pARTisan_32
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
быў патрэбны моцны, непарушны ідэйны<br />
цэмэнт, які скаваў бы і сабраў грамадзтва ў<br />
цэлае, патрэбныя былі новыя культы і міталёгія.<br />
Таму не выпадкова менавіта на першыя гады<br />
індустрыялізацыі і калектывізацыі прыпадае<br />
самая гострая фаза зрынаньня ўсіх папярэдніх<br />
традыцыйных культаў. Савецкая ўлада з самага<br />
першага дня дэкляравала сваё нэгатыўнае<br />
стаўленьне да рэлігійных забабонаў. Часамі ад<br />
дэклярацый яна пераходзіла да справы. Так,<br />
яшчэ ў кастрычніку 1917-га ў адным зь першых<br />
дэкрэтаў яна забрала на карысьць павятовых<br />
саветаў царкоўныя землі. У 1918-м аддзяліла<br />
царкву ад дзяржавы і школы. У 1922-м – выдала<br />
дэкрэт аб забіраньні каштоўнасьцей. Але ўсё ж<br />
яна дапускала і адносна лібэральныя пэрыяды,<br />
як, напрыклад, у часы НЭПу.<br />
Што цікава, на гэтым этапе галоўным рэлігійным<br />
антаганістам савецкай улады была менавіта<br />
праваслаўная царква. Не выпадкова ў адной зь<br />
першых пастановаў – «Дэклярацыі правоў народаў<br />
Расеі» ад 2 лістапада 1917 саветы скасавалі ўсе<br />
прывілеі для праваслаўя і прыраўнялі яго да іншых<br />
канфэсіяў. Да мусульманаў, юдэяў, а асабліва<br />
пратэстантаў савецкая ўлада ставілася нашмат<br />
больш талерантна. Апошнім нават дазвалялася<br />
выдаваць пэрыёдыку і мець свае школы.<br />
У 1929 годзе савецкая ўлада пераходзіць да<br />
поўнага, канчатковага вырашэньня рэлігійнага<br />
пытаньня. Згодна з сакрэтным цыркулярам «Аб<br />
мерах па ўзмацненьні антырэлігійнай работы»<br />
барацьба з рэлігіяй раўняецца барацьбе<br />
клясава-палітычнай. Пачынаюцца рэпрэсіі<br />
супраць сьвятароў, а простыя вернікі фактычна<br />
ставяцца ў няроўнае становішча параўнальна<br />
зь іншымі грамадзянамі. Масава закрываюцца<br />
і бурацца храмы. Пад гэта нават прымаецца<br />
адпаведнае рашэньне Галоўнавукі, паводле<br />
якога будынкі пасьля 1825 году пабудовы да<br />
помнікаў гісторыі і культуры не залічваюцца і<br />
дзяржавай не ахоўваюцца.<br />
На гэтым тле татальнай расчысткі культавай<br />
прасторы і выходзяць на авансцэну новыя багі.<br />
У 1929 годзе зьяўляюцца першыя выявы Вялікай<br />
Калгасьніцы, ужо блізкія да яе кананічнага<br />
вобразу. На плякаце І. Мешчараковай «На<br />
калектыўную працу» (1929) яна ўжо ня баба зь<br />
сярпом, а маладая дзяўчына на трактары. На<br />
плякатах З. Пічургіна «Калгас у працы» (1930) і<br />
Веры Караблёвай «Ідзі, таварыш, да нас у калгас!»<br />
яна ўжо не на другіх ролях у пары з кімсьці<br />
больш істотным, а ў цэнтры кампазыцыі як<br />
самадастатковая асоба. Сыходзяць і гендэрныя<br />
стэрэатыпы. Калгасьніца – ня баба ў хустцы, з<br />
шырокімі сьцёгнамі, вялікім бюстам, а маладая<br />
жанчына з спартовай фігурай. На плякаце<br />
