SHKENCA 12 - Albas

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”2

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”3

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”4

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”5

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”NËNLINJA I. KLASIFIKIMI I GJALLESAVETema 1. Pse dhe si klasifikohen gjallesat?Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të listojë kategoritë e klasifi kimit sipas nivelit hierarkik përmes një shembulli;- të përshkruajë sistemin e emërtimit të gjallesave në biologjinë moderne;- të tregojë pse është i domosdoshëm klasifi kimi i gjallesave.Mjetet dhe materialet: tabelë mësimore e kategorive të klasifi kimit, atlase bimësh dhe kafshësh,teksti “Shkenca 12”.Konceptet kryesore: mbretëri, tip, klasë, rend, familje, gjini, lloj, klasifi kim, emërtim me dy emra.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaPyetje – përgjigje / Diskutim njohurish10 minParashikimiPunë individualeStuhi mendimiNdërtimi i njohurive Të lexuarit ndërveprues Lexim ndërveprues Punë në dyshe 25 minPërforcimi Hulumtim i përbashkët Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Pyetje-përgjigje / Stuhi mendimiMësuesi/ja i kërkon nxënësve të thonë se ç’dinë rreth llojshmërisë së gjallesave që popullojnë tokën dherëndësinë që ka klasifi kimi i tyre. Për këtë i orienton nëpërmjet pyetjeve:- Sa gjallesa popullojnë tokën?- Ku ndryshojnë ato nga njëra-tjetra?- Ç’kuptojmë me klasifi kim?- Pse është i domosdoshëm klasifi kimi?Për t’iu përgjigjur pyetjeve nxënësit i ndihmon dhe leximi i paragrafi t të I të mësimit. Pas përgjigjes sëpyetjeve mësuesi/ja bën një përmbledhje i asaj çka u tha, duke e shpjeguar konceptin “klasifi kim”, për të cilinplotëson skemën:ndarje në kategoriemërtimii grupimeveKlasifikimigrupim në bazë të• tipareve të ngjashme• veçorive të përbashkëtakrahasim i organizmavetë gjallëNdërtimi i njohurive. Të lexuarit ndërvepruesMësuesi/ja e ndan mësimin në tre paragrafë dhe nxënësit në po kaq grupe. U kërkohen atyre të lexojnë mevëmendje paragrafi n përkatës, për të arritur në përfundime.Grupi I - lexon paragrafi n e klasifi kimit sipas Aristotelit dhe u përgjigjet pyetjeve:- Ç’kritere përdori Aristoteli për klasifi kimin e gjallesave në dy grupe kryesore?- Ç’kritere përdori Aristoteli për klasifi kimin e grupeve bimore dhe shtazore në nëngrupe?6

Grupi II - lexon paragrafi n e klasifi kimit sipas Lineut dhe u përgjigjet pyetjeve:- Ç’sistem klasifi kimi propozoi Lineu?- Si klasifi kohet qeni ujk në bazë të këtij klasifi kimi?Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Grupi III - lexon paragrafi n “Emërtimi i gjallesave” dhe u përgjigjet pyetjeve:- Ku ndryshonte emërtimi i organizmave i Lineut nga ai i paraardhësve?- Në sistemin e emërtimit me dy emra, ç’tregon emri i parë? Po i dyti?Në fund nxënësit paraqesin sipas grupeve informacion të marrë, duke bërë komentet e duhura.Përforcimi. Hulumtim i përbashkëtNxënësit refl ektojnë mbi temën e re përmes rubrikës “Kontrollojmë njohuritë”. Ato konsultohen me njëritjetrin,bashkëpunojnë me shokun e bankës për pak minuta dhe më tej japin përgjigjet e pyetjeve. Po ashtupunohet dhe me pyetjen 4 të rubrikës “Të menduarit kritik”.Detyrë shtëpie. Pyetja 5, faqe 96 (rubrika “Të menduarit kritik”).Vlerësimi. Nxënësi vlerësohet për:- listimin e kategorive të klasifi kimit;- të treguarit e domosdoshmërisë së klasifi kimit të gjallesave;- përshkrimin e klasifi kimit të Aristotelit dhe të Lineut.Tema 2. Kriteret e klasifikimit dhe llojiObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të listojë tiparet kryesore që përdoren në klasifi kimin e së gjallës;- të përkufi zojnë konceptet: tipar, lloj, racë, varietet;- të shpjegojë konceptet e nivelit taksonomik dhe marrëdhëniet mes llojit, gjinisë, rendet, klasës, tipit etj.Mjetet dhe materialet: atlas i botës shtazore, teksti “Shkenca 12”.Konceptet kryesore: taksonomi, sistematikë, tipar, tipare kyç, takson, lloj.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Situatë problemore Nxitje diskutimi Punë me klasën 5-7 minNdërtimi i njohurive Ditari dypjesësh Përsosje të shkruarit Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimi Pema e mendimit Të nxënit në bashkëpunim Punë me klasën 13-15 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Situatë problemoreMësuesi/ja paraqet para nxënësve pamjet e një peshkaqeni dhe të një delfini dhe u kërkon që, duke shfrytëzuarpamjet dhe njohuritë, të klasifikojnë këto dy organizma. U lë kohë 5 minuta për të dëgjuar mendimin e tyre.Pasi ata kanë diskutuar dhe mësuesi ka vjelë mendimet e tyre, nxjerr përfundimet:- Vërtet të dy organizmat kanë formë trupi të ngjashëm, jetojnë në ujë, notojnë me anë të pendëve, porndryshojnë nga njëri-tjetri, sepse peshkaqenët janë grabitqarë kanë forma () me luspa të dhëmbëzuara, skeletkërcor, që ushqehen me planton ndaj (futen) klasifi kohen tek Klasa e Peshqve, kurse delfi ni është gjallesë me7

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”skelet kockor që ushqehen me peshq, gaforre, me gjak të ngrohtë, placentar, ndaj futet në Klasën e Gjitarëve.- Pra, për të klasifikuar saktë një gjallesë, duhen parë shumë tipare që e karakterizojnë.Mësuesi/ja mund ta përmbledhë këtë informacion me diagramin e Venit, duke përcaktruar të përbashkëtatdhe dallimet.Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesëshNdërkohë që mësuesja paraqet në dërrasën e zezë ditarin dypjesësh, nxënësit lexojnë me vëmendjematerialin në libër. E në bazë të informacionit që marrin plotësojnë tabelën. Për çdo term të dhënë ngrihet njënxënës për ta plotësuar atë në tabelë.TermiShpjegimiTiparTipare kyçTipare morfologjikeTipare fiziologjikeTipare biokimikeTipare ekologjikeTipare etologjikeTipare gjenetikeTaksonomiTaksonSistematikëLlojRacëVarietetPërforcimi. Pema e mendimitMësuesi/ja shkruan në tabelë termin “tipar” dhe u kërkon nxënësve ta plotësojnë atë me njohuritë që morën.biokimikfiziologjikcitologjiktiparmorfologjikanatomikekologjikgjenetiketologjik8Dhe pas plotësimit të skemës mësuesi/ja u kërkon nxënësve nga një shembull për secilin tipar.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 2 dhe 3, në faqen 99.Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- listimin e tipareve kryesore të klasifikimit;- prezantimin e tyre dhe të termave: taksonom, sistematikë, lloj, racë, varietet.

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 3. Klasifikimi modernObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë historikun e klasifi kimit të gjallesave;- të renditë kriteret shkencore që përdoren për klasifi kimin e gjallesave;- të përshkruajë karakteristikat e përbashkëta dhe dalluese të përfaqësuesve nga secila prej pesë Mbretërive;- të shpjegojë përparësitë e sistemit me pesë mbretëri.Mjetet dhe materialet: tabelë fi logjenetike e pesë mbretërive, teksti “Shkenca 12”, dërrasa e zezë.Konceptet kryesore: Monerët, Protistët, Kërpudhat, Bimët, Kafshët, fi logjenezë.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Diskutim Diskutim njohurish Punë me klasën 10 minNdërtimi i njohurive Organizues grafi k Punë e pavarur Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimi Diagrami i Venit Paraqitje grafi ke e informacionit Punë në grupe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. DiskutimMësuesja i njeh nxënësit me historikun e klasifi kimit të gjallesave dhe, përmes pyetjeve të ngjashme me atotë dhëna më poshtë e të cilat i shënon në tabelë, nxit nxënësit për të interpretuar këtë historik.- Pse Lineu i klasifi kon gjallesat në dy mbretëri?- Pse Hegeli i klasifi kon gjallesat në tre mbretëri?- Pse Shatoni i klasifi kon gjallesat në eukariote dhe prokariote?- Pse modeli i Vitekërit ishte më i pranueshmi?Ndërkohë që mësuesja shkruan pyetjet, nxënësit lexojnë pjesën “Vështirësitë gjatë klasifi kimit” në faqen100 të tekstit. Nxënësit diskutojnë rreth pyetjeve të shtruara nga mësuesja.Përfundimi. Kriteret e klasifi kimit janë:1. ndërtimi qelizës;2. mënyra ushqimit;3. fi logjeneza e tyre;4. nëse janë njëqelizorë ose shumëqelizorë.Ndërtimi i njohurive. Organizuesi grafi kNxënësit lexojnë në grupe dyshe fragmentin: “Pesë mbretëritë e gjallesave”. Ndërkohë, mësuesi/ja ndërtonnë tabelë një organizues grafi k për njohuritë e reja. Klasa ndahet në 5 grupe të mëdha, ku çdo grupi i kërkohettë evidentojë karakteristikat e një mbretërie.9

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”veçoritëveçoritëProtistëtMonerëtMBRETËRITË KërpudhatBimët Kafshëtveçoritë veçoritëveçoritë- gjallesa- njëqelizore dheshumëqelizore- pa klorofil,heterotrofe- futen: myshqet,majatNjë përfaqësues nga çdo grup plotëson grafikun për mbretërinë përkatëse.Në fund bëhet një përmbledhje e informacionit të marrë dhe bëhet interpretimi i pemës filogjenetike të 5mbretërive të organizmave të gjallë (fq. 101).Përforcimi. Diagrami VenitMësuesi/ja ndan klasën në 3 grupe dhe i ndan detyrën secilit grup.Grupi I - Krahasoni Monerët me Protistët.Grupi II - Krahasoni Bimët me Kafshët.Grupi III - Krahasoni Kërpudhat me Bimët.Nxënësit mund ta paraqesin përgjigjen e detyrës me anë të diagramit të Venit.NdryshimetNdryshimetNgjashmëritëDetyrë shtëpie. Ushtrimi 3, f. 101.Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:• listimin e 5 mbretërive dhe kritereve të klasifikimit;• përshkrimit të veçorive të çdo mbretërie;• krahasimin e mbretërive me njëra-tjetrën.10

Tema 4. Punë laboratoriSi të realizojmë një çelës dikatomik (analitik)?Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Qëllimi: Aftësimi i nxënësve për të ndërtuar një çelës dikotomik për një grup objektesh.Objektivat. Në fund të orës së laboratorit nxënësi:- të identifi kojnë dhe krahasojnë objektet me njëri-tjetrin;- të organizojë nw skemë të dhënat e pwrftuara.Mjetet dhe materialet: 10 objekte që ndodhen në klasë.Metodika: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Pyetje-përgjigje Diskutim njohurish Punë me klasën 10 minNdërtimi i njohurive Shënime mbi shënime Organizim të dhënash Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimi Diskutim Rrahje mendimesh Punë në grupe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Pyetje-përgjigjeMësuesja shtron pyetjen:- Ç’është një çelës dikotomik?Për t’iu përtgjigjur kësaj pyetjeje, nxënësit lexojnë paragrafi n e parë të temës “Punë laboratorike”.Nxënësi: Çelësi dikotomik është një udhëzues që përmban çifte përshkruese të tiparit, d.m.th. që tregonpraninë ose mungesën e tiparit. Pas çdo përshkrimi çelësi identifi kon gjallesën apo objektin, ose na çon nëpërdorim të një çifti tjetër përshkrimi.Ndërtimi njohurive. Shënime mbi shënimeHapi 1. Përcaktohen 10 objekte të pranishme në klasë.Hapi 2. Vëzhgohen tiparet dalluese të tyre, duke i ndarë në dy grupe.Hapi 3. Vëzhgohet çdo grup, për të evidentuar veçorit dalluese mes tyre, deri në identifi kimin ekarakteristikave për secilin objekt. Çdo grupim emërtohet.Hapi 4. Ndërtohet skema e identifi kimit të objekteve (organizimi i të dhënave).Hapi 5. Ndërtohet çelësi dikotomik (renditja e të dhënave) për identifi kimin e objekteve.Për ecurinë e punës (hap pas hapi) mësuesi/ja e ndan klasën në 6 grupe. Secili grup pune zgjedh 10objektet që dëshiron, të pranishme në klasë, për të ndërtuar çelësin e tij dikatomik.Përforcimi. DiskutimNxënësit e çdo grupimi diskutojnë punën e bërë në grup dhe komentojnë çelësin dikotomik që kanë ndërtuar.Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- angazhimin gjatë punës së laboratorit;- saktësisë në ndërtimin e çelësit dikotomik.11

