Euskal Artearen Historia – II – - Etor-Ostoa

7. Lehen Gotiko ArteaLizarran (Salasko Andre Mariarena); eta gaurko Nafarroaren mugetatik kanpo badago ere,nafar erregeek sortutakoa litekeena, bada beste lekaime‐etxe bat Barrian (Arabaren iparraldean),Burgosko Las Huelvas monastegiaren kidea izan zena; baina toki hauetan ez da geratuzistertarren artetzat hartu litekeen ezer.Eraginak. Nafarroan zistertarrak sartu aurreko eraikin askotara ere iritsi zen estilo honenortodoxia edo baita, XIII‐XIV. mendeetan eraiki zirenetara ere.Ekar ditzagun batzuk gogora. Iratxeko monastegiaren elizari Zisterraren eragina Ozkabertetik(Santo Domingo de la Calzada) zehar datorkio; eta eliza‐barneetako harroinetanfinkatutako zutabe bikoitzetan erakusten da; zeharkako arkuak baino askoz beheragokomailan jarritako arku diagonalen abiapuntuetan; kapitel askotako xumetasunean eta hutsartebatzuk inguratzen direneko baketa handi xumean (Fitero eta Ozkabartekoan).Oso txertatua da baita ere, aurreko atalean esan bezala, Tuterako katedralean zistertarreneragina, non “eskola berriaren eraikuntza teknika onak, erromaniko apaingarrienaberastasunarekin” 16 ongi uztartzea lortu zen. Gurutzeriako pilareek beren aurrealde guztietanzutabe bikoteak dauzkate ezarriak eta baita ukondotxoetan ere beste batzuk; lehengotikolanguedoziar motatako bereizgarriak, Kataluniako distiratik datozkionak. Gogora ekardezagun Tuterako Kolegio‐elizako aldarea Tarragonako artzapezpiku On Ramón Rocabertiksagaratua izan zena. Era berean, burualdean ere, Olibako elizaren imitazioren bat ikus daiteke,zeren eta erdiko kainoi zorrotzak gurutzeriazko tarte zuzen bat badu eta zirkuluerdiko gunea,zeharkako arku bertikalean hiltzen den erradiozko nerbioez sendotua dago.Oliteko Santa Mariak ere badu zistertarren ukiturik, bere eliza‐barne bakarraren oinplanoxumean eta bere angeluetan kontrahorma sendoz finkatua dagoen bere burualdeko poligonozkoabsidean, gainerako eliza‐barnean errepikatzen direnak, non, hormura gainetako gangenbultzada sentitzen duten fajoi‐arkuak. 17 ***Zistertar arteak Euskal Herriko arkitektura gotikoan sartzeko gonbitea egiten digu. Hemenbertatik eta behingoz esanda utzi nahi dugu hautaketa zorrotza egitera behartuak daudela,eta gotikoari dagokionetan, arte balioa benetan berezia eta nabarmena den eraikin eta lanakbesterik ez dugula aipatzerik izango bai Nafarroan eta bai beste lurraldeetan ere.• Nafarroako lehen arkitektura gotikoaNekazari ekonomia. Goiz Erdi Aro bitartean, gainerako Europa aldeko eskualdeetanbezala, joera berak bizitzera etorri ziren Euskal Herrian demografiari eta ekonomia‐ -gizartearizegozkienetan. Euskal gizartea, nekazaritza erabat nagusi zen ekonomia baten gainean ezarriazegoen, XI. eta XII.aren hasieran lurren jabe eta elizetako agintarien (monastegietako abade,baroiak, jaunak, ahaide nagusiak eta abar) eta nekazari eta abeltzain zen populazioa, lurrarekinbat eginda bizi zena, zerbitzu baldintzetako populazioaren (nekaza ri‐morroi, behartsu, etaabar.) arteko harreman ia‐feudalak agintzen zuelarik.Hiribilduen jaiotza. Baina, XII. mendearen azkenetan eta XIII. mendean zehar, nekazarimultzo handi batek etengabe lurrak uzteak eta hiribilduetan kokatzeak, industria eta merkataritzarengarapena sustatu zuen eta honek gainerako Europan bezala, gizarte eta politikokrisialdi berdinak erakarri zituen.Euskal Herrian, fueroen eta hiri‐gutunen bidezko hiribilduen fundazioek herri xehearenerregearekiko harremanei, aurrez nekazari nobleziarekin jasan behar izan zituztenen aldean,oso desberdina zen ekonomia bizimodu baten egitura eman zieten. Inola ere aldakuntza osoEuskal Artearen Historia II — 21