c○ MIM UW, 2010/11 55Szereg ∑ ∞n=1 z σ(n) spełnia więc warunek Cauchy’ego, tzn. jest zbieżny.Ponadto, dla wszystkich n ≥ n 0 jest∣n∑j=1k(n) ∣∑ ∣∣∣z j − z σ(j) ≤ ∑|z n | < εj=1j≥n 0a więc granica ciągu s n = z 1 + · · · + z n i granica wskazanego wyżej podciągu (o numerachk(n)) sum częściowych szeregu ∑ z σ(n) różnią się co najwyżej o ε. Z dowolności ε wynikazatem, że obie wspomniane granice są równe, a więc sumy obu szeregów są równe. Tokończy cały dowód. □Założenie bezwzględnej zbieżności w ostatnim twierdzeniu jest istotne. Bez niego tezanie zachodzi. Co więcej, ma miejsce następujący zaskakujący fakt.Twierdzenie 4.39 (Riemann). Jeśli (a n ) ⊂ R i szereg ∑ a n jest warunkowo (ale nie bezwzględnie!)zbieżny, to dla każdej liczby rzeczywistej x istnieje taka bijekcja σ : N → N,że∞∑a σ(n) = xn=1Dowód. Opiszemy dowód słowami, gdyż dzięki temu będzie bardziej zrozumiały. ZainteresowanyCzytelnik zdoła samodzielnie uzupełnić drobne szczegóły.Nietrudno zauważyć, że szereg ∑ a n ma nieskończenie wiele wyrazów dodatnich inieskończenie wiele wyrazów ujemnych, gdyż w przeciwnym razie wszystkie wyrazy odostatecznie dużych numerach byłyby tego samego znaku, a więc ∑ a n byłby nie tylkozbieżny, ale i bezwzględnie zbieżny.Niech n 1 < n 2 < n 3 < . . . będą kolejnymi numerami wyrazów ujemnych, a k 1 < k 2 x. Kładziemy σ(1) = k 1 ,σ(2) = k 2 , . . . , σ(m) = k m . Następnie zmniejszamy uzyskaną sumę, korzystając z ujemnychwyrazów szeregu: wybieramy najmniejszą liczbę s taką, żej=1a k1 + · · · + a km + a n1 + · · · + a ns < xPrzyjmujemy teraz σ(m + 1) = n 1 , σ(m + 2) = n 2 , . . . , σ(m + s) = k s . Zarówno m, jak i s,są dobrze określone, gdyż szeregi wyrazów dodatnich i wyrazów ujemnych są rozbieżne.Niech m 1 = m, m 2 = m + s.Załóżmy teraz, że wykonaliśmy N podobnych kroków, definiując σ(j) dla wszystkichj ≤ m N , gdzie m N ≥ N. Wyrazy o numerach ≤ m N są już wykorzystane, a wyrazy onumerach > m N — jeszcze dostępne. Załóżmy także, że (1) jeśli N jest nieparzyste, toS mN = ∑a σ(j) > x,j≤m N
56 wersja robocza z dnia: 1 czerwca 2011a także: (2) jeśli N jest parzyste, toS mN= ∑j≤m Na σ(j) < xW kolejnym kroku w przypadku (1) dobieramy kolejne dostępne jeszcze (tzn. niewykorzystanewcześniej) ujemne wyrazy a kj szeregu, aż do momentu, gdy uzyskamy sumęczęściową mniejszą od x. Można to osiągnąć, gdyż szereg wyrazów ujemnych jest rozbieżny.Natomiast w przypadku (2) dobieramy kolejne dostępne jeszcze wyrazy dodatnie,aż do momentu, gdy uzyskamy sumę częściową większą od x. Numery wyrazów, którewybieramy w (N + 1)-szym kroku, to wartości σ w liczbach m N + 1, . . . , m N+1 .Postępując indukcyjnie, definiujemy σ : N → N. Jest to bijekcja, gdyż każdy wyrazwykorzystujemy tylko raz i każdy wyraz zostaje kiedyś wykorzystany. Łatwo zauważyć,że σ(n) → ∞, gdy n → ∞. Sumy częściowe S n szeregu ∑ a σ(n) oscylują wokół liczby x, gdyżtak były wybierane. W dodatku różnice między tymi sumami i liczbą x są coraz mniejsze,gdyż a n → 0 dla n → ∞ (to jest warunek konieczny zbieżności szeregu ∑ a n ).Ściślej, nie jest trudno sprawdzić, że ciąg S n spełnia warunek Cauchy’ego. To wynikaz konstrukcji σ i zbieżności a n → 0. Ponadto, ciąg S mN jest zbieżny do x. Zatem, cały ciągS n też jest zbieżny do x. □Uwaga. Nietrudno sprawdzić, że jeśli ∑ a n jest tylko warunkowo zbieżny, to można takprzestawić wyrazy, żeby po przestawieniu ciąg sum częściowych był rozbieżny do +∞ (albodo −∞). Czytelnik, po zapoznaniu się z dowodem twierdzenia Riemanna, bez większegotrudu wskaże odpowiednie permutacje wyrazów.Uwaga. Jeśli szereg liczb zespolonych ∑ z n jest zbieżny warunkowo, ale nie bezwzględnie,to na płaszczyźnie <strong>zespolonej</strong> C istnieje taka prosta l, że dla każdej liczby w ∈ ldla pewnej bijekcji σ : N → N.4.3.2 Przekształcenie Abela∞∑z σ(n) = wn=1W tym podrozdziale zajmiemy się opisem warunków, które pozwalają wnioskować, żeszereg ∑ a n b n jest zbieżny. Wygodnie będzie przyjąć następującą konwencję: jeśli wyrazyszeregu oznaczamy jakąś małą literą (np. a, b, . . .), to sumy częściowe tego szeregu oznaczamyodpowiednią wielką literą (A, B, . . .).Twierdzenie 4.40 (Abel). Niech (a n ), (b n ) ⊂ C. Załóżmy, że istnieje taka liczba M > 0,że |A n | = |a 1 + a 2 + · · · + a n | ≤ M dla wszsytkich n, a ponadto∞∑|b n − b n+1 | < +∞ oraz b n → 0 dla n → ∞,n=1to wtedy szereg ∑ a n b n jest zbieżny.Dowód. Najpierw zapiszmy pomocniczy
- Page 4: c○ MIM UW, 2010/11 45Jednak ln (
- Page 8 and 9: c○ MIM UW, 2010/11 49Proszę zauw
- Page 10 and 11: c○ MIM UW, 2010/11 51gdyż pierws
- Page 12 and 13: c○ MIM UW, 2010/11 53Intuicja zwi
- Page 16 and 17: c○ MIM UW, 2010/11 57Lemat. Jeśl
- Page 18 and 19: c○ MIM UW, 2010/11 59gdzie A k =
- Page 20 and 21: c○ MIM UW, 2010/11 61• środek,
- Page 22 and 23: c○ MIM UW, 2010/11 63dla wszystki
- Page 24 and 25: c○ MIM UW, 2010/11 65Korzystając
- Page 26 and 27: c○ MIM UW, 2010/11 67Portret exp,
- Page 28 and 29: c○ MIM UW, 2010/11 69Z definicji
- Page 30 and 31: c○ MIM UW, 2010/11 71Zatem s n (y
- Page 32 and 33: c○ MIM UW, 2010/11 73Twierdzenie
- Page 34 and 35: c○ MIM UW, 2010/11 75Wniosek 4.76