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 5. Ne mësuam... (Përsëritje)Objektivat. Në fund të orës së përsëritjes nxënësi:- të përshkruajë kontributin e shkencëtarëve në klasifi kimin e gjallesave;- të tregojë rëndësinë e klasifi kimit të gjallesave dhe kriteret e klasifi kimit;- të renditë 7 kategoritë e klasifi kimit biologjik, sipas nivelit hierarkik;- të bëjë lidhjen mes tipareve të gjallesave dhe vendit që zënë në klasifi kim.Mjetet dhe materialet: tabelë e kategorive të klasifi kimit, pemës fi logjenetike, altare të gjallesaveKonceptet kryesore: mbretëri, tip, klasë rend, familje, gjini, klasifi kim, emërtim me dy emra,sistematikë, taksonomi, tipar, tipar kyç, takson, lloj, moner, protist, kërpudhë, bimë, kafshë, fi togjenezë.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimiPërmbledhje estrukturuar e shënimevePërsosje të shprehuri Punë me klasën 10 minNdërtimi i njohurive Pyetja sjell pyetjenNxit procesin e tëmendusritPunë në dyshe25 minPërforcimi Diagrami i Venit Paraqitje grafi ke e inform. Punë me klasën 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Përmbledhje e strukturuar e shënimeveMësuesi/ja shkruan në tabelë konceptin: “sistematikë” dhe pyet nxënësit:- Cili është objekti i studimit të sistematikës?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “klasifi kim” dhe pyet nxënësit:- Ç’do të thotë klasifi kim?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “taksonomi” dhe pyet nxënësit:- Ç’studion kjo disiplinë biologjike?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “kategori” dhe pyet nxënësit:- Cilët janë kategoritë kryesore sipas nivelit hierarkik? Ç’është lloji?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “tipar” dhe pyet nxënësit:- Mbi ç’tipare bazohet klasifi kimi i organizmave? Ç’përfaqëson çdonjëri prej tyre?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “kritere klasifi kimi” dhe pyet nxënësit:- Në ç’kriter bazohet klasifi kimi i gjallesave?Pas përgjigjes mësuesi/ja shënon në tabelë termin: “mbretëri” dhe pyet nxënësit:- Cilat janë 5 mbretëritë e klasifi kimit të qenieve të gjalla? Thoni veçoritë për çdo mbretëri.Ndërtimi i njohurive. Pyetja sjell pyetjeMësuesja shkruan në tabelë pyetjet dhe kërkesat:1. Pse është i domosdoshëm klasifi kimi i gjallesave2. Si ka evoluar historiku i klasifi kimit të gjallesave?3. Si emërtohen gjallesat? Jepni shembull.4. Ku ndryshon raca nga format sterile?5. Shpjegoni 3 kriteret e klasifi kimit të gjallesave.12U lihet kohë në dispozicion nxënësve 10 minuta për të punuar në grupe dyshe e më pas kërkohet përgjigjae pyetjeve nga nxënësit. Ata diskutojnë rreth tyre

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Përforcimi. Diagrami i VenitMësuesja vizaton diagramin e Venit për mbretërinë e gjallesave dhe kërkon nga nxënësit që, pasi tëkonsultohen në grupe dyshe, të gjejnë karakteristikat e përbashkëta dhe ato dalluese të përfaqësuesve ngasecila mbretëri: Monerët, Protistët, Kërpudhat, Bimët, Kafshët.M. Bimë M. Kërpudha M. Monere M. Protiste M. Bimë M. KafshëVlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- bashkëpunimin në grupe dyshe,- aktivizimin gjatë perifrazimit të termave- plotësimin e diagramit të Venit për krahasimin e 5 mbretërive të gjallesave.Tema 6. UshtrimeObjektivat. Në fund të orës së ushtrimeve nxënësi:- të gjejë alternativën e saktë në ushtrimet me njohuri mbi kategoritë e klasifi kimit, klasifi kimin eorganizmave, emërtimin e gjallesave;- të përcaktojë pohimin V (e vërtetë) apo G (e gabuar) në fjali që përcaktojnë e mbështeten në grupimine gjallesave të mbretërive përkatëse, sipas veçorive tipike;- të zgjidhë ushtrime problemore mbështetur në njohuritë që afron nënlinja: “Klasifi kimi i gjallesave”.Metodika: Të nxënit në bashkëpunimKoha: 45 minutaZhvillimi i mësimitMësuesi/ja e ndan klasën në 6 grupe me përbërje heterogjene (me nxënës të të tria niveleve) Çdo grupii cakton të zgjidhë ushtrime të faqes 104 (1 deri në 10), të cilat synojnë rrethimin e përgjigjes së saktë. Pasdiskutimit në grup për zgjidhjen e ushtrimeve e gjetjen e alternativës së saktë, ato i ndërrojnë ushtrimet menxënësit e grupit pasardhës (grupi I me grupin II; grupi III me grupin IV; grupi V me grupin VI). U lihet kohënxënësve 10 minuta, për të punuar ushtrimet. Në rast të përgjigjeve të gabuara, përgjigja korrigjohet ngagrupet e tjera, natyrisht nën drejtimin e mësueses/it.Më tej punohet ushtrimi 11, f. 105, me përcaktimin V apo G. Çdo grupi i jepet një fjali nga ushtrimi 11. Mëtej pas 5-6 minutash kërkohet përgjigje nga nxënësit dhe, në rast se ka përgjigje të gabuara, ato korrigjohennga grupet e tjera.Më tej krijohen 6 grupe homogjene: 2 grupe me nxënës të nivelit bazë;2 grupe me nxënës të nivelit mesatar;2 grupe me nxënës të nivelit të lartë.Grupeve të nivelit bazë u jepet ushtrimi 4, f. 96, nga rubrika “Të menduarit kritik”.Grupeve të nivelit mesatar u jepet ushtrimi 12, f. 104, tek ushtrimet.Grupeve të nivelit të lartë u jepet ushtrimi 5, f. 96, nga rubrika: “Të menduarit kritik”.Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- kontributin e dhënë gjatë punës në grupe;- përgjigjet e dhëna në lidhje me ushtrimet;- gatishmërinë e saktësimit të përgjigjeve të gabuara.13

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”NËNLINJA II: VIRUSET, MONERËT, PROTISTËT DHE KËRPUDHATTema 1. Virusi, njësi biologjike në kufijtë e jetësObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të tregojë pse një virus s’është gjallesë;- të skematizojë ndërtimin e një virusi;- të identifi kojë kriteret që përdorin shkencëtarët për të klasifi kuar viruset;- të shpjegojë si virusi futet në qelizat pritëse dhe si shumohet ai;- të shpjegojë pse viruset janë specifi ke.Konceptet kryesore: virus, membranë, kapsid, bakteriofag, cikël litik, cikël lizogjenik.Mjetet: tabelë mësimore e ndërtimit baktereve, si dhe e ciklit litik dhe lizogjenik,Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Diskutim Diskutim njohurish Punë me klasën 10 minNdërtimi i njohuriveUdhëzues i të lexuaritndërvepruesLexim ndërveprues Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimiDiagrami i VenitParaqitje grafi ke e10 minPunë në grupeinformacionitZhvillimi i mësimitParashikimi: DiskutimMësuesi i orienton nxënësit përmes pyetjeve si ato të mëposhtmet, për të parë ç’dinë ata rreth viruseve.- Ç’janë viruset?- A kanë ato veçoritë e jetës si organizmat e gjallë?- Kur i shfaqin ato këto veçori?- A njihni sëmundje të shkaktuara nga viruset?- Ç’përmasa kanë ato, krahasuar me bakteret?- Si ndërtohet një virus?Në fund të diskutimeve rreth këtyre pyetjeve mësuesi/ja bën një përmbledhje të njohurive kryesore tëpërmendura:- Viruset qëndrojnë në kufi të gjallës dhe të jo të gjallës.- Jashtë organizmave të gjallë ato janë sende pa jetë, pra: nuk ushqehen, nuk rriten, nuk bëjnë frymëmarrje,nuk kanë nevojë për energji.- Brenda të gjallës ato shfaqin veçori të jetës.- Përmasat e tyre janë më të vogla se të baktereve.- Viruset janë shkaktarë të shumë sëmundjeve, si: gripi, shytat, lia, rrufa, tërbimi, SIDA etj.Ndërtimi i njohurive. Udhëzues i të lexuarit ndërvepruesNdahet klasa në 6 grupe dhe tema mësimore në 6 paragrafë. Çdo grupi i jepet nga një pyetje.Grupi I. Nga se përbëhet një virus? (Lexojnë paragrafi n I, tek “Tiparet e viruseve”.)Grupi II. Pse viruset kanë karakter specifi k? (Lexojnë paragrafi n II, tek “Tiparet e viruseve”.)Grupi III. Ç’pasoja sjell infektimi nga viruset? (Lexojnë paragrafi n III, tek “Tiparet e viruseve”.)14

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Grupi IV. Shpjegoni shumimin e viruseve përmes ciklit litik. (Lexojnë paragrafi n I, te “Riprodhimi iviruseve brenda qelizave të gjalla”.)Grupi V. Po përmes ciklit lizogjenik, si shumohen ato? (Lexojnë paragrafi n II, te “Riprodhimi i virusevebrenda qelizave të gjalla”.)Grupi VI. Si ndodh riprodhimi tek bakterofegët? (Lexojnë paragrafi n: “Ç’ndodh?”)Nxënësit pas punës me tekstin, bëjnë paraqitjen e informacionit të marrë dhe diskutojnë në klasë rreth tyre.Përforcimi. Diagrami i VenitNxënësit krahasojnë ciklin litik me atë lizogjenik dhe plotësojnë diagramin e Venit.Cikli litikCikli lizogjenikndryshimet të përbashkëtat ndryshimetPër më tepër informacion lexohet materiali për thellimin e njohurive lidhur me virusin HIV/SIDA, në faqen108. Nxënësit diskutojnë së bashku rreth këtij materiali, natyrisht duke e përqendruar vëmendjen në lidhjenqë ka ky informacion plotësues me njohuritë e reja që ata morën këtë orë. Diskutojnë bashkërisht pyetjen 6,në faqen 107.Detyrë shtëpie: Vizatoni ciklin litik dhe lizogjenik që paraqitet në faqen 107.Tema 2. Mbretëria e MonerëveObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë ndërtimin, format, llojet e shumimin e baktereve;- të interpretojnë rrugët e ndryshme të fi timit të energjisë nga bakteret;- të diskutojnë për rëndësinë e baktereve të dobishme në jetë e përditshme.Mjetet: tabelë mësimore për ndërtimin llojet e baktereve, teksti “Shkenca 12”, dërrasa e zezë.Konceptet kryesore: cilie, mur qelizor, membranë plazmatike, plasmide, bacile, koke, spirile,kapsulë, antibiotik, konjugim, saprofi te, parazite, simbiotike.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Pema e mendimeve Diskutim njohurish Punë me klasën 5 minNdërtimi i njohurive Të lexuarit ndërveprues Punë e pavarur Punë në grupe dyshe 30 minPërforcimi Harta e koncepteve Paraqitje grafike e informacionit Punë me klasën10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Pema e mendimeveMësuesi/ja shënon në tabelë konceptin: “Mbretëria e Monerëve” dhe nxënësit përgjigjen gjithë sa dinërreth këtij koncepti. Me përgjigjet e nxënësve mësuesi/ja plotëson skemën në tabelë.15

