamento üyesi olan hem de toplumda beğeni
eğitimini geliştirmek ve eski Yunan ve Roma
sanatları üzerine yapılan araştırmaları desteklemek
üzere kurulmuş olan Society of Dilettantes üyesi
olan Price ve Knight, bu yapıtlarda ve sonrasında
ortaya çıkan tartışmada Brown’un müdahaleci
tavrına karşı, doğaya minimum müdahale etmeyi
öngören bir peyzaj yaklaşımını öngörürler. Yazılarında
bulunduğu hali ya da “vahşi” hali büyük
ölçüde korunan (nature as found) ve kendi gelişim
araçları ile dönüşmesi öngörülen bir doğa tasarımını
savunurlar. Peyzaj tasarımcısını doğanın
kendiliğinden nasıl dönüştüğünü öğrenmeye ve
zaman içerisinde kendiliğinden nasıl değişeceğini
tasarlamaya çağırırlar. Bu iki yazar da doğaya minimum
müdahale etmeyi öngörürken doğayı kendi
kendini sürdürme becerisi olan bir sistem olarak
anlar ve insanın bu uyumun içerisinde yer alması
gerektiğini düşünür.
Kendini Burke’ün takipçisi ve öğrencisi olarak gören
Price, resimsi kavramını Burke’ün ünlü eseri
Yüce ve Güzel Kavramlarımızın Kaynağı Hakkında
Felsefi Bir Soruşturma (A Philosophical Enquiry
into the Origin of Our Ideas of the Sublime
and Beautiful) üzerine yaptığı bir saptamadan
hareketle tanımlar. Price’a göre Burke’ün çizdiği
çerçevede resimsi yüce ve güzelin arasında bir estetik
kategoridir. Güzelin ya da yücenin özellikleri
arasında resimsiye atfedilen çeşitlilik, karmaşıklık,
pürüzlülük, ayrışma ya da çürüme halinde olma,
rastlantısal olma gibi özellikler yoktur.
dosya mimarlık ve mekân algısı