kitabxanaşünaslıq və informasiya №1 - Bakı Dövlət Universiteti

KİTABXANAŞÜNASLIQ VƏ İNFORMASİYA№ 1 2010Elektron kataloq – maşınlaoxunan formada reallaşdırılan kitabxanakataloqudur. (QOST 7.26.80)Elektron kataloq – kataloq funksiyalarını da icra edən biblioqrafikməlumat bazasıdır.Elektron kataloq – avtomatlaşdırılmış kitabxana-niformasiya sistemi vəya onun altsistemidir.Elektron kataloq – onlayn kataloqdur.Bu təriflərin hər biri mübahisəlidir. Lakin yuxarıda deyilən QOST7.76.96-da verilən tərif mütəxəssislərin çoxu tərəfindən qəbul edilir. Yalnızingilisdilli ölkələrdə deyil həmçinin əksər Qərbi Avropa ölkələrində elektronkataloqun digər adı OPAC (Online Public Access Cataloq) kimi ifadə edilir.Amerikan ixtisas ədəbiyyatında OPAC dedikdə real rejimdə işləyən paylayıcı(şəbəkə) və kütləvi istifadəyə imkan verən kataloq nəzərdə tutulur. Elektronkataloqu məlumat bazasından fərqləndirmək lazımdır. Yuxarıda adını çəkdiyimiz7.76.96 nömrəli terminoloji standartda məlumat bazasına belə tərifverilir: “Müəyyən edilmiş məqsədə kifayət dərəcədə cavab verən, maşınlaoxunanformada təqdim edilən, informasiyanın avtomatlaşdırılmış emalınaimkan verən məlumat naboru”. Məlum olduğu kimi kataloq kartoçkalarındayazılan, əl üsulu ilə istifadə edilən belə məlumat naboru maşın yaddaşına (sərtdiskə), yaxud yığcam diskə (CD) keçirilərək istifadə üçün müəyyən sisteməsalınarsa, onu “biblioqrafik məlumat bazası” adlandırırlar.Elektron kataloq ənənəvi kataloqların təqdim etdiyi bütün xidmətnövlərini əhatə etməklə, əlavə axtarış imkanları da yaratmalıdır. Əgər xidmətimkanları ənənəvi kataloqa nisbətən azdırsa, belə kataloq səmərəli deyildir.Elektron kataloq yüksək axtarış operativliyinə və uzaq məsafədən axtarışimkanlarına malik olmalıdır. Elektron kataloqun vacib cəhətlərindən birioxucuya verilən biblioqrafik yazıların monitorda asanlıqla oxunmasını təminetmək, müəyyən sənədə aid olan biblioqrafik yazıda həmin sənədin neçənüsxədə olduğunu, hansı fondda mühafizə edildiyini, kitabxanalararası abonomentləverilməsi mümkünlüyünü, elektron variantının olub-olmamasını, sənədinelektron göndəriş vasitəsilə verilməsi mümkünlüyü və bu halda qiymətinibildirməkdir. Bir sıra iri kitabxanaların elektron kataloqları uzaq məsafədənmüraciət rejimində müəyyən biblioqrafik yazının aid olduğu ilkin sənədliavtomatik olaraq əlaqədar elektron kitabxanadan seçir və istifadəçi kredit kartıilə müəyyən məbləğ ödədikdən sonra həmin sənədi elektron poçt yolu iləistifadçiyə göndərir.Elektron kataloqlaşdırma texnologiyasının yaradılması ideyası XX əsrin60-cı illərindən başlanıb. İdeyanın nəzəri əsaslandırılması ABŞın KonqresKitabxanasının o dövrdəki direktoru L.Avrama məxsusdur. Bir neçə il sonra,yəni 60-cı illərin birinci yarısında AACR1 kataloqlaşdırma qaydaları əsasında117