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Gjallesat më të vjetra e të thjeshtaanaerobe fakultativeaerobe prokarioteMbretëria e Monerëvenjëqelizoreme përmasa të voglacianobakteret (algatblu ose të gjelbra)bakteretPër bërë sa më të plotë skemën mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetje ndihmëse, si:- Ç’janë Monerët?- Cilat organizma bëjnë pjesë në të?- Pse quhen prokariote?- Si i ndajmë në varësi të përdorimit të O 2ose jo për frymëmarrje?Ndërtimi i njohurive. Të lexuarit ndërvepruesGrupi I. Lexon paragrafin “Ndërtimi i baktereve” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Renditni elementet ndërtuese të një bakteri nga jashtë brenda qelizës bakteriale.2. Si ndahen llojet e baktereve sipas formës?Grupi II. Lexon paragrafin “Riprodhimi i baktereve” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Në sa mënyra bëhet riprodhimi te bakteret? Si realizohen riprodhimet?2. Ç’përfaqëson spori bakterial?Grupi III. Lexon paragrafin e parë tek “Të ushqyerit metabolizmi i baktereve” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Si ndahen bakteret për nga mënyra e të ushqyerit?2. Si ndahen bakteret sipas mënyrës së përgatitjes së ushqimit?Grupi IV. Lexon paragrafin: “Bakteret saprofite” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Ç’janë bakteret soprofiti dhe ç’rëndësi kanë ato?2. Si e sigurojnë ato furnizimin me energji?Grupi V. Lexon paragrafin “Bakteret parazite” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Si e sigurojnë energjinë bakteret parazite?2. Ç’sëmundje shkaktojnë ato dhe si mund të ruhemi prej tyre?Grupi VI. Lexon paragrafin: “Bakteret simbiotike” dhe i përgjigjet pyetjeve:1. Si quhet shkenca që studion mikrogjallesat?2. Shpjegoni përfitimin e ndërsjellë bakter-kafshë ose bimë përmes një shembulli për çdo çift.Pas punës së pavarur në grupe nxënësit diskutojnë mbi përgjigjet e pyetjeve, duke bërë dhe komentet enevojshme në lidhje me to.Përforcimi. Harta e koncepteveNë fund, për të përforcuar njohuritë e marra, mësuesi/ja i orienton nxënësit të plotësojnë skemën “Harta ekoncepteve”.16

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”• kapsula• muri qelizor• membrana qelizore• citoplazma• ribozomet• kromozomi bakterial• plasmidi• cili ose fl ogjelindërtimibacilespirilekokevibrioneformaBAKTERET riprodhimitë ushqyeritjo seksuale me ndarje qelizoreseksuale me konjugimautotrofeheterotrofefotoautotrofekimioautotrofesaprofi teparazitesimbiotikeVlerësimi i nxënësve: Nxënësit vlerësohen për:- plotësimin e skemës për “Mbretërinë e Monerëve”;- seriozitetin e punës në grup;- saktësinë e përgjigjeve dhe punës për plotësimin e skemës “Harta e koncepteve”.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 4, faqe 11.Tema 3. ArkeobakteretObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë tiparet e arkeobaktereve;- të listojë llojet dhe kushtet në të cilat jetojnë arkeobakteret;- të diskutojë pse ka rëndësi studimi i tyre.Konceptet kryesore: arkeobakter, termofi le, termoacidofi le, metanogjene, halofi le.Mjetet dhe materialet: pamje termofi le, termoacidofi le, metanogjene, halofi le.Struktura mësimore: ERRFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaEvokimi Pyetje - përgjigje Diskutim njohurish Punë me klasën 10 minRealizimi i kuptimit Të lexuarit ndërveprues Punë e pavarur Punë në grupe 25 minRefl ektimi Pyetje – përgjigje hulumtim individual Punë me klasën 10 minZhvillimi i mësimitEvokimi. Pyetje-përgjigjeMësuesi/ja u drejton nxënësve disa pyetje për të rikujtuar njohuritë e marra në temën 2 të kësaj nënlinje.- Si i klasifi kojmë sipas formës?- Si riprodhohen bakteret?- Si ndahen bakteret autotrofe?17

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”- Si ndahen bakteret heterotrofe?- Ku qëndron rëndësia e baktereve saprofi te, simbiotike?- Skiconi ndërtimin e një bakteri.Realizimi i kuptimit. Të lexuarit ndërvepruesMësuesi/ja shkruan në tabelë pyetjet dhe i orienton nxënësit të punojnë në dyshe me librin.- Perifrazoni termin “arkeobaktere” dhe tregoni për historinë evolutive të tyre.- Përshkruani tiparet e tyre.- Pse kanë rëndësi për njeriun?- Ç’janë arkeobakteresh termofi le? Po ato termoacidofi le? Ku jetojnë ato?- Ç’janë arkeobakteret metanogjene? Ku jetojnë ato?- Ç’janë arkeobakteret halofi te? Ku jetojnë ato?Pas punës së pavarur nxënësit diskutojnë mbi përgjigjet e pyetjeve pas punës në grupe dyshe. Në fundbëhet një përmbledhje e informacionit.Reflektimi. Pyetje-përgjigjePunohet rubrika: “Kontrollojmë njohuritë”, pyetjet 1, 2, 3, 4, faqe 113. Nxënësit lexojnë pyetjet dhe japinpërgjigjet përkatëse. Në rast gabimesh ato korrigjohet nga nxënësit e tjerë.Detyrë shtëpie: Ushtrimi 5, fq. 113.Për thellimin e njohurive, nxënësit gjejnë materiale nga interneti mbi arkeobakteret.18Tema 4. Qelizat eukariote dhe evolucioni i sajObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë veçoritë e qelizës eukariote;- të bëjë dallimin mes qelizave eukariote dhe prokariote;- të shpjegojë evolucionin e eukariotëve nga prokariotët, përmes Teorisë së endosimbiozës.Konceptet kryesore: qelizë eukariote, endosimbiozë.Mjetet dhe materialet: tabelë mësimore e ndërtimit të qelizës eukariote, teksti.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Di Të nxënit në bashkëpunim Punë me klasën 10 minNdërtimi i njohurive Dua të di/Mësova Lexim ndërveprues Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimi Shkrim i shpejtë Përsosje të shprehurit Punë në grupe 5 minZhvillimi i mësimitParashikimi. DMD (Di)Hapi I. Mësuesi/ja shkruan në tabelë temën dhe pyet nxënësit çfarë dinë për qelizat eukariote. Nxënësit ishkruajnë idetë e tyre në fl etore, duke i diskutuar me njëri-tjetrin në dyshe para se të përgjigjen.Hapi II. Mësuesi/ja vizaton një tabelë DDM në dërrasën e zezë.

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Hapi III. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të thonë ato që dinë dhe t’i shkruajnë idetë e tyre në kolonën Di tëtabelës së dhënë.Hapi IV. Më tej mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përgatitin pyetjet që kanë për temën, ku njohuritë e tyrejanë të paplota, duke i shënuar ato në kolonën Dua të di.Ndërtimi i njohurive. DDM (Dua të di/Mësova)Hapi V. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin me qëllim gjetjen e përgjigjeve për pyetjet eshtruara dhe të ndonjë kobncepti tjetër që nuk ishte parashikuar.Hapi IV. Nxënësit diskutojnë për gjërat që mësuan nga teksti. Si fillim, duke u dhënë përgjigje pyetjeve epastaj edhe ndonjë çështje të rëndësishme që kanë hasur. Përgjigjet e dhëna shënohen në tabelë në kolonënMësova.Di Dua të di Mësova- qeliza eukariote është më emadhe se ajo prokariote mijëraherë;- ndërton algat, kërpudhat, bimëtkafshët, kurse prokariotja-bakteret- kanë bërthamë të mbështjellëme membranë bërthamore;- kanë membranë plazmatike që ekufizon brendësinë e qelizës ngamjedisi rrethues;- në citoplazmë ka organelenë ribozome, Ap. I Golxhit,mitokondri, lizozome, rrjetendoplazmatik;- te bimët ajo ka dhe mur qelizordhe kloroplaste;- çdo organel kryen një funksion tëcaktuar;- qelizat eukariote kanë citoskelet,që i siguron mbështetje mekanike,elasticitet dhe lëvizje si organeletdhe për qelizën;- te qeliza prokariote ADN s’kamembranë bërthamore që eveçon nga citoplazma;- qeliza prokariote s’ka organele tëshumta në citoplazmë, por vetëmribozome dhe plazmid;- sasia e ADN-së te qelizatprokariote është më e vogël se teqelizat eukariote- Kur u shfaqën qelizateukariote?- Si janë formuar ato?- Ç’është teoria eendosimbiozës?- Ç’prova ka qëmbështesin këtë teori?- Si lindën llojet e rejaqelizore që çuan nëlindjen e protozoarëve,kërpudhave dhekafshëve? Po algat, mëpas bimët, si u krijuan?- u shfaqën 1-2 miliardë vjet mëparë- mendohet të jenë formuar ngabashkimi i një ose dy qelizaveprokariote;- teoria endosimbiozës u mbështetnga amerikania Margules, që në vitin1960;- sipas kësaj teorie mitokondritë janëbaktere aerobe që u futën brenda njëqelize prokariote që nuk e përdorteO 2për frymëmarrje. Ky bakter jetoi nësimbiozë me qelizën prokariote, dukeformuar një qelizë të një lloji të ri ngau zhvilluan kërpudhat protozoarët,kafshët;- në kushte të veçanta qelizaprokariote gëlltitën cianobakteretë thjeshta, duke çuar në lindjen eqelizave më komplekse fotosintetikeeukariote, nga të cilat lindën algate më pas bimët. Kloroplasti që bënfotosintezën e ka prejardhjen ngacianobakteret që bënë jëtë simbiotikeme qelizën prokariote.Provat:- Mitokondritë dhe kloroplastet kanëpërmasa e formë si bakteret.- Mitokondritë dhe kloroplastet kanëriprodhim si bakteret.- Mitokondritë dhe kloroplastet kanëADN tipike bakteriale.- Enzimat e tyre janë tipike si tëqelizave prokariote.Përforcimi. Shkrimi i shpejtëKjo metodë është shumë e mirë për këtë temë informative. Ajo u kërkon nxënësve të mendojnë për temënse ç’dinë rreth saj të bëjnë pyetje për të si dhe të gjejnë përgjigje për këto pyetje.19

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Grupi I - Ç’kuptoni me teorinë e endosimbiozës?Grupi II - Listoni provat që mbështesin teorinë e endosimbiozës.Përgjigje – Grupi ISimbioza midis një bakteri aerob (mitokondritë e qelizve eukariote) me qelizat prokariote anaerobe çoi nëlidhjen e llojeve të reja të qelizave, të cilat u zhvilluan, duke dhënë më pas protozoarët, kërpudhat, kafshët.Simbioza midis cianobaktereve të thjeshta (rolin e kloroplasteve) dhe qelizave prokariote, çuan në lindjene formave eukariote fotosintetike nga lindën algat dhe më pas bimët.Përgjigje – Grupi II- Mitokondritë dhe kloroplastet kanë përmasa dhe formë si bakteret.- Mitokondritë dhe kloroplastet kanë ADN tipike bakteriale.- Mitokondritë dhe kloroplastet ndahen si bakteret.- Enzimat e mitokondrive janë tipike si të qelizave prokariote.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 4, faqe 115.Detyrë plotësuese. Parapërgatitje për punën e laboratorit.Në varësi të nxënësve në klasë, mësuesi/ja e ndan klasën në grupe me 6 veta. Brenda çdo grupi bën njëndarje tjetër në dy në grupe, ku secilit i cakton detyrën.Nëngrupi I – Rritni myk në një fetë buke të njomur (lexoni udhëzimet në f. 123).20Tema 5. Eukariotet më të thjeshta. Mbretëria e ProtistëveObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të identifi kojë karakteristikat kryesore të Mbretërisë së Protistëve;- të identifi kojë tiparet kryesore të protistëve autotrofë;- të identifi kojë Protistët autotrofë duke dhënë veçoritë tipike të çdo grupimi.Konceptet kryesore: protozoa, algë, fi toplankton, protistë autotrofë, protistë heterotrofë,dinofl agjelatë, diatome, euglenofi t, rodofi t, felofi t, klorofi l.Mjetet dhe materialet: tabelë mësimore e Mbretërisë Protiste, teksti.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Kllaster Diskutim njohurish Punë individuale 6-7 minNdërtimi i njohurive Diagramë piramidale Lexim ndërveprues Punë në dyshe 30 minPërforcimi Hulumtim i përbashkët Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe 7-8 minZhvillimi i mësimitParashikimi. KllasterMësuesi/ja shkruan në tabelë: “Mbretëria e Protistëve”. Përmes pyetjeve orienton nxënësit për plotësimine tij. çdo nxënës punon individualisht për ta plotësuar.

