pARTisan_32

Варбург быў прыхільнікам
трактоўкі мастацтва як пераважна
пазаіндывідуальнай дзейнасьці.
У такой трактоўцы намаганьні
аднаго мастака разглядаюцца
як важны чыньнік, але гісторыя
мастацтва ў цэлым ня зьвязваецца
са станаўленьнем канкрэтных
індывідуальных творчых манер, а
разумеецца як працэс, надзелены
ўнутранай лёгікай разьвіцьця. У
гэткай гісторыі галоўнымі дзейнымі
пэрсанажамі аказваюцца не мастакі,
але так званыя формулы патасу. Гэты
тэрмін быў уведзены Варбургам
для азначэньня сканцэнтраванай у
эстэтычнай форме эмоцыі-парыву,
якая ў зьмененым, але лёгка
пазнавальным выглядзе сустракаецца
на розных этапах гісторыі мастацтва.
Ці ня самая вядомая з формулаў
патасу Варбурга — імклівая
німфа-мэнада з распушчанымі
валасамі. Прысутнасьць гэтага
вобразу адсочваецца Варбургам на
працягу практычна ўсёй гісторыі
мастацтва. Адно з самых раньніх
яго ўвасабленьняў — «Мэнада»
Скопаса (нумар 1), але гэта можа
быць і Салямэя ў танцы, і Юдыф, і
Товія або нават арханёл Гаўрыіл у
Дабравешчаньні.
Апошні праект Варбурга «Атляс
Мнэмазыны» па сутнасьці
зьяўляецца спробай складаньня
азбукі візуальнага, дакладней,
сыстэматызацыі візуальнай мовы.
Гэта бібліятэка выяваў, згрупаваных
паводле вызначанага прынцыпу на
вялікіх аркушах-табліцах. Выявы
падабраныя тэматычна й маюць
адпаведныя загалоўкі: «Панэль 8.
Узыходжаньне да Сонца», «Панэль
48. Фартуна. Сымбаль барацьбы
чалавека, які самавызваляецца»,
«Панэль 70. Барочны патас у
“Выкраданьні Празэрпіны”» 4 .
Задача гэтага невялікага тэксту
мне бачыцца ў тым, каб паказаць
загатоўку для яшчэ аднаго ўяўнага
аркуша ў славуты атляс Варбурга.
Тэма магла б быць пазначаная
так: «Іканаграфія працы. Выпадак
Калгасьніцы». Я прапаную вашай
увазе некалькі выяваў, якія
праблематызуюць згаданую тэму, і
суправаджу іх камэнтарамі. Аднак,
як і ў выпадку зь любымі іншымі
табліцамі, самым важным у гэтай
падборцы акажуцца ня самі выявы
й нават не суправаджальны тэкст да
іх, а дыялёг паміж імі самімі, бо яны
й дапаўняюць, і супярэчаць адна
адной. Такое сутыкненьне карцінак
павінна стварыць прадуктыўныя
зазоры для мноства інтэрпрэтацыяў
і знаходжаньня рознага кшталту
патаемнага сэнсу, утоенага гэтымі
выявамі, якія адсылаюць да
разнастайных тэкстаў і кантэкстаў.
У гэтым праекце табліцы будзе
ўказаньне ня толькі на прыклады з
традыцыйных відаў мастацтва, такіх
як жывапіс і скульптура. У яе будуць
улучаныя й кінэматаграфічныя
вобразы. Гэта цалкам у духу
варбургіянскіх дасьледаваньняў
мастацтва.
***
Нягледзячы на тое, што тэма працы ў
мастацтве грунтоўна дасьледавана,
адбывалася гэта амаль падпольна,
з дапамогай рознага кшталту
мудрагельстваў. У кожны з гістарычных
пэрыядаў на тое былі свае прычыны,
выкарыстоўваліся свае прыёмы. Так,
у сярэднявечных замалёўках працы
сялян у разнастайных часасловах і
хроніках праца рэпрэзэнтавала час,
ягоную цыклічнасьць, зьмяняльнасьць
аднаго прыроднага сэзону іншым. У
сярэднявечнай эстэтыцы перавагу
аддавалі мудрагелістым узорам
вітражоў і ілюмінаваных кніг. Фігуры
сялян, мужчынскія й жаночыя,
маляваліся зусім невялікімі, яны
патаналі ў шматкаляровасьці астатняй
кампазыцыі. Адзін з паказальных
прыкладаў — «Часаслоў герцага
Бэрыйскага» братоў Лімбург
(нумар 2). Тут выявы сялян,
занятых працай, упісаныя ў рытм
кампазыцыі ілюмінаванай старонкі
й прыпадобненыя да арнамэнту на
ёй. Гэта адзін з мноства прыкладаў
алегарызацыі працы, то бок
такога прыёму, калі праца мусіць
адлюстроўваць штосьці іншае, а
не саму сябе. Тут яна ўпісаная ў
цэласнае ўяўленьне пра ўнівэрсум,
дзе падпарадкаваная прыродзе, а не
супрацьпастаўленая ёй.
У рэнэсансавым росьпісе паляца
ў Фэрарэ ёсць некалькі сцэнаў з
адлюстраваньнем працы, таксама
зьвязаных са зьменай пораў году.
У «Трыюмфе Афіны» (нумар 3),
прысьвечаным сакавіку, паказана
праца праляў і ткачых (рамяство пад
патранажам самой багіні). Гэта таксама
алегорыя, але крыху іншага кшталту,
яна ілюструе астралягічны каляндар,
як пераканаўча прадэманстраваў
у сваім дакладзе Варбург. У XVII
стагодзьдзі той жа сюжэт будзе
абыграны Вэляскесам у «Пралях»
4
На сайце Інстытуту Варбурга ў
Лёндане можна разгледзець гэтыя
табліцы (http://warburg.library.
cornell.edu/).
67