numri 206 final.CDR

Hëna e reQëllimi i Arsimit Islam(Referat i mbajtur në simpoziumin ndërkombëtar në Tiranë: Arsimi nga këndvështrimetradicionale dhe moderne)William C. ChittickNocionet e 'arsimit' janë tëgdhendura në vlerat dhe qëllimet eshoqërisë moderne. Individët njerëzorëkuptohen sipas roleve të tyreshoqërore dhe qëllimet njerëzorepërkufizohen në terma ideologjie.Me 'ideologji' nënkuptoj skema tëpërmirësimit të gjendjes njerëzorembështetur në hamendjet emendimit modern të zhvilluar nëshekullin XVIII, pra periudhës sënjohur si Iluminizëm.Stili i ri i të menduarit që u shfaqgjatë Iluminizmit i kundërshtoi tëgjitha nocionet tradicionale të sëvërtetës, autoritetit, hierarkisë dhenatyrës njerëzore. Ai u shtroi terreninsistemeve të ndryshme të vënanë jetë gjatë periudhës moderne, nëpërpjekje për ta trajtësuar shoqërinësipas idealeve humaniste - sidemokracia, socializmi e marksizmi,me të gjitha larmitë dhe degëzimet etyre. Ndër më të spikaturat e këtyrejanë lëvizjet moderne islamiste, qëjanë njëlloj sikurse sistemet e tjeraideologjike në orvatjen për tëimponuar një sistem abstrakt, tëbërë nga njeriu, mbi shoqërinë.Çdo ideologji fillon me presupozimetë caktuara mbi natyrën njerëzore,të cilat nuk bashkëndahen ngamendimi paramodern. Qeniet njerëzorekuptohen në terma të gjetjeve tëshkencës moderne, të cilat përjashtojnëde facto, në mos de jure, çdomundësi transhendence, çdo nocionprofetësie e shpalljeje dhe çfarëdokonsiderate serioze të jetës së përjetshme.Duke lexuar Iluminizmin nëterma islamë, mund të themi se aipërbën një stil të ri mendimi, tëmbeshtetur në kundërshtimin e treparimeve themelore të mendimitislam. Këto janë Uniteti Hyjnor(teuhid), profetësia (nubuwwe) dheKthimi te Zoti (ma'ad). Me fjalë tëtjera, nocionet moderne mbi natyrënnjerëzore bazohen në kundërshtimine të vërtetave që kanë formuargjithmonë bërthamën e të kuptuarittë muslimanëve.Nuk dua të nënkuptoj që këto tëvërteta themelore islame janëthjesht islame - ato ndahen nga çdoqytetërim paramodern, e jo më pak ikrishteri. Me fjalë të tjera, botëkuptimii qytetërimeve paramoderne enjihte teuhidin, unitetin e Realitetittë Përfundëm. Ato ishin të binduragjithashtu se përsosja njerëzore nukarrihej dot pa nismën e atij Realiteti,pra pa ndihmën e figurave të njohurasi profetë, avatarë, buda ose tëurtë. Botëkuptimet paramodernepohonin gjithashtu se mënyra jonë etë ekzistuarit në këtë jetë ështëthjesht etapë e bërjes së njeriut dhese çdo njeri është përgjegjës, në një14shkallë të caktuar, për mënyrën eekzistencës së vet pas vdekjes.Shkurt, çdo diskutim i 'arsimit'në kontekstin e mësimeve islameduhet të nisë me faktin se nocionet earsimit në kohët moderne bazohennë konceptet e natyrës njerëzore tërrënjëzuara në Iluminizëm. Këtokoncepte janë thellësisht të papërputhshmeme nocionet islame mbinatyrën njerëzore. Për rrjedhojë,arsimi modern, që i shërbeu nevojavetë ideologjive të shteteve moderne,është thellësisht i papërputhshëmme arsimin islam, i cili ishërben nevojave të shpirtit njerëzornë kërkimin e tij për t'i rikthyer Zotitnë më të mirën mënyrën të mundur.KËNAQËSIA E DITURISËAjo që e bën diçka 'islame' ështëqë kjo të bazohet në mësimet eKur'anit dhe Profetit