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”- Ç’lloj gjallesash janë prokariote apo eukariote?- Si ushqehen?- Si riprodhohen?Më tej vazhdon diskutimi në dyshe e pastaj në grupe të mëdha. Përfaqësues nga grupet lexojnë punën.Ndërkohë, mësuesi/ja plotëson kllasterin e përgjithshëm në tabelë.heterotrofë njëqelizorëeukariotë të thjeshtëautotrofë njëqelizorëdhe shumëqelizorëMbretëria e Protistëveprotistë autotrofë(si bimë)protistë heterotrofë(si kafshë)Ndërtimi i njohurive. Diagrami piramidalMësuesi/ja e ndan klasën në tre grupe të mëdha dhe çdo grupim në grupime më të vogla. Çdo nëngrupii jep një fletë, në të cilën ata do të shkruajnë një pyetje, pasi të lexojnë pjesën që mësuesi/ja u cakton, për t’idhënë përgjigje pyetjes:Nëngrupi I - (lexojnë pjesën “Protistët autotrofë me trajtë bimore”) - Cilat janë tiparet kryesore tëprotistëve autotrofë?Nëngrupi II - (lexojnë pjesën “Dinoflagjelatët”) - Ç’veçori kanë dinoflagjelatët?Nëngrupi III – (lexojnë pjesën “Diatometë”)- Ç’karakteristika kanë diatometë?Nëngrupi IV - (lexojnë pjesën “Euglenofitet”)- Ç’veçori kanë euglenofitet?Nëngrupi V - (lexojnë pjesën “Algat e kuqe”)- Ç’karakteristika kanë algat e kuqe?Nëngrupi VI - (lexojnë pjesën “Algat e murrme”) - Ç’tipare kanë algat e murrme?Nëngrupi VII - (lexojnë pjesën “Algat e blerta”) - Ç’tipare kanë algat e blerta?Pas punës së nëngrupeve, nxënësit e çdo grupi shkëmbejnë informacione me njëri-tjetrin. Ndërkohë, nëtabelë mësuesi/ja ndërton diagramin e mëposhtëm, duke shënuar në majë protistët autotrofë. E më poshtë,në bazë të përgjigjeve të pyetjeve, plotëson diagramin.Protistët autotrofëEukariote qelizore, autotrofe, fiboplanktonet (alga njëqelizoretë ujërave të ëmbla, të kripura) bëjmë 70% të fotosintezës.Algat shumëqelizore s’kanë inde e organe, trupi i tyre s’ka as rrënjë,as kërcell, as gjethe. Janë në formë fijesh ose pllakash.Dinoflagjelatë Diatometë Euglenofitet Algat e kuqe Algat e murrme Algat e blerta- alganjëqelizore- mur qelizorcelulozik- lëvizin me dyflagjellë- pigment tëgjelbër dhe tëkuq- formamikroskopike- njëqelizore- të ujrave tëëmbla dhetë kripura- mur qelizorcelulozik- pigment tëgjelbër dhetë kuq- njëqelizore- mikroskopike- një flagjel mefotoreceptor- në mjedis padritë- sillet si kafshë- pigmentklorofilin- përfaqësuesEuglena e blertë- shumëqelizoreDetare- kanë pigmenttë kuq- nga muri qelizorprodhohet agari- shumëqelizore tëujërave të ftohtadetare- pigment të murrmë- kanë përmasa tëmëdha- nga muri qelizorprodhohet xhelatina- njëqelizore- shumëqelizore- koloniale- jetojnë në det dheujë të ëmbël- muri qelizorcelulozik21

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet e dhëna gjatë punës në grupe dhe, për çdo përgjigje, ngrihenpërfaqësues për të plotësuar diagramin piramidal.Përforcimi. Hulumtimi i përbashkëtNxënësit punojnë në mënyrë të pavarur në dyshe me rubrikën “Kontrolloni njohuritë”, ushtrimet 1, 2 dhe3. Pas saj bëhet diskutimi mbi to.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 5, f. 117Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- punën e bërë për plotësimin e kllasterit;- përgjigjet e dhëna gjatë fazës së ndërtimit të njohurive e ndërtimit të diagramit piramidal.- për diskutimin mbi pyetjet e punuara gjatë fazës së përforcimit.Tema 6. Protistët heterotrofë me trajta shtazoreObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajnë tiparet e përgjithshme të protozoarëve që i bëjnë ato të përhapen shumë në planetin tonë;- të identifi kojnë tiparet kryesore të protistëve heterotrofë;- të krahasojnë klasat e protozoarëve për nga mënyra e lëvizjes.Konceptet kryesore: amebë, pseudopode, agocitozë, fl agjelatët, sarkodinët, ciliatët, sporozoarët.Materialet dhe mjetet: tabelë mësimore e protozoarëve, teksti.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Hartë semantike Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe dyshe 5 minNdërtimi i njohuriveVeprimtari e të lexuaritndërvepruesLexim ndërveprues Punë me gjithë klasën 30 minPërforcimiOrganizues grafi kParaqitje grafi ke einformacionitPunë në grupe dyshe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Hartë semantikeMësuesi/ja shkruan në tabelë fjalën “protozoarë” dhe pyet nxënësit ç’dinë rreth tyre. Mendimet e dhëna,pasi më parë kanë diskutuar në dyshe me njëri-tjetrin, i paraqet në hartën semantike. Ndërkohë u drejtonpyetjet e parapërgatitura për t’i orientuar nxënësit:Si ndërtohen?Si klasifi kohen?ProtozoarÇ’janë?p.sh. organizmanjëqelizoremikroskopikeKu jetojnë?Si shumohen?Si ushqehen?22

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Ndërtimi i njohurive. veprimtari e leximit të drejtuar- Orientohen nxënësit të lexojnë në heshtje e të përqendruar paragrafin e parë dhe t’u përgjigjen pyetjeve:1. Ç’tipare të përgjithshme shfaqin protozoarët?2. Si ndërtohet një protozoar?Nxënësit lexojnë dhe në fletoret e tyre i japin përgjigje pyetjeve të bëra, të cilat më pas diskutojnë mes tyre.- Orientohen nxënësit të lexojnë paragrafin e dytë dhe për t’iu përgjigjur :1. Pse protozoarët janë shumë të përhapur në planetin tonë?2. Ç’kuptoni me kriptobiozë?Nxënësit lexojnë paragrafin, përgjigjen pyetjeve dhe i diskutojnë ato.- Orientohen nxënësit të lexojnë pjesën “Klasat më të rëndësishme të protozoarëve” dhe u jepen pyetjet:1. Cilat janë klasat më të rëndësishme të Protozoarëve?2. Si lëvizin individët e çdo klase?Pas punës në fletore nxënësit diskutojnë përgjigjet e pyetjeve të dhëna.Përforcimi. Organizues grafikMësuesi/ja u kërkon nxënësve që në grupe dyshe të ndërtojnë një grafik për klasifikimin e protozoarëve.Në tabelë bën grafikun, i cili do të plotësohet nga nxënësit.Lëvizin me _____________Klasa_________Klasa___________ProtozoarëtKlasa__________Lëvizin me_______Klasa _____________Lëvizin me ___________Lëvizin me______________Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- përgjigjet e dhëna gjatë fazës së parashikimit;- serioziteti t të punës dhe përgjigjeve të pyetjeve të dhëna;- ndërtimit të organizuesit grafik.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 4, faqe 119.23

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 7. Mbretëria e kërpudhaveObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë karakteristikat e përgjithshme të kërpudhave;- të përshkruajë ndërtimin e kërpudhave e riprodhimin e tyre;- të krahasojë likenet me mikorizat dhe kërpudhat me bimët;- të argumentojë rolin ekologjik të kërpudhave.Konceptet kryesore: kitinë, hife, micel, simbiozë, mikorizë, zigomicete, bazidiomicete, askomicete,deuteromicete, likene.Materialet dhe mjetet: tabelë e ciklit të zhvillimit të kërpudhave, tabelë e ndërtimit të kërpudhave.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimiPërmbledhje e strukturuare mendimeveDiskutim njohurish Punë me klasën 5 minNdërtimi i njohurive Lexim përmbledhje në dyshe Lexim ndërveprues Punë në grupe dyshe 30 minPërforcimiHarta e koncepteveParaqitje grafi ke e10 minPunë me të gjithë klasëninformacionitZhvillimi i mësimitParashikimi. Përmbledhje e strukturuar e mendimeveMësuesi/ja u drejton pyetje ngacmuese për të zgjeruar njohuritë që kanë në mendje, mbi kërpudhat.- Kërpudhat janë organizma prokariotë apo eukariotë?- Kërpudhat janë gjallesa autotrofe apo heterotrofe?- A kanë ato rrënjë, kërcell apo gjethe?- Si shumohen ato?Me përgjigjet mësuesi/ja plotëson në tabelë skemën e përmbledhjes së strukturuar.eukarioteheterotrofes’kanë rrënjë,kërcell apo gjetheKërpudhatka lloje me kapeleshumohen me sporeNdërtimi i njohurive. Lexim, përmbledhje në dysheHapi I. Nxënësit në dyshe lexojnë pjesën “Ndërtimi i kërpudhave”. Pas leximit nxënësi I i çdo dysheje thotëthelbin e pjesës, ndërsa i dyti bën pyetje mbi paragrafi n. P.sh.:- Si ndërtohet trupi i një kërpudhe?- Ç’rol ka micela?- Si quhet dhe nga kush përcillet pjesa e dukshme?- Po në pjesën e poshtme të kapelës ç’vendoset?Përmbledhja dhe pyetjet shënohen në fl etoren e klasës për çdo pjesë të punuar.Hapi II. Nxënësit në grupe dyshe vazhdojnë lexojnë pjesën “Të ushqyerit e kërpudhave”. Ata e përmbledhindhe bëjnë pyetje, të cilat i shënojnë në fl etore. Nxënësi i parë i çdo dyshe bën pyetje rreth saj. P.sh.:24

