Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

LEFEBVRE’İN ÜÇLÜ
–ALGILANAN, TASARLANAN, YAŞANAN MEKÂN–
DİYALEKTİĞİ
Adile Arslan Avar, Yrd. Doç. Dr., İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü
GİRİŞ
Lefebvre’in asıl ilgisi, “kendi içinde mekân” ya da
“mekândaki şeyler” değil, gerçek mekânın üretimidir.
“Mekânın üretimi”, mekânı kendi içinde bir
şey olarak alıp incelemekten öte, toplumsal bağlamına
ve üretim süreçlerine yerleştirmeyi işaret
eder. Mekân (ve zaman) toplumsal olarak üretilir.
Yaşanan mekân (l’espace vécu; lived space), algılanan
mekân (l’espace perçu; perceived space)
ve tasarlanan mekân (l’espace conçu; conceived
space) 1 , mekânın üretiminin birbirinden ayrılmaz
üç kurucu anıdır. Ancak bilimsel pratikler içinde
“mekân”ın algılanan, tasarlanan ve yaşanan boyutları
birbirlerinden ayrılmıştır—bunlar sırasıyla,
fiziksel, zihinsel ve toplumsal mekânlara tekabül
eder. Mekân, farklı boyutlarının soyutlanması ve
bilimin sadece bunların temsiline indirgenmesiyle
kavranamaz; birbirinden farklı, ancak ayrılmaz
bu üç boyutunu kucaklayacak, bütünlüklü bir
mekân teorisi gereklidir. Hemen belirtmeliyim,
Lefebvre’in mekân teorisi, sadece kavramsal ve
soyutlama düzeyinde kalmaz; Marksist bir mekânpolitik
projedir aynı zamanda: “Dünyayı değiştirmek
için, mekânı değiştirmek gerekir”. 2
Lefebvre mekânın üretimini, farklı, ancak ayrılmaz
üç kurucu boyutuyla, bir üçlü diyalektik (dialec-
tique de triplicité) süreç olarak tanımlar. Üçlü diyalektik
aynı zamanda, mekân üretiminin üç anının
bütün karmaşıklığı ile, toplumsal alana bütün düzeylerinden
–maddi üretim, bilgi üretimi, anlamın
üretimi– nasıl nüfuz ettiğini de gösterir. Bu yüzden
Lefebvre, “algılanan, tasarlanan ve yaşanan
mekân” üçlüsünü, mekânın üretiminin üç anını
içerecek şekilde, yeniden kavramlaştırır: Mekânsal
pratik (la pratique spatiale; spatial practice),
mekân temsilleri (les représentations de l’espace;
representations of space) ve temsil mekânları (les
espaces de représentation; spaces of representation).
3 Mekân diyalektik olarak bağlı bu üç boyutuyla
bir (toplumsal) üretimdir.
Descartes’tan bu yana mekâna dair belirli bir bakış
hâkimdir. Descartes’ın res cogitans ile res extensa
ayrımından giderek, ya sadece maddi (res extensa)
ya da Hegel’deki gibi mantıksal-epistemolojik soyutluk;
ya Öklidci geometrideki gibi, koordinatlar,
çizgiler ve düzlemlerle tanımlanan boş bir yüzey,
ya da Kant’taki gibi, ampirik alandan koparılıp,
bütün deneyimlerin ön koşulu, a priori mutlak kategoriler
olarak tanımlanmıştır. Lefebvre, mekânla
ilişkilenme ve mekâna tepki tarzlarının değil,
ancak mekânı soyutlama tarzının geometrik ola-
dosya mimarlık ve mekân algısı