Cavid fəlsəfəsi - Oguzlar.az

gedən mübarizə fərdi miqyasdan çıxaraq ictimai miqyasakeçir. İnsanın ilahi mənşəyini ifadə edən və Xeyrin, Ədalətin,Gözəlliyin, Haqqın rəmzi olan əql yeni statusda – sosialədalət kimi ortaya çıxır. Cismani tərəf olan insan bədəni isəictimai mühitin timsalında genişlənir – daha böyük bir miqyasdatəzahür edir. Ağıl və ədalətlə qurulmuş və idarə olunancəmiyyətin naqis cəmiyyətə nisbəti əql və nəfs arasındakımübarizənin sosial transformasiyası kimi ortaya çıxır.Ayrıca götürülmüş bir insan – fərd daha artıq ancaqöz daxili mübarizələri və sarsıntıları ilə yaşamır, onun ictimaihəyata qədəm qoyması və insan ilə cəmiyyət arasındayaranan əksliklərin üzə çıxması yeni tipli faciənin predmetinəçevrilir. «Azər» poemasında Cavid şəxsin öz daxili aləmindənictimai həyata çıxmaq ehtiyacını belə ifadə edir:Sevdirmiş içindən ona bir cilvə həyatı,İnsanlara qoşmaq və qovuşmaq dilər əlan.Duymaq və duyulmaqla bulur zövqü, nəşat,Yalnızlığa, ıssızlığa qəlbən edər üsyan.İstər bulud olsun da, dənizlər kimi axsın,İstər günəş olsun da, qaranlıqları yaxsın. 1«Azər» poemasında qəhrəmanın keçdiyi təkamül yoluvə keçirdiyi daxili təbəddülatlar «İblis» faciəsinin də əsasqayəsini və ideya istiqamətini düzgün qiymətləndirməyəyardım edir. Azərin keçdiyi yolu fəlsəfi səpgidə təhlil edənMəsud Əlioğlu diqqəti fərdi mənəvi aləmlə ictimai həyatınuyğunsuzluqlarına yönəldir. «Özünü daxilən öyrənmək va-1 Йеня орада, с. 145.- 26 -