Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi
Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi
Dosya 17: mimarlık ve mekan algısı - Mimarlar Odası Ankara Şubesi
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
tir. Mekân <strong>algısı</strong> kavramı <strong>ve</strong> bilimselleşme çabası<br />
elbette tarihsel olarak incelenmeyecek; fakat bu<br />
kavram <strong>ve</strong> çabanın tarihin bu bereketli kesitindeki<br />
önemi, etki alanı <strong>ve</strong> sınırları Türkiye kapsamında<br />
yeniden ele alınıp, farklı bir bağlamda bir araya<br />
getirilecektir. Kısaca, akademi üzerinde bu doğrultuda<br />
tariflenen bir bakış gezdirilecektir.<br />
BAĞLAM: ULUSLARARASI ORTAM VE TÜRKİYE<br />
Özetlemek gerekirse, 1970’ler olarak genelleyebileceğimiz<br />
ancak kökü 1950’lere <strong>ve</strong> 1960’lara dayanan<br />
zaman aralığı, Türkiye <strong>mimarlık</strong> ortamında<br />
bilimselleşmenin ön plana çıktığı dönem olarak<br />
göze çarpar. 1 Özellikle uluslararası ortamla ilişkilenen<br />
<strong>mimarlık</strong> ortamı akademik ürünleri de etkilemeye<br />
başlar. İkinci Dünya Savaşı sonu ile başlayan<br />
Soğuk Savaş ortamı, ABD’de üni<strong>ve</strong>rsitelerde<br />
devlet merkezli araştırmalara pay ayrılmasına <strong>ve</strong><br />
yeni teknolojik imkanlarla birlikte, bina yapımında<br />
ışık, enerji <strong>ve</strong> ısı laboratuarlarının kurulmasına<br />
önayak olur. 2 Aynı dönemde DRS (Design Research<br />
Society – 1962), DMG (Design Methods Group<br />
– 1967), EDRA (Environmental Design Research<br />
Association -1968) adlı gruplar tasarım metotları<br />
temelinde beliren çalışmalar ile çevresel tasarım<br />
araştırmaları konusunda odak merkezleri ortaya<br />
çıkar. 3 Kaynakların daralması daha rasyonel bina<br />
üretimine yol açarken, yaşanan enerji (petrol) krizleri<br />
(1973 <strong>ve</strong> 1979) de bu doğrultuda üretilen yapıların<br />
ekonomi ile ilişkilerinin tekrar düşünülmesini<br />
sağlar. Ekonomik optimizasyon, enerji korunumu<br />
<strong>ve</strong> iklimsel kontrol binaların üretim süreçlerini değiştirir.<br />
4<br />
İhan Tekeli, bu dönemde Türkiye bağlamının uluslararası<br />
bağlamdan kimi noktalarda ayrıldığının altını<br />
çizer. 5 Mimarlık üretiminin rutinleşmesi <strong>ve</strong> kurumsallaşmasına<br />
ek olarak, Türkiye’de mimarlığın<br />
sosyalleşmesinin de bilimselleştirme çabalarında<br />
etkili olduğunu belirtir. Standartlaşma <strong>ve</strong> rasyonelleşmenin<br />
devlet politikasına etkilerini, Devlet<br />
Planlama Teşkilatı’nın 1963’deki 3. Beş Yıllık Kalkınma<br />
Planı’nda yapı üretim süreçlerini yeniden<br />
tariflemesinde arar. Korkut Boratav’ın analizlerinde<br />
de bu etki okunabilir. 6 Özel sektörün <strong>ve</strong> Kamu<br />
İktisadi Teşekkülleri (KİT)’nin yayılması ile gelişen<br />
ekonomi, <strong>mimarlık</strong> üretiminin farklılaşmasını da<br />
beraberinde getirir. Yapı üretiminde daha akılcı<br />
yöntemlere ihtiyaç duyulurken, mimari kaprislere<br />
<strong>ve</strong> bireysel çıkışlara ekonomik olarak zeminin uygun<br />
olmadığı da görülür.<br />
Sektördeki bu değişimin yansımaları akademik<br />
çevreyi de etkiler. Rutinleşme <strong>mimarlık</strong> alanında<br />
dosya <strong>mimarlık</strong> <strong>ve</strong> mekân <strong>algısı</strong><br />
