Euskal Artearen Historia – II – - Etor-Ostoa

7. Lehen Gotiko ArteaHesiko Saturnino Saindua eliza‐gotorlekua horma hesiaren zati bezala, XIII. mendeanhasi zen eraikitzen. Eliza‐barne bakarrekoa da, zabala eta liraina, beren kapitelak galdudituzten sorta moduan babestutako zutabe gainetan gurutzeriazko gangaz estalia. Burualdeapoligonala da, ikonozko kapitelak dituzten zutabetxoak alboan eta arku zorrotzezko hiruleihate dituena. Eliza berriaren buru‐horma eraiki ondoren, denbora joango zen eliza‐barneaeraiki baino lehen, burualdekoen kontrastean, bere leihateen liraintasuna eta argitasunakontutan hartzen bada.Ikusgarria da bere ataria, turuta‐antzeko arku sakona duena, arkuteria itsuez inguratuaeta irudirik gabea da eta Saturnino Sainduaren martiritza eszenak irudietan azaltzen dituentinpano eta ateburua.Osagai eta aztarna gotikoakAztarnak. Historialarientzat garrantzia baldin badute ere, XIII. mendeko eliza gotikoenartean, zein egoera galgarritan dauden ikusita arkeologoen aldetik arreta gehiago merezidutenetan aztarna garrantzizkoak utzi dituzten batzuk aipatu ditzakegu:Bianako Pedro Saindua 1250. urtea baino pixka bat beranduago hasi zen eraikitzen.Iruñeko Zernin Sainduarekin zerikusia duena da, Iruñekoaren hiruen ordez aldare‐aurrekoerradiozko bost kapera dituelako.Lizarrako Domingo Saindua, sermolaritzako asmoz eskeko fraideek (domingotarrak etafrantziskotarrak) 1258. urtean sortua izan zen hau, eliza‐barne bakarrekoa eta diafragmazkoarkuduna da.Lizarrako Hilobi Santukoa (1272) ere, bestea bezala eliza‐barne bakarrekoa zen, gurutzeriaxumeko gangaz estalia, apaingarritako arkuteria atarian, molduraturiko arku zorrotzetako arkiboltazataria inguratzen zuena.Berrikuntzak. Nafarroako gotikoaren berrikuntzetakoak izan ziren:- elizatik bereizita altxa ziren babeserako dorreak: Iruñean, (Zernin Saindua eta Nikolas Saindua),Biasterin, (Joan Bataiatzaile Saindua eta Santa Maria),- kanpandorretako geziak ere garaitsu horretan sortu ziren, Oliteko Pedro Sainduaren elizan.Osagarriak. Era berean gogora ditzagun XIV. mendean gotiko eraz osatu ziren erromanikoelizak:- Leireko eliza‐barnea orain luzatu eta tertzelete gangez estaliko dena,- eta Uxueko Santa Mariakoa.Uxueko Santa Maria erro‐errotik eraldatua izan zen eta Birjina honi bere bihotzaeman eta bere gangetako giltzarri batetan bere ezkutua jarri zuen Karlos II.a erregeak, alegia.Hasierako elizaren mendebaldeko zatia 1349.etik hasita bota egin zen eta ondoren beste elizaberri bat eraiki: bere oinplanoa gradu batzuk ipar‐mendebalde aldera aldatu zen norabidez,erromaniko eraikinaren ardatza era honetan tokiz aldatuz; eta zabalean 15 m. zituen eliza‐barnezabal bat eraiki zen, ganga oso garai batez estalia, kanpoaldeko horma‐bular sendozarindu zena. Hauek arbotante luze batzuez sendotuak gelditu ziren iparraldetik eta sartaldekoharmoraren muturrean kokatutako bi dorrez, bietatik bat bukatu gabe utzi zena. Hirueliza‐barnetako burualde erromanikoari beroien zabalerako bakar bat erantsi zitzaion . 24Nafarroan XIV. mendean zehar eliza‐barne bakarreko elizak pilaka ziren, Kaseda, Munarriz,Bilatorta, Urzainki eta abarretan ikusi daitekeen bezala, XV. mendean zehar era honetakolanda elizei eutsi zitzaielarik.Iruñeko Katedrala. Iruñeko katedrala eta klaustroa aipatzen hasi aurretik gogoratzerabeharturik gaude katedral‐ingurune osoaren barruan hor geratzen direla XII. mende hasierakoEuskal Artearen Historia II — 25