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”- Ç’janë kërpudhat saprofite?- Po ato parazite?- Ç’janë likenet? Ç’rol kanë ato?- Ç’përfaqësojnë mikrolitat?Hapi III. Nxënësit në dyshe vazhdojnë me leximin e pjesës “Roli ekologjik i kërpudhave”, duke ndjekur tënjëjtën procedurë e duke ndërruar rolet në grup.Hapi IV. Nxënësit në dyshe lexojnë pjesën “Riprodhimi i kërpudhave”, e vazhdojnë me thënien e thelbit engritjen e pyetjeve mbi pjesën e lexuar. Pas përgjigjeve të pyetjeve e diskutimet kalojnë në pjesën tjetër.Hapi V. Nxënësit në grupe lexojnë pjesën “Sistematika”. Ata thonë thelbin e pjesës e më tej, u përgjigjenpyetjeve të ngritura prej shokëve.Përforcimi. Harta e konceptitNjohuritë e reja të marra gjatë fazës së “Ndërtimit të njohurive” shfrytëzohen për të ndërtuar hartën ekonceptit: “Mbretëria e kërpudhave”. Për këtë, përmes pyetjeve drejtuar nxënësve mësuesja ndërton hartën ekonceptit në dërrasën e zezë, duke bërë një përmbledhje të njohurive të marra.saprofitetë ushqyeritparazitesimbiotikelikenemikorizandërtimi i trupit ose taliMbretëria e kërpudhaveriprodhimipa organe kanë hife kitinare pjesa e dukshmeriprodhimijoseksualriprodhimiseksualas rrënjëas kërcellas gjetheqë përbëjnëmicelënkëmbatrup frutorkapeljasistematikaaskomicetesporecopëtimhifeshbazidiomicetezigosporhife të rejapetëza mesporezigomicetedeuteromicetetDetyrë shtëpie. Ushtrimi 4 dhe 5, faqe 122.Vlerësimi i nxënësve. Nxënësit vlerësohen për:- përgjigjet e dhëna gjatë përmbledhjes së strukturuar;- thënies së thelbit të pjesëve të temës së re;- përgjigjet e pyetjeve mbi pjesët e punuara.Reflektim. Metoda “Lexim e përmbledhje në dyshe” i bën nxënësit të lexojnë me kujdes tekstin për takuptuar atë. Ndërsa metoda “Harta e konceptit” është një organizues grafik i informacionit të ri, që i ndihmonpër të fiksuar nga ana pamore informacionin e dhënë.25

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 8. Punë praktike. Të rritim dhe të vëzhgojmë myqetObjektivat. Në fund të orës së punës praktike nxënësit:- të aftësohen për të rritur mykun (e bukës ose të tretësirës ujore të sheqerit) dhe vëzhgimin e tijmikroskopik për të evidentuar ndërtimin e micelës dhe sporeve të kërpudhës.Materialet dhe mjetet: myk i bukës, myk i tretësirës ujore të sheqerit, lamë, lametë, mikroskop, libri,pincetë plastike.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Hartë semantike Diskutim njohurish Punë me klasën 5-10 minNdërtimi i njohurive Kërkim - hulumtim Lexim ndërveprues Punë në grupe dyshe 25-30 minPërforcimi Pyetje-përgjigje Paraqitje grafi ke e informacionit Punë në grupe 5 minZhvillimi i punës praktikeParashikimi. Hartë semantikeCilës gjini i përket myku i bukës?Ç’ngjyrë kanë?Ç’tregon prezenca e tyre?MyqetKu rriten?Ç’tregon prania e tyre?Ç’aromë lëshojnë ato?Nxënësit lexojnë në grupe dyshe pjesën e parë të punës praktike dhe i japin përgjigje pyetjeve të ngrituranga mësuesi/ja, pas diskutimeve me njëri-tjetrin. Më pas plotësojnë përgjigjet në hartën semantike të ndërtuarnë tabelë nga mësuesi/ja.Ndërtimi i njohurive. Kërkim-hulumtimHapi I. Nxënësit, sipas grupimin të përcaktuar orë më parë, kanë sjellë me vete myk buke dhe të tretësirëssë sheqerit. Çdo grup hedh në fl etore atë çka vëzhgon me sy në pamjen që ofron kultura (përhapja, ngjyra,forma etj) që kanë kultivuar.Hapi II. Nxënësit në çdo grupim përgatitin preparatin, duke marrë material nga kulturat që kanë përpara. Për këtë:- marrin me pincetë një copëz myk dhe e vendosim atë mbi lamë;- hedhin një pikë ujë në qendër të lamës (ose në vend të ujit një pikë bumetilen për t’i bërë më tëdukshme pjesët qelizore) në mënyrë që myku të vendoset mbi ujë;- vendosin lamelën me kujdes për të evituar fl luskat e ajrit nën të;- vendosin përgatesën në muteroskop dhe e vëzhgojnë fi llimisht me zmadhimin e vogël e më pas mezmadhimin më të madh;- vëzhgojnë hifet, fi jezat që dalin prej tyre e sporangjet në majë të fi jëzave.Hapi III. Nxënësit vizatojmë në fl etore atë që vëzhgojnë në mikroskop.Përforcimi. Pyetje – përgjigjeMësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet:- Si është i ndërtuar tali?- Po një hife?- Riprodhimi me spore është seksual apo joseksual?26Përgjigjet e pyetjeve nxënësit i shënojnë në fl etoren e laboratorit në rubrikën “Përfundime”.

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 9. PërsëritjeObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të listojë ndryshimet mes qelizës prokariote dhe eukariote;- të përshkruajë strukturën e një qelize bakteriale, farmat llojet dhe shumimet e tyre, po ashtu edhe tënjë virusi;- të përshkruajnë karakteristikat kryesore të Mbretërisë protisteve dhe Mbretërisë së kërpudhave;- të identifi kojë kriteret që përdoren për klasifi kimin e viruseve;- të shpjegojë teorinë e evolucionit të eukariotëve;- të krahasojë protozoarët me algat;- të vlerësojë rolin ekologjik të kërpudhave.Mjetet dhe materialet: tabelë e shumimit të viruseve, baktereve, kërpudhave; tabelë eM. Monerëve, M. protistëve, M. Kërpudhave.Konceptet kryesore: qelizë eukariote, prokariote, virus, mkonerë, protozoarë, protistë autotrof,kërpudha, mikoriza, likene, teoria e endosimbiozës, cikli letik, cikli lizogjenik.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Diagrami i Venit Përsosje të të shkruarit Punë në dyshe 10 minNdërtimi i njohurive Pyetja sjell pyetjen Përsosje e të shprehurit Punë individuale 25 minPërforcimi Organizues grafi k Përmbledhje e strukturuar Punë në grupe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Diagrami i VenitMësuesi/ja u kërkon nxënësve të ndërtojnë diagramin e Venit për dallimet mes qelizave prokariote dheeukariote. Për këtë nxënësit punojnë në dyshe. Më pas, ato plotësojnë në tabelë diagramin. Një nxënësplotëson të përbashkëtat, një tjetër veçoritë që dallojnë qelizën prokariote nga ajo eukariote dhe më tej njëtjetër nxënës plotëson listën e dallimeve të qelizës eukariote nga ajo prokariote.Qeliza prokarioteTë ndryshmeTë përbashkëtaQeliza eukarioteTë ndryshmeMë pas mësuesi/ja u kërkon të plotësojnë një diagram edhe për dallimet mes protistëve autotrofë (algat)dhe atyre heterotrofë (protozoarët). Pas punës në grupe nxënësit e plotësojnë atë në dërrasën e zezë.Ndërtimi i njohurive. Pyetja sjell pyetjen, punë individuale 25’Mësuesja shtron pyetje nxënësve duke pritur përgjigjet e nxënësve apo plotësim të përgjigjes nga nxënëstë tjerë.- Pse viruse nuk janë as në grupin e gj. prokariote e as eukariote?- Si ndërtohet një virus? Ç’kriter përdoret për klasifi kim e tyre?- Përshkruani ciklin litik e ciklin lizogjenik të riprodhimit të viruseve.- Përshkruani strukturën e një qelize bakteriale.- Si i grupojmë bakteret në bazë të formës? Po të ushqyerit?- Si riprodhohen ato?27

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”- Shpjegoni ç’është endosimbioza.- Listoni provat që e mbështetin këtë teori.- Cilat janë karakteristikat e Mbretërisë së Protistëve?- Cilat janë karakteristikat e Mbretërisë së Kërpudhave?- Ku dallohen likenet nga mikorizat?- Si shumohen kërpudhat?- Cili është roli ekologjik i kërpudhave?Përforcimi. Organizues grafikMësuesja e ndan klasën në tre grupe dhe u kërkon të klasifikimin e protozoarëve, protistëve autorofë,kërpudhave në formë grafiku. Çdo grupi i jepet karton i bardhë, lapustila e pineska për ta fiksuar grafikun nëmur. Gjatë kohës që punojnë nxënësit vëzhgohen dhe udhëzohen nga mësuesja kur është e nevojshme.Grupi IProtozoarëtflagjelatëtsarkodinëtsporozoarëtciliatetGrupi IIdinoflagjelatëalga të blertaProtistët autotrofëdiatometëalga të murrmealga të kuqeeuglenofitetGrupi IIIzigomicetetaskomiceteKërpudhatbazidiomicetedeuteromicetetVlerësimi. Nxënësit vlerësohen për:- ndërtimin e diagrameve të Venit;- përgjigjet e pyetjeve në rubrikën “pyetja sjell pyetjen”;- ndërtimin e organizuesve grafikë në fazën III.28

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 10. UshtrimeObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të rrethojë përgjigjen e saktë në ushtrimet me alternativa dhe të gjejë pohimin e vërtetë dhe tëkorrigjojë të gabuarin në ushtrimet mbi mbretëritë e monerëve, prituistëve, kërpudhave;- të plotësojë perifrazimin mbi bakteret e protistët, të klasifi kuar sipas mënyrës së ushqyerjes;- të shpjegojë si shumohet një virus, pse ato s’bëjnë pjesë në asnjë mbretëri dhe pse ato janë viralë;- të shpjegojë formimin e qelizave prokariote sipas teorisë endosimbiotike;- të shpjegojë rolin e algave si prodhuesit e zinxhirit ushqimor detar;- të shpjegojë ndryshimin mes parazitizmit dhe simbiozës te kërpudhat, monerët aerobë dhe atyrenanerobë, protozoarët dhe algat.- të diskutojë mbi dobinë e baktereve, protozoarëve dhe algave.- të diskutojë mbi sëmundjen që shkaktojnë te njeriu viruset, bakteret, protozoarët dhe kërpudhat.Struktura mësimore: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Të nxënit në bashkëpunim Diskutim njohurish Punë në grupe dyshe 6-8 minNdërtimi i njohurive Të nxënit në bashkëpunim Të nxënit ndërveprues Punë në grupe dyshe 20 minPërforcimi Të nxënit në bashkëpunimZhvillimi i mësimitParaqitje grafi ke einformacionitPunë në grupe dyshe12-14minParashikimi. Të nxënit në bashkëpunimNxënësit punojnë në grupe dyshe për të gjetur alternativën e saktë në ushtrimet: 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29 në faqen 125-126.Pas përfundimit të tyre plotësojmë ushtrimin 12 në faqen 125.Pas punës në dyshe, nxënës të ndryshëm (duke përfshirë përfaqësues nga çdo dyshe) lexojnë ushtrimet epunuara dhe japin përgjigjet e duhura.Ndërtimi i njohurive. Të nxënit në bashkëpunimNxënësit ndahen në tri grupe të mëdha dhe u jepet detyrë të japin përgjigje me shkrim në fl etore ushtrimeve:1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, në faqen 125. Gjatë kohës së vënë në dispozicion do të shkëmbejnë mendimeme njëri-tjetrin, për të gjetur përgjigjet e duhura. Më pas kalohet në diskutimet e përgjigjeve. Për çdo pyetjedëgjohet përgjigja e dhënë nga çdo grup, duke evidentuar përgjigjen më të plotë. Mësuesi/ja kujdeset tëaktivizojë sa më shumë nxënës, sidomos ata që janë jo shumë aktivë.Përforcimi. Të nxënit në bashkëpunim Punohet rubrika Të menduarit kritikRuhen grupet e mëparshme heterogjene për nivelin e nxënësve, me qëllim që të përfi tojnë ngabashkëbisedimi dhe ata me nivelin bazë të njohurive. Nxënësit punojnë për t’u përgatitur për përgjigjet rreth 10min. Më tej vazhdon diskutimi i tyre. Lexohen pyetjet dhe dëgjohet përgjigja, e cila plotësohet nga nxënësit etjerë ose në raste të veçanta nga mësuesja kur është e nevojshme.Vlerësimi. Nxënësit vlerësohen për:- zgjidhjen e saktë të ushtrimeve me alternativa (gjetjes së S apo G) dhe perifrazimet e termave;- përgjigjet e sakta të rubrikës “Përgjigjuni pyetjeve”;- përgjigjet e rubrikës “Të menduarit kritik”.29