Muhammed.Asnjë fjalë arabe e burimeve të hershmenuk përkon me nocionin tonëmodern të arsimit. Sigurisht, Kur'anidhe literatura e Hadithit është përplotkëshilla e nxitje për të kërkuarditurinë dhe përmirësuar vetennëpërmjet të konformuarit ndaj normavetë siguruara nga Zoti dheProfeti i i Tij. Por dija dhe përmirësimikuptohen gjithmonë në terma tënjë synimi të posaçëm e ky synimështë që të bëhemi plotësisht njerëzorënë këtë botë dhe të arrijmë lumturitë përjetshme në tjetrën. Nëvetvete dhe për veten e saj, dija s'kavlerë. Përndryshe, Profeti nuk doishte lutur: "O Zot, kërkoj strehë ngadija që nuk ka asnjë dobi."Fjala'edukoj' vjen nga një rrënjë latine qëdtth të udhëheqësh, të tërheqësh.Mund të debatohet se Kur'ani në tëvërtetë e ofron një nocion disi paralel,i cili ndodhet në zemrën e lutjesislame. Sureja el-Fatiha, e recituarshumë herë në ditë nga një muslimanushtrues, sillet rreth fjalisë"Udhëzona në Rrugën e Drejtë".Rruga e Drejtë është udha që shpienë lumturinë dhe plotësishmërinënjerëzore. Me fjalë të tjera, rruga qëçon në 'sukses'. Mirëpo, suksesipërkufizohet jo në terma të kësajbote, po përkundrazi, në ato të njëtjetre shumë më reale e të përhershme.Sipas traditës, Fatihaja ngërthenmesazhin e tërë Kur'anit. Ajo tregonqartë kah tre parime, që janë themelii botëkuptimit islam. Më lejoni tësugjeroj se si gdhenden këto trenocione në këtë sure.Përgjithësisht, teuhidi shprehetmë thuktazi në formulën kur'anore:la ilahe il-la'Llah ("nuk ka zotpërveçse Zoti"). Kjo formulë ështërrokur gjithmonë se nënkupton që etërë ekzistenca vjen nga Zoti, se igjithë realiteti mbahet vazhdimishtkorrik, 2008nga Zoti dhe se të gjitha gjërat përfundimishtkthehen te Zoti. Çdocilësi pozitive e ndeshur në botë dhenë vetet tona mund të jetë veçsepasqyrim i zbehtë i cilësive të Zotit.Vetëm Zoti është vërtetësisht i mirë,vetëm Zoti është vërtetësisht ibukur, vetëm Zoti është vërtetësishti fuqishëm, vetëm Zoti është vërtetësishti pavarur e kështu me radhë nëlistën e emrave hyjnorë. Shkurt,teuhidi nënkupton se nuk ka asgjëvërtetësisht reale përveçse Zoti.Fatihaja fillon me pohimin,"Falënderimi i takon Zotit", çka përbënthjesht një pohim të teuhidit: aido të thotë se askush nuk është idenjë për lavdërime përveç Zotit,sepse nuk ka asgjë vërtetësisht tëmirë veç Zotit. Po kështu, teuhidishprehet edhe në pohimin "VetëmTy të shërbejmë, dhe vetëm Ty tëkërkojmë ndihmë." Nuk ka zotpërveçse Zoti, ndaj nuk ka asnjë tëdenjë për t'i shërbyer dhe asnjë qëmund të sigurojë ndihmë të vërtetëveçse Zoti. Vini re se kjo fjali mbahetzakonisht si vendosëse e një ideali:muslimanët duhet t'i shërbejnë veçZotit e të kërkojnë ndihmë vetëmprej Tij. Megjithatë, nëse vërejmëmë kujdes, do shohim se ajo përbënedhe pohim faktual. Uniteti iRealitetit kërkon që çdokush, muslimanapo jo, t'i shërbejë Zotit dhe t'ikërkojë ndihmë Atij në rrjedhën e tëjetuarit të jetës së vet. Duke qenë seka vetëm një Realitet të vërtetë, tëgjitha gjërat veprojnë në përputhjeme atë Realitet - të gjitha gjërat janëme përkufizim shërbëtore të atijRealiteti. Kur njerëzit kërkojnë ndihmë,ata në të vërtetë kërkojnë ndihmënga ai Realitet i vetëm, qofshin tëndërgjegjshëm apo jo për këtë fakt.Kjo na sjell në parimin e dytë