kutsal mimarın konumunun sorgulanmasına önayak<br />
olur. Tasarımcının Karakutusu (Black Box) artık<br />
Türkiye’de de sorgulanmaya, Saydamkutu’ya<br />
(Glass Box) ulaşma çalışmaları ile tasarım süreci<br />
detaylı olarak incelenmeye başlanmıştır. Artık orkestra<br />
şefi olarak algılanan mimarın tanımı değişir.<br />
Mimarlık okullarında gerekli koşulları sağlayan<br />
herkes mimar olabilmekte, gündelik hayat içine sızan<br />
bu kişiler sıradan yapılar ile mekân üretimine<br />
katkı koymaya başlamaktadırlar. 7 Bilgisayar ile birlikte<br />
tasarım yapabilme olanaklarının yavaş yavaş<br />
geliştiği bu dönemde, mimarlığın yeni teknolojik<br />
aygıtlarla programlanması, sayısallaştırılması <strong>ve</strong><br />
görselleştirilmesi tartışılmaya başlanmıştır. Sistem<br />
Teorisi’nin farklı yorumları ile <strong>mimarlık</strong> alanına<br />
etkileri, tasarım olgusunun yeniden tartışılmasına<br />
önayak olur. 8<br />
Sadece <strong>mimarlık</strong> okulları değil, 1954 yılında kurulan<br />
<strong>Mimarlar</strong> <strong>Odası</strong> da giderek toplum içinde<br />
yerini almakta; kuruluşu 1969 olan Yapı Endüstri<br />
Merkezi (YEM) gelişmekte; 1971’de kurulan Yapı<br />
Araştırma Enstitüsü (YAE) ürünler <strong>ve</strong>rmekte <strong>ve</strong> raporlar<br />
sunmaya başlamaktadır. Kurumsallaşma,<br />
eğitim programları ile birlikte, ODTÜ temel tasarım<br />
eğitiminde olduğu gibi, bu alanda da yeni bir<br />
boyut getirir; inşa etme temelli staj çalışmaları ile<br />
Türkiye’nin çeşitli yerlerine noktasal etkiler <strong>ve</strong> yapılar<br />
bırakılır. 1979’da Yapı Bilimleri <strong>ve</strong> Çevresel<br />
Tasarım (YAPÇAT) lisansüstü programı açılmıştır. 9<br />
KTÜ’de (1976-Trabzon), ODTÜ’de (1977-<strong>Ankara</strong>)<br />
<strong>ve</strong> İTÜ’de (1978-İstanbul) Mimarlık Fakültelerinde<br />
<strong>ve</strong> Ege Üni<strong>ve</strong>rsitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde<br />
(1978-İzmir) “Mimarlık <strong>ve</strong> Eğitim” odaklı akademik<br />
toplantılar organize edilir; buralarda bilimsel<br />
olarak <strong>mimarlık</strong> eğitiminin rolü tartışılır. <strong>Ankara</strong><br />
merkezli ÇEMBİL (Çevre <strong>ve</strong> Mimarlık Bilimleri<br />
Derneği - 1979) önderliğinde, ancak diğer kentlerden<br />
katkılarla birlikte de, uluslararası çalışmalar<br />
paylaşılır, yayınlar üretilir. 10 Bunun yanı sıra<br />
İTÜ’de Aydınlatma Laboratuarının <strong>ve</strong> ODTÜ’de<br />
Güneşevinin kurulması bu tür kurumsallaşmalara<br />
örnek oluşturur.<br />
Yine bu dönemde, yukarıdakilere paralel olarak,<br />
mimarın <strong>ve</strong> mimarlığın sosyalleşmesi konusunda<br />
da gelişmeler görülür. 1970’lerin politik ortamından<br />
beslenen toplumsal düşünme biçimleri, akademiyi<br />
etkilemiştir. Kentsel aktör olarak mimarlar<br />
<strong>ve</strong> kent plancıları, artık devlet kadrolarında <strong>ve</strong> kent<br />
içinde politik <strong>ve</strong> bilimsel açılımlar ortaya koyarak<br />
toplumsallığa katkıda bulunurlar. <strong>Mimarlar</strong> <strong>Odası</strong><br />
toplumsal hareketler içinde bir aktör olarak etkin<br />
hale gelmeye başlar. 11 1971’de <strong>Mimarlar</strong> <strong>Odası</strong><br />
<strong>Ankara</strong> <strong>Şubesi</strong>’nin ürettiği Devrim için Teknik
Change language