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”NËNLINJA III. BIMËT DHE KAFSHËTTema 1. Mbretëria e bimëveObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë karakteristikat kryesore të bimëve;- të klasifi kojë bimët;- të krahasojë mes tyre:a. briofi tet me pteridofi tet,b. gimnospermat me angiospermat,c. një katotiledonet me dykatiledonet.Konceptet kryesore: gameofi t, sporofi t, spore, gametë, briofi te, myshqe, hepatikë, pteridofi te, bimëjoenëzore, bimë enëzore, gimnospermë, angiospermë, njëkotiledonë, dykotiledone.Mjetet dhe materialet: pamje të llojeve të ndryshme bimore që jetojnë në planetin tonë, herbare.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Stuhi mendimi Të nxënit në bashkëpunim Punë me të gjithë klasën 5-7 minNdërtimi i njohurive Veprimtari e leximit të drejtuar Lexim ndërveprues Punë individuale 25 minPërforcimi Diagrami i Venit Organizues grafi k Punë në dyshe 5-8 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Stuhi mendimiMe anën e një fotoprojekori mësuesi/ja shfaq pamje të bimëve të ndryshme në mjedisin natyror. Nxënësitnxiten me pyetje për të rikujtuar njohuritë e marra më parë mbi bimët, me të cilat plotësohet kllasteri.banuese kryesisht të tokëseukarioteshumëqelizorefi ltruese të ajritpasuese të ajrit me O 2Bimëtautotrofebimë enëzorebimë joenëzoreNdërtimi i njohurive. Veprimtari e leximit të drejtuarHapi I. Nxënësit, në mënyrë individuale, lexojnë pjesën “Briofi tet” dhe u përgjigjen pyetjeve të shkruara nëtabelë nga mësuesi/ja:1. Ç’veçori paraqesin briofi tet (ndërtimore e riprodhuese)2. Cilat lloje bimore përfshihen në këtë grupim?Nxënësit punojnë të pavarur dhe shkruajnë përgjigjet e pyetjeve në fl etore. Më tej, u kërkohet t’i diskutojnëato në klasë.Hapi II. Nxënësit lexojnë individualisht pjesën “Riprodhimi i briofi teve” dhe u përgjigjen pyetjeve të shkruaranë tabelë nga mësuesi/ja:1. Si u çlirua nga mjedisi ujor briofi tet?2. Ç’përfaqëson embrioni tek to?Pas plotësimit në fl etore të përgjigjeve, nxënësit i diskutojnë ato në klasë.30

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Hapi III. Nxënësit lexojnë individualisht pjesën “Pteridofi tet” dhe në fl etore u japin përgjigje pyetjeve tëshkruara në tabelë nga mësuesja.- Pse pteriolofi tet quhen bimë të ulëta enëzore?- Cilat lloje përfshihen në grupin e pteridofi teve?Hapi IV. Nxënësit punojnë individualisht me pjesën “Gimnospermat” për t’i dhënë përgjigje pyetjeve nëfl etore e për të diskutuar ato më pas në klasë:- Pse gimnospermat quhet ndryshe farëzhveshura?- Cilat bimë përfshihen në to?Hapi V. Nxënësit lexojnë pjesën “Angiospermat” dhe u përgjigjen pyetjeve në fl etore.- Pse quhen ato farëveshura?- Në sa grupime ndahen angiospermat?Më tej diskutohet në klasë mbi përgjigjet e tyre.Përforcimi. Diagrami i VenitNxënësit ndahen në tri grupe sipas rreshtave (për lehtësi). Çdo rreshti i jepet për të ndërtuar Diagrami i Venit për:grupi I - krahasimin mes briofi teve dhe pteridofi teve.grupi II - krahasimi mes gimnospermave dhe angiosfermave.grupi III - krahasimi mes njëkotiledoneve dhe dykotiledoneve.Përfaqësues nga çdo grup plotësojnë Diagramin e Venit në tabelë, sipas detyrës së dhënë.Ndryshe E përbashkët NdrysheDetyrë shtëpie. Ushtrimet 2 dhe 3, në faqen 129.Vlerësimi. Nxënësi vlerësohet për:- plotësimin e skemës “Stuhi mendimi”;- përgjigjet e dhëna gjatë punës me tekstin;- plotësimin e Diagramit të Venit.Nga përvoja rezulton që metoda e marrjes së njohurive të reja (VLD) i ndihmon nxënësit në ruajtjen nëkujtesë të informacioneve thelbësore.Tema 2: Historia e Evolucionit të mbretërisë “së gjelbër”Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë mënyrat se si përshtaten bimët në tokë;- të ndërtojë skemën e raporteve evolutive mes grupeve kryesore që rrjedhin nga algat e blerta primitive;- të tregojmë rëndësinë e riprodhimit seksual për evoluimin e bimëve.Konceptet kryesore: përzgjedhje natyrore, cianobaktere, evolucion. Mjetet dhe materialet: tabelë mësimore e pemës së evolucionit të bimëveStruktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Parashikim me terma paraprakë Zhvillim fjalori Punë në dyshe 9-10 minNdërtimi i njohurive Ditar dypjesësh Përsosje e të shkruarit Punë individuale 30 minPërforcimi Hulumtim i përbashkët Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe 5-6 min31

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Zhvillimi i mësimitParashikimi. Parashikim me terma paraprakëMësuesi/ja paraqet para nxënësve tabelën e pemës së evolucionit të bimëve, duke i udhëzuar ta vëzhgojnëme kujdes. Ndërkohë, mësuesi/ja shkruan në tabelë fjalët: baktere, kërpudha, alga, myshqe, fiere, koniferë,bimë me lule.U kërkohet nxënësve të vëzhgojnë me vëmendje pemën evolutive të bimëve dhe të renditin sipas historisëevolutive gjallesat, emrat e të cilave janë të shkruara në tabelë: në fillim ato të shfaqura më herët, e pastajato të shfaqura më vonë. Pas punës në grupe dyshe nxënësit thonë renditjen e gjallesave sipas historisëevolutive. Ndërkohë, një nxënës e shkruan atë në tabelë.Ndërtimi i njohurive. Ditari dypjesëshNxënësit lexojnë temën “Historia e evolucionit të mbretërisë “së gjelbër””.ÇështjaKomenti1. Pse themi që seleksioniminatyror është forcë lëvizëse përevolucionin e jetës:2. Ç’kontribut dhanëcianobakteret për atmosferëne tokës?3. Pse algat pushtuansipërfaqet ujore?4. Ç’risi solli riprodhimiseksual?5. Ç’përshtatshmëri fituanbimët e para tokësore?6. Si ndikuan dekompozuesitnë lindjen e formave të reja?7. Pse ishte e domosdoshmeshfaqja e indeve mbështetës?8. Nga e kanë origjinën bimëtenëzore?Përforcimi. Hulumtim i përbashkëtNxënësit punojnë për t’iu përgjigjur pyetjeve të rubrikës “Kontrollojmë njohuritë”. Ata konsultohen meshokun e bankës për t’iu përgjigjur pyetjeve. Pas punës në dyshe nxënësit diskutojnë përgjigjet në klasë, dukeplotësuar njëri-tjetrin kur është e nevojshme.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 5, faqe 131.Vlerësimi. Nxënësi vlerësohet për:- renditjen e gjallesave sipas kohës së shfaqjes në tokë,- përgjigjet e pyetjeve të shtruara dhe punës së bërë me rubrikën “Kontrolloni njohuritë”.32

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 3. Mbretëria e kafshëve. PakurrizorëtObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të listojnë karakteristikat kryesore të mbretërisë së kafshëve;- të përshkruajnë karakteristikat kryesore të pakurrizorëve;- të bëjnë dallimin midis sfungjerëve, celenterateve dhe krimbave.Konceptet kryesore: metoza simetri, rrezore simetri, dyanësore, kurrizore, pakurrizorë, sfungjerët,celenteratë, krimba.Mjetet dhe materialet: tabelë mësimore e kafshëve pakurrizore, atlas i botës shtazore.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Hartë semantike Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe 7-8 minNdërtimi i njohurive Ditar dypjesësh Përsosje e të shkruarit Punë individuale 25-30 minPërforcimi Hulumtim i përbashkët Të nxënit në bashkëpunim Punë në dyshe 5-7 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Hartë semantikeMësuesi/ja ndërton në tabelë një hartë semantike me termin: “Mbretëria e kafshëve = Animalis”. Nxënësit,duke diskutuar me shokun ose shoqen e bankës, u japin përgjigje pyetjeve të ngritura. Pas diskutimit menjëri-tjetrin, nxënësit diskutojnë bashkërisht për të plotësuar tabelën e hartës semantike. Ata fl asin, ndërkohëmësuesja plotëson në dërrasën e zezë.Janë ndenjës apo lëvizës?kryesisht lëvizës e kompleksëJanë organizmaprokariotë apo eukariotë?eukariotëJanë autotrofe apoheterotrofe?heterotrofeSi shumohen?kryesisht seksualishtMbretëria e kafshëve = AnimalisJanë njëqelizore aposhumëqelizore?Ku jetojnë?në mjedise tëndryshmeÇ’simetri kanë?rrezore dhedyanësoreÇ’përmasa kanë?variojnë nga mëtë voglat, te më tëmëdhatëNë sa grupendahen?pakurrizorëdhe kurrizorëmë tepër formashumëqelizoreKu e tretin ushqimin?në zgavrën tretëse33

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Ndërtimi i njohurive. Ditar dypjesëshPakurrizorëtTipi Porifera(sfungjerët)TermiTipi Knidaria(celenteralet)Tipi Platyhelminthes(krimba të shtypur)Tipi Nematoda(krimbat e rrumbullakët)Tipi Anelida(krimbat unazorë)Veçoritë- S’kanë shtyllë kurrizore – futen shumë tipa- përfshihen organizma nga më të thjeshtët e deri më kompleksit- riprodhohen seksualisht dhe joseksualisht- pllenimi jashtë organizmit- me simetri rrezore dhe dyanësore- kanë skelet të brendshëm ose të jashtëm, kitinor ose kristalin.- organe shqisash të larmishme- pa inde e pa organe të vërteta- jetojnë të kapur në shkëmbinj ujorë- përmes qelizash të specializuara e sistemi poresh dhe kanalesh filtrojnë nganjë lëndë ushqyese.- 10000 lloje sfungjerësh- trup me simetri rrezore, në formë qeseje të quajtur celenterom që hapet nganjëra anë- 2 forma: meduzë (si këmbanë), polip (i kapur në sipërfaqe të forta)- kanë tentakula rreth gojës dhe qeliza djegëse për sulm e mbrojtje- ka dhe forma koloniale si koralet- përfaqësues: meduzat, koralet, anemonat e detit- të thjeshtë, me simetri dyanësore- trup të sheshtë, të gjatë, pa segmente- kanë kokë të dallueshme- forma parazite, simbiotike, të lira grabitqare- përfaqësues: plenaria- forma të lira ose parazite te njeriu apo kulturave bujqësore- trup të pasegmentuar, me kutikulë, formë të rrumbullakët- s’kanë muskuj rrethorë, ndaj e ruajnë formën nga presioni i lartë i brendshëm- lëvizin me rrëshqitje në formë C-je ose S-je në saje të muskujve gjatësorë- përfaqësues: askaridi, oksiuret- trup unazor i segmentuar, ku çdo segment ka organe- segmente të lidhur, por pjesërisht të pavarur- koka e zhvilluar mirë me organe shqisash, tru dhe gojë- përfaqësues: poliketët, digoketët, hirudinetëPërforcimi. Hulumtim i përbashkëtMësuesja shënon në tabelë emra pakurrizorësh: krimbi i shiut, meduza, planariet, shushunjat askaridet,koralet dhe u kërkon që të punojnë në dyshe për të plotësuar tabelën.Kafshë me simetri rrezoreKafshë me simetri dyanësore34