М. Міхайлава «У нашым калгасе няма месца папам<br />
і кулакам» (1930) Калгасьніца ўвасабляецца<br />
ў выглядзе гіганцкай чырвонай постаці, што<br />
супрацьстаіць дробнабуржуазным карузьлікам –<br />
папам, кулакам, дармаедам. У далейшым гэты<br />
іканаграфічны прыём канчаткова замацуецца,<br />
і Вялікая Калгасьніца заўсёды будзе выяўляцца<br />
гіпэртрафаваных памераў. Гэтае ж правіла пачне<br />
ўжывацца да ўсіх астатніх багоў-дэміургаў.<br />
Вялікія Стваральнікі Краіны Шчасьця на савецкіх<br />
іконах заўсёды гіганты, сумаштабныя свайму<br />
подзьвігу.<br />
Савецкі плякат шмат у чым пераймае мову<br />
праваслаўнай іконы. Тая ж умоўнасьць,<br />
зваротная пэрспэктыва, тая ж сымболіка<br />
колеру. Выява не імкнецца стаць «акадэмічным<br />
пісьмом», максымальна набліжаным да<br />
ілюзорнай перадачы рэчаіснасьці, а стараецца<br />
гаварыць на знаёмай народу мове. Не патрэбны<br />
і супрэматызм першых гадоў савецкае ўлады,<br />
дасяжны адно частцы гарадзкой інтэлігенцыі,<br />
а неабходна тое, што добра пазнаецца. Толькі<br />
замест Багародзіцы – Вялікая Сялянка, замест<br />
Арханёла Міхаіла – Вялікі Чырвоны Матрос, які<br />
забівае гідру сусьветнай буржуазіі.<br />
Паралельна з выяўленчым мастацтвам над<br />
канструяваньнем культу Вялікай Калгасьніцы<br />
працуе кіно. Першая спроба стварыць яе вобраз<br />
робіцца ў фільме Сяргея Эйзэнштэйна «Старое<br />
і Новае» (1929): гісторыя аб маладой сялянцы,<br />
якая, нягледзячы ні на што, пераадольвае ўсе<br />
цяжкасьці і здабывае для калгасу трактар.<br />
Але самым знакамітым даваенным творам на<br />
гэтую тэму стала стужка Аляксандра Зархі і<br />
Іосіфа Хейфіца «Чалец кіраўніцтва» (1939) –<br />
клясычны сюжэт для новага савецкага канону<br />
аб узыходжаньні Вялікай Калгасьніцы. Былая<br />
бедная сялянка ўступае ў калгас, партыя<br />
высоўвае яе на ролю старшыні, а ў фінале яна<br />
робіцца дэпутатам Вярхоўнай Рады СССР.<br />
Канец 1920 – пачатак 1930-х – пэрыяд станаўленьня<br />
і ўзыходжаньня Вялікай Калгасьніцы на Алімп.<br />
Але канчатковы і безумоўны яе трыюмф<br />
наступае ў 1937-м, калі разам зь Вялікім Рабочым<br />
яна кіруецца на Сусьветную выставу ў Парыж.<br />
Дваццаціпяцімэтровая скульптура Веры Мухінай<br />
«Рабочы і Калгасьніца» робіцца галоўным<br />
аб’ектам павільёну СССР. (Што паказальна,<br />
ідэя скульптуры належала аўтару павільёну,<br />
архітэктару Барысу Іафану, які за правобраз<br />
узяў антычныя статую «Тыранаборцы» і<br />
скульптуру Нікі Самафракійскай.) Цяпер Вялікай<br />
Калгасьніцы ня толькі пляскае ў далоні Краіна<br />
Саветаў, але і захапляецца ўся Эўропа. Парыскія<br />
газэты пішуць пра яе як пра найвялікшы твор ХХ<br />
стагодзьдзя.<br />
Пасьля парыскага<br />
трыюмфу Вялікая<br />
Калгасьніца<br />
канчаткова<br />
замацоўваецца<br />
ў тройцы<br />
9<br />
галоўных багоў-
Change language