tëmendimit islam, të cilin Fatihaja epërmend mëse haptazi duke përdorurfoljen "me udhëzue". Teuhidimëson se "nuk ka udhëzues përveçseZoti". Siç e formulon Kur'ani, dukeiu drejtuar Profetit {Nuk e udhëzonti kë do ti, por udhëzon Zoti kë do Ai}(28:56). Megjithatë, Kur'ani thotëgjithashtu për Profetin: {Ti udhëzonnë Rrugë të Drejtë} (42:52). Kjo dotë thotë se Zoti udhëzon duke nisurprofetë, dhe funksioni i tyre është t'iudhëzojë njerëzit në Rrugën eDrejtë, e cila shpie në lumturi të përjetshme.Parimi i tretë i mendimit islamështë Rikthimi te Zoti. Atë e nënkuptonvetë nocioni i Rrugës së Drejtë,es-sir?tu'l-mustak?m. Përse është erëndësishme rruga? Sepse shpie nëlumturi pas vdekjes. Domethënien esaj e tregon midis të tjerash fakti se,e ashtuquajtura "urë mbi Ferr" nëDitën e Ringjalljes quhet gjithashtues-sir?t. Ata që arrijnë ta kalojnëUrën pa rrëshqitur në Zjarr janë ataqë kanë marrë udhëzimin në Rrugëne Drejtë në këtë jetë. Ata që dështojnës'e kaluari Urën janë ata që nuk ekanë ndjekur Rrugën e Drejtë - nëvend të kësaj, siç thotë Fatihaja, atajanë mes atyre që janë shmangur oseatyre ndaj të cilëve Zoti ështëzemëruar.ARSIMI ËSHTËUDHËRRËFIMSiç e thashë më lart, fjala "arsimoj"do të thotë më udhërrëfye. Nëlatinisht, ducere do të thotë meudhëzue, me drejtue, me nxjerrë.Kur muslimanët luten që të udhëzohennë Rrugën e Drejtë, ata i kërkojnëZotit t'i nxjerrë nga injoranca,urrejtja, mëria dhe të gjitha tiparet embrapshta të karakterit, që pengojnëlulëzimin e plotësishmërisë dhevirtytit. Këto tipare negative tëkarakterit janë të rrënjosura thëllënë egon njerëzore. Arsyeja e kësajështë thjesht sepse njerëzit nuk janëZoti, dhe vetëm Zoti është i mirë dhei vërtetë. Siç thotë Kur'ani: {Njeriu ukrijua i dobët} (4:28). Ademi ra ngaparajsa për shkak të dobësisë së tij,të cilën Kur'ani e quan "harresë"(nisj?n) dhe "pavëmendshmëri"(ghafle). Harresa është e thurur nëekzistencën njerëzore. Për të dalënga harresa, njerëzit duhen nxjerrëprej saj - njeriu duhetedukuar/arsimuar. Askush nukmund të arrijë plotësinë e mundësisënjerëzore, askush nuk mund ta arrijëditurinë, urtinë, virtytin dhemirësinë e vërtetë me përpjekjet eveta. Gjithkush ka nevojë për njëedukues, i cili do t'i tregojë udhën edijes dhe shpëtimit. Edukuesi ështëpikërisht "udhëzuesi" (h?d?).Në shoqërinë tradicionaleislame, udhërrëfimi sigurohej ngadijetarët ('ulem?). Sipas një thëniejetë shumëpërhapur (e cila shpesh injihet Profetit), "Dijetarët janëtrashëguesit e profetëve." 'Ulematëjanë, fjalë për fjalë, "ata që kanëdituri" dhe ekzistojnë lloje tëndryshme 'ulemashë, në varësi tëllojit të diturisë që kanë trashëguarnga profetët. Ka tre sfera themelorëtë diturisë, çdonjëra nga të cilat pëfshihetnga Kur'ani dhe trupëzohet teProfeti. Trashëguesi ideal i Profetitdo t'i ketë aktualizuar të trija llojet editurisë, por shumica e 'ulemave nëtë vërtetë kufizohen mjaft në dijen etyre. Sigurisht, asnjë nga 'ulematënuk mund të jetë udhëzues aq i plotësa vetë Profeti. Tri llojet bazë tëditurisë islame që duhen trupëzuaridealisht nga 'ulematë janë dija e tëvepruarit të duhur, dija e Realitetit tëVërtetë dhe dija e përsosmërisëshpirtërore. "Dija e të vepruarit tëdrejtë" është lëmi i Sher?'atit dhe