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Nxënësit punojnë në fl etore për të plotësuar tabelën. Më pas ngrihen dy nxënës në tabelë për të plotësuarnga një kolonë të saj. Pasi bihet dakord për saktësinë e saj, vazhdohet me dhënine e përgjigjeve petjeve tërubrikës “Të menduarit kritik”. Lexohet pyetja 6, faqe 134.Më pas nxënësit diskutojnë në grupe për të evidentuar veçoritë e krimbave unazorë që i bëjnë më tëevoluar se llojet e tjera të krimbave. Pas 2-3 min ata shfaqin mendimet e tyre, që mund të aprovohen ose jonga grupet e tjera, ndaj dhe mund të plotësohen prej tyre.Detyrë shtëpie. Ushtrimet 2 dhe 4, faqe 134.Vlerësimi. Nxënësit vlerësohen për:- përgjigjet e pyetjeve të hartës semantike;- plotësimin e ditarit dypjesësh;- punën e bërë për klasifi kim të disa kafshëve, në kafshë me simetri rrezore apo dyanësore dhe përgjigjene pyetjes formuese.Tema 4. Pakurrizorë të tjerëObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të listojë karakteristikat kryesore të molusqeve, artropodëve, këmbënyjtuarve, ekinodermatëve, kordatët etj.;- të shpjegojë pse këmbënyjtuarit janë më të përhapurit në botë;- të krahasojnë mes tyre tipat e ndryshme të pakurrizorëve.Konceptet kryesore: këmbë muskulore, këmbënyjtuar, radulë, guaskë gëlqerore, mantel,gasteropodë, dykapakorë, cefalopodë, artropodë, ekzoskelet, araknidë,krustacetë, miriapodë, insekte, ekinodermatë, molusqe, kordat.Mjetet dhe materialet: atlas i pakurrizorëve, koleksione guaskash.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimiPërmbledhje estrukturuarPërsosje e të shprehurit Punë me të gjithë klasën 5 minNdërtimi i njohuriveMbajtje e strukturuar eshënimevePërsosje e të shkruarit Punë në dyshe 30 minPërforcimi Organizues grafi k Paraqitje grafi ke Punë me të gjithë klasën 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Përmbledhje e strukturuarNxënësit plotësojnë grafi kun bazuar në njohuritë e marra mbi karakteristikat e përgjithshme të pakurrizorëve(m.q.s. tema e ditës është vazhdim i të mëparshmes). Nxënësit japin përgjigje, të cilat refl ektohen në dërrasëne zezë përmes plotësimit të grafi kut nga mësuesi/ja.35

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Pakurrizorës’kanë shtyllë kurrizorekanë skelet të brendshëmapo të jashtëmNdërtimi i njohurive. Mbajtja e strukturës e shënimeveMeqenëse tema është informative dhe me shumë terma, nxënësit lexojnë me vëmendje dhe plotësojnë nëfletoret e tyre grafikun e paraqitur në dërrasë nga mësuesja, duke bashkëpunuar me shokun e bankës. Tabelae plotësuar të jetë:Tipi Karakteristikat KlasatMolusk ose butak- trup të butë- kokë e këmbë muskulore- pjesa kokës modifikohet nëkrahë - gjahkapës.- kanë radulë, guaskë dhemantel- jetojnë në tokë dhe ujë të kripure të ëmbël- celuri rrethon zemrën- hemofrodite unisex- frymëmarrja me branshi1. Gasteropodët:- kanë guaskë të pandarë në dhomëza- këmba barkore zvarritëse dhe jargore- përfaqësues: kërmilli, ligoreci2. Dykapakorët:- guaska ka dy pjesë- pa kokë e radulë- këmba si pykë gërmon tokën- përfaqësues: midhjet ostriket, vonglat3. Cefalopodët:- në kokë tektakula që përdoren për lëvizje epër të kapur ushqimin- kanë ose jo guaskë të brendshme- mishngrënës detarë aktiv- këmba është si një tub hunde që shfryn ujinjashtë zgavrës- përfaqësues: oktapodi, sepjet, kallamarëTipi Atropoda(këmbënyjtuar)- përbëjnë ¾ e llojeve tëkafshëve- simetri dyanësore- trup i segmentuar- ekzoskelet, kutikular i fortë dhei lehtë- këmbë të nyjëzuara tëvendosura në çifte- sistem qarkullimi të hapur- organe të brendshme tëzhytura në hemolimfë- shkëmbimi gazeve me branshimushkëri apo trake- SNQ përbëhet nga: truri, çiftenervash1. Araknidët:- jetojnë në tokë: kanë 4 çifte këmbësh- pa antena dhe mandibula- një ose dy dy të përbërë- në gojë çift këmbësh me qeskë helmi- përfaqësues: merimangat, akrepat,këpushat, rriqrat2. Miriopodët:- forma tokësore, me trup të gjatë me shumëçifte këmbësh e antenash- përfaqësues: shumëkëmbëshit3. Krustacet:- forma ujore- kanë dy çifte antenash- këmbë të degëzuara në dysh- kanë mbulesë të quajtur karapaks- frymëmarrja me bronshi- përfaqësues: karkalecat e detit, dafniet,aragostat, izopodët4. Insektet:- lloje të shumta ujore e tokësore- trupi ka tri pjesë: koka, kraharori, barku- në kraharor: tri çifte këmbësh, dy çiftekrahësh- barku ka organet e tretjes e të riprodhimit- frymëshkëmbimi me kutikula tëpapërshkueshme nga uji,- trup të lehtë36

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tipi iEkinodermatëveTipi i Kordatëve- lëkurëgjemborë- trup me simetri rrezore- trup pa kokë- jetë të fiksuar në fund të detitose që lëvizin pak- unisekse, pllenim të jashtëm- përfaqësues: zambakët e detit,yjet e detit, kastravecët e detit- trupi tyre ka kordë osenotokordë- S.N. ndodhet nga ana kurrizoresi kordon gjatësor- kanë faring me të çara tëbranshive- organizma detarë e tokësorprimitivë1. Urokordatët- forma: detar- trup të gjatë- trup xhelatinoz- jetojnë në fund të detit apo në plankton2. Cefalokordatët- forma ditore- trup gjatë- të ngjashëm me peshqit- jetojnë në rërë- përfq. Amfioksi3. KurrizorëtPërforcimi. Organizues grafikPasi plotësohet e tërë organizuesi grafik përmes bashkëbisedimit mësuesi me nxënësit bëhet nga mësuesjanjë përmbledhje e klasifikimit të pakurrizorëve në dërrasë përmes komunikimit me nxënësit.Tipi PoriferaTipi KridarëtTipi i PlatelmidëvePakurrizorëtTipi NematodaTipi AnelidaTipi EkinodermatëtTipi KordatëtTipi MoluskëtTipi i KëmbënyjtuarveKlasa UrokordatëtKlasa CefalokordatëtKlasa VertebrorëtKlasa GasteropadaKlasa DykapakorëtKlasa CefalopadaKlasa AraknidëtKlasa MiriapodëtKlasa ButakëtKlasa InsektetPër më tepër informacion, nxënësit lexojnë individualisht: “Rendet kryesore të insekteve”.Vlerësimi. Nxënësit vlerësohen për:- përmbledhjen e strukturuar të njohurive në fazën e parashikimit;- mbajtjen e strukturuar të shënimeve gjatë fazës “Ndërtimi i njohurive”;- plotësimit të grafikut të klasifikimit të pakurrizorëve.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 7, faqe 137.Punë e pavarur: koleksion guaskash të pakurrizorëve.37

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Tema 5. KurrizorëtObjektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë karakteristikat kryesore të rruazorëve;- të klasifi kojnë këtë nëntip;- të evidentojnë veçoritë tipike për çdo klasë të rruazorëve.Konceptet kryesore: vertebrorë, shtyllë kurrizore, endoskelet, palcë kurrizore, tru zgavër truporeMjetet dhe materialet: atlas i kafshëve kurrizore, kompjuter (laptop), fotoprojektor.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi diskutim Përsosje e të shprehurit Punë me të gjithë klasën 5-6 minNdërtimi i njohurive Diagrami piramidal Të nxënit ndërveprues Punë në grupe dyshe 25-30 minPërforcimi Shkrim i shpejtë Ndërtimi i shprehive studimore Punë individuale 5 minZhvillimi i mësimitParashikimi. DiskutimMësuesi/ja paraqes me anë të fotoprojekorit pamje kafshësh kurrizore në mjedisin natyror e më pas udrejton nxënësve pyetjen e hapur për të nxitur diskutimin:- Kur u shfaqën rruazorët?Nxënësit diskutojnë rreth pyetjes, duke rrahur mendimet mes tyre.Ndërtimi i njohurive. Diagram piramidalNxënësit të ndarë në grupe prej 4-6 nxënësish lexojnë me pjesë mësimin dhe, për çdo pjesë, u përgjigjenpyetjeve të dhëna nga mësuesja në dërrasën e zezë, në fl etoret e tyre.Për pjesën I: - Ç’karakteristika shfaqin rruazorët?- Cilët ishin stërgjyshërit e tyre?Për pjesën II: - Cilat ishin disa nga klasat e rruazorëve?- Listoni veçoritë e çdo klase.Pas punës në grupe për të gjetur përgjigjet e pyetjeve përmes leximit me kujdes të tekstit, nxënësit idiskutojnë ato bashkërisht, duke plotësuar njëri-tjetrin. Më tej, me përgjigjet e pyetjeve mësuesi/ja ndërtondiagramin piramidal në dërrasën e zezë, i cili plotësohet gradualisht nga nxënësit në bashkëpunim memësuesen.Kurrizorët ose vertebrorët38- korda kurrizore zëvendësohet nga shtylla kurrizore- endoskeleti ndërtohet nga Ca 3(PO4) 2- palca kurrizore në pjesën e përparme formon trurin- kanë dy çifte pendësh ose këmbësh, tre zgavra trupore- stërgjyshërit e tyre: tetrapodët që kanë ujin për të jetuar në tokë- pushtues të tokës, qiellit e në ca raste iu kthyen detit

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”1. Agnatët2. Peshqitkërcor3. Peshqitkockorë4. Amfibët5. Reptilzvarranikët6. Shpendët 7. Gjitarët- kurrizorë pavertebra tëvërteta- me skeletkërcor pak tëzhvilluar- gojërrethore panofulla qëthith gjak ngapeshqit- lëkurëtë lëmuarme vrimëtë hundëskurrizore- me bronshi- kurrizorë skeletkërcor- kanë luspa tëdhëmbëzuara- kanë bisht tëreduktuar- formë trupi paktë shtypur p.sh.peshkaqenëtose shumë tështypur si: rajat,peshku elektrik,- grabitqarëdetarë ose qëushqehen meplankton- kurrizorëme skeletkockor- me luspa- me bisht tëzhdukur- çarje ebronshive tëmbuluar mekapak- kanë fshikëznotimi, rrallëmushkëri- forma............ mepllenim tëjashtëm- formadetare si:merluc, ton- forma tëujërave tëëmbla si:trofta, krapi- forma qëjetojnë në tëdyja mjedisetsi: ngjalat,salamandrat- jetojnëpjesërishtnë ujëpjesërisht nëtokë- vezët dhelarvat jetojnënë ujë tëëmbël, tërriturit jetojnënë tokë.- zhvillimi memetamorfoza- lëkurë elëmuar elagësht- zemra me3 dhoma (2V+ 1B)- forma mebisht si:salamandradhe pa bishtsi: bretkosathithlopa- trupi imbuluar melëkurë tëfortë, luspatë thata- lëshojnëvezë melëvozhgë- embrionizhvillohetnë qesenamniotike-zemra tredhoma-poikilotermëp.sh:hardhucatbreshkat- kameleoni- gjarpërinjtë- tokësore- trup me pupla- homeotermë- gjymtyrëte përparme– krahë tëpasmet kanë4 ose më pakgishtërinj- mushkëritëtë lidhen metrastat ajrore- zemra ka 4dhoma- lloje qëfl uturojnëdhe që ekanë humburaftësinëfl uturuese- kanë vezëdhe embrionsi zvarranikëtp.sh: strucipinguini,shqiponja,pelikani- tokësorë tëlashtë- homeoterme- kanë gjëndërqumështi- lëkurë meqime- zemra me 4dhoma- truri ka lëndëgriFuten lloje:1. ovipari2. vivipari3. placentarë- p.sh.1.monotrematët2. marsupjalët3. placentarëtPërforcimi. Shkrimi i shpejtëNxënësit lexojnë ushtrimin 6 në faqen 140 dhe i japin përgjigje me shkrim. Më tej ata lexojnë përgjigjet e dhëna.Detyrë shtëpie. Ushtrimi 5, faqe 140.Vlerësimi. Nxënësit vlerësohet për:- diskutimin mbi kohën e shfaqjes së rruazorëve punës në grupe dyshe për t’iu përgjigjur pyetjeve tëdhëna dhe ndërtimin e diagramit piramidal;Tema 6. Çfarë është biodiversiteti?Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të tregojë ç’kupton me biodiversitet;- të evidentojë tri nivelet e larmisë gjenetike;- të shpjegojë pse është i dobishëm biodiversiteti;- të diskutojmë për faktorët që ndikojnë në humbjen e biodiversitetit.Konceptet kryesore:biodiversitet, numri e lloji i organizmave, larmi gjenetike, indeksi ibiodiversitetit, bota ujore39

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Mjetet dhe materialet: kompjuter (laptop), fotoprojektor, pamje të ndryshme gjallesash shtazore, teksti.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Stuhi mendimi Përsosje e të shprehurit Punë individuale 5-10 minNdërtimi i njohurive Ruaje fjalën e fundit për mua Lexim ndërveprues Punë në grupe dyshe 25 minPërforcimi Pyetje-përgjigje Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe dyshe 10 minZhvillimi i mësimitParashikimi. Stuhi mendimeshPër të nxitur kujtesën e përqendruar vëmendjen mësuesi/ja paraqet me anë të fotoprojektorit pamje të ndryshmetë jetës në planetin tonë, në çfarëdo lloj mjedisi: ujë, ajër, tokë. Më tej shtron pyetjen: Ç’tregojnë këto pamje?Nxënësit japin përgjigje të ndryshme si:Nxënësi I - Jeta është e larmishme në planetin tonë.Nxënësi II - Numri llojeve që popullojnë tokën është shumë i madh.Nxënësi III - Kjo larmi gjallesash është shumë e rëndësishme për jetën e njeriut.Nxënësi IV - Ky biodiversitet është baza e jetës në planetin tonë... etj. etj.Çdo mendim i dhënë shkruhet në dërrasën e zezë.Ndërtimi i njohurive. Ruaje fjalën e fundit për muaNxënësit lexojnë tekstin me vëmendje. Nxënësit shënojnë në fletoret e tyre idetë më të rëndësishme tënxjerra nga komunikimi në grupe dyshe. Më tej bëhet komenti i tyre duke bërë ballafaqim dhe komente tëndryshme për çdo ide të paraqitur. Asnjë s’ka të drejtë të komentojë pas tij. Kështu vepron çdo nxënës qëthirret nga mësuesja (gjithsej 5-6 nxënës).Përforcimi. Pyetje – përgjigjeNxënësit përforcojnë njohuritë e marra gjatë fazës së ndërtimit të njohurive përmes pyetjeve të shënuaranë tabelë nga mësuesja. Ato diskutojnë mbi to fillimisht në grupe dyshe e më pas punohet me gjithë klasën,ku për çdo pyetje dëgjohen përgjigjet e dhëna nga nxënësit.- Ç’kuptoni me biodiversitet?- Biodiversiteti ka tri nivele. Cilat janë ato?- Ç’rol luan natyra në biodiversitet?- Trashëgimia e larmishme gjenetike, ku mund të vërtetohet?- Pse thuhet që mes niveleve ka ndërveprim të ndërsjellët?- Ç’kuptoni me efekt valë? (Konkretizojeni me shembull.)- Si përcaktohet indeksi i biodiversitetit?- Pse është i dobishëm të përdoret ai?- Pse është i dobishëm biodiversiteti?Detyrë shtëpie. Ushtrimi 5, faqe 143.Për më tepër njohuri nxënësit lexojnë pjesët: “Rënia e Mbretërisë së pelikanit kaçurrel”, “Fuqia e llojeve”dhe “Humbja e biodiversitetit”.40Vlerësimi: Nxënësit vlerësohen për:- për diskutimin aktiv në fazën e parë;- për punën e bërë për plotësim të diagramit piramidal;- për rubrikën pyetje-përgjigje.

Tema 8. Ne mësuam... (Përsëritje)Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Objektivat. Në fund të orës së mësimit nxënësi:- të përshkruajë karakteristikat e përgjithshme të bimëve dhe kafshëve;- të klasifi kojë bimët dhe kafshët në bazë të tipareve kyçe- të dallojnë pakurrizorët nga kurrizorët, briofi tet nga trakeofi tet, bimët farëveshura nga farëzhveshurat,bimët njëkotilidone nga dykatilidonet.- të diskutojë: pse bimët me farë janë më të zhvilluara, pse krimbat unazorë janë më të zhvilluar sekrimbat e tjerë, pse insektet janë më të evoluar se këmbënyjëtuarit e tjerë, pse biodiversiteti është irëndësishëm për pozicionimin e njeriut në Mbretërinë e kafshëve.Struktura e mësimit: PNPFazat e strukturës Metodat Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve KohaParashikimi Shkrim i shpejtë Diskutim njohurish Punë në grupe 6-8 minNdërtimi i njohurive Dallo, krahaso, analizo, Lexim ndërveprues Punë në grupe 20-25 minPërforcimi Diskutim Të nxënit në bashkëpunim Punë në grupe 10 minZhvillimi i mësimitPërforcimi. Shkrimi i shpejtëNdahet klasa në 5 grupe heterogjene me nxënës të niveleve të ndryshme. Çdo grupi i kërkohet të listojnënë fl etët e bardha të dhëna dhe karakteristika të përgjithshme të:grupi I – Mbretërisë së Bimëve;grupi II – Biofi teve;grupi III – Pteridofi teve;grupi IV – Gimnospermave;grupi V – Angiospermave;Pas punës në grupe ata lexojnë detyrën e dhënë, duke bërë dhe komentet e nevojshme.Ndërtimi i njohurive. Dallo, krahaso, analizoSërish të ndarë në pesë grupe, nxënësit plotësojnë skemat sipas kërkesave:Grupi I. Plotësoni skemën për tiparet e kafshëve, ndarjen e grupimet e tyre.Pakurrazorët (tiparet)Kurrizorët (tiparet)KafshëtKrahasimiGrupimet kryesore për secilin41

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Grupi II. Plotësoni Diagramin e Venit për Mbretërinë e Bimëve me Mbretërinë e Kafshëve.Bimët ngjashmëritë KafshëtGrupi III. Plotësoni Diagramin e Venit për bimët joenëzore me ato enëzore.BriofiteTrakeofiteGrupi IV. Plotësoni Diagramin e Venit për dallimet: bimë farëveshura – bimë farëzhveshura.FarëveshuraFarëzhveshuraGrupi V. Plotësoni Diagramin e Venit për dallimin mes bimëve njëkotiledone e atyre dykotiledone.Bimë njëkotiledoneBimë dykotiledoneKartonët e bardhë kapen me pincetë në mur dhe përfaqësuesit e çdo grupi interpretojnë diagramin eplotësuar.Përforcimi. DiskutimMësuesi/ja u cakton secilit grup ushtrimet:Grupi I – ushtrimi 5, rubrika “Të menduarit kritik”, në faqen 131.Grupi II – ushtrimi 6, rubrika “Të menduarit kritik”, në faqen 134.Grupi III – ushtrimi 6, rubrika “Të menduarit kritik”, në faqen 137.Grupi IV – ushtrimi 6, rubrika “Të menduarit kritik”, në faqen 140.Grupi V – ushtrimi 2, rubrika “Të menduarit kritik”, në faqen 143.Çdo grup bashkëbisedon për të gjetur përgjigjen e saktë të pyetjes së dhënë. Pas rreth 5-6 minutash fillonleximi i përgjigjeve të dhëna dhe diskutimi mbi to.Vlerësimi. Nxënësit vlerësohen për:- listimin e karakteristikave të grupeve të ndryshme bimore;- krahasimin mes dy grupeve të kafshëve: pakurrizorëve me kurrizorët;- krahasimin mes bimëve me kafshët;- krahasimin mes bimëve joenëzore me ato enëzore;- krahasimin mes bimëve farëveshura me bimët farëzhveshura;- krahasimin mes bimëve njëkotiledone me bimët dykotiledone;- diskutimin e pyetjeve problemore të dhëna.42

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”Test përmbledhësGjeni alternativën e saktë.1. Biologët i klasifikojnë organizmat bazuar në: 1 pikëa. pamjet e tyre,b. strukturën e tyre,c. aftësitë për t’u kryqëzuar,ç. të gjitha së bashku.2. Dallimi mes emrit shkencor të një organizmi dhe klasifikimit të tij është: 1 pikëa. emri shkencor përfshin familjen e klasën e organizmit,b. emri shkencor gjithmonë ka tri fjalë,c. klasifikimi ka më shumë kategori se emri shkencor,ç. klasifikimi mund të jetë i ndryshëm në vende të ndryshme.3. Viruset përbëhen nga: 1 pikëa. membrana qelizore,b. kapsiti dhe acidi nukleik,c. ribozome,ç. asnjëra.4. Bakteret më të hershme ka mundësi të kenë qenë 1 pikëa. heterotrofe aerobe,b. heterotrofe anaerobe,c. autotrofe,ç. parazite.5. Te protistët bëjnë pjesë organizma: 1 pikëa. prokariotë,b. eukariotë,c. as prokariotë, as eukariotë,ç. prokariotë dhe eukariotë.6. Kërpudhat janë organizma: 1 pikëa. autotrofë,b. heterotrofë,c. autotrofë dhe heterotrofë,ç. asnjëra.7. Bimët më të përhapura sot në tokë janë: 1 pikëa. myshqet,b. fieret,c. gjimnospermat,ç. angiospermat.8. Kafshët jo vertebrore janë: 1 pikëa. kafshë të ujit,b. kafshë eukariote,c. kafshë pa gjymtyrë,ç. kafshë pa shtyllë kurrizore.9. Pllenimi i jashtëm është karakteristik për: 1 pikëa. shpendët,b. zvarranikët,c. peshqit,ç. gjitarët.43

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”10. Në vendet bosh vendos termat që mungojnë: 3 pikë______________________ është shkurtimi i fjalës larmi biologjike. Tri nivelet e saj janë:1. _____________________ 2. _____________________3. _____________________.Larmia biologjike vlerësohet përmes ______________________ që gjendet nga ______________________________.11. Listoni 7 kategoritë ku bazohet klasifikimi biologjik i organizmave dhe 6 tiparet kryesore qëpërdoren në klasifikimin e gjallesave.2 pikë____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Përkufizoni termat: klasifikim: lloj; tipar kyç; taksonomi; sistematikë. 6 pikë__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________13. Shpjegoni teorinë e endosimbiozës, duke renditur dhe provat që e mbështesin atë.3 pikë__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________14. Skiconi një qelizë bakteriale dhe emërtoni pjesët përbërëse. 2 pikë15. Dalloni grupet e protozoarëve sipas mënyrës së lëvizjes. 2 pikë_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________4416. Shpjegoni, pse themi që mënyra e të ushqyerit saprofite e kërpudhave është e dobishme.1 pikë_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Libër mësuesi për tekstin “Shkenca 12”, linja “Biologjia”17. Krahasoni:a. ciklin litik me atë lizogjenik te viruset 2 pikëb. Gimnospermat me Angiospermat 2 pikëc. bimët me kërpudhat 2 pikëç. pakurrizorët me kurrizorët 2 pikë18. Plotësoni Hartën e klasifikimit për Mbretërinë e Kafshëve. 4 pikëPa kurrizoreMbretëria e Kafshëve1. __________________________ 1. __________________________2. __________________________ 2. __________________________3. __________________________ 3. __________________________4. __________________________ 4. __________________________5. __________________________ 5. __________________________6. __________________________ 6. __________________________7. __________________________ 7. __________________________8. __________________________ 8. __________________________9. __________________________ 9. __________________________Notat 4 5 6 7 8 9 10 Pikët e marraPikët 0 - 10 11 - 16 17 - 22 23 - 28 29 - 34 35 - 37 38 - 4045