Windvanen en wegwijzers

geen eenduidige definities hanteert wordt er verschillend invulling gegeven aan programma’s.
54 Daardoor groeit de behoefte aan afstemming over terminologie en methodologie
en wordt te veel tijd gestoken in vergaderen, terwijl programmatisch werken
juist gaat om ‘doen in plaats van praten’. 55
Daarnaast zijn er nu evenveel methoden voor programmatisch werken als er overheidsprogramma’s
zijn. Deze fragmentatie vormt een reële belemmering voor de opbouw
van kennis van programmatisch werken. Programmamanagers beheersen in
veel gevallen alleen de methodologie van het eigen departement – voor zover al sprake
is van één methode binnen elk departement – , maar zijn buiten deze omgeving niet
uitwisselbaar. Zo zijn bijvoorbeeld binnen VWS programmaleiders ondergebracht binnen
een eenheid van waaruit ze wel worden gedetacheerd binnen de eigen organisatie,
maar niet in breder verband. 56 Dat geldt voor meerdere departementen. Daardoor
hebben bewezen methoden en technieken (‘best practices’) weinig betekenis buiten
het eigen departement. 57
De verschillen in wijze van toepassing hebben deels te maken met een gebrek aan ervaring
in programmatisch werken. Dat laatste is ook de reden dat er nu vaak externe
programmamanagers worden ingehuurd. Om rijksbreed programmatisch werken een
kans te geven dient dus niet alleen te worden gewerkt met een vergelijkbare methodologie
maar ook meer ervaring te worden opgedaan. 58
spanningen
In de praktijk speelt de spanning tussen verticale en horizontale sturing een grote rol.
Met verticale sturing doelen we op de klassieke top-down-sturing waarbij met behulp
van juridische, financiële en communicatieve instrumenten beleid wordt vastgesteld
en uitgevoerd. 59 Met horizontale sturing doelen we op meerzijdige sturing, dat wil zeggen
sturingsmaatregelen waarin de horizontale verhoudingen tussen partijen in het
openbaar bestuur en de omgeving tot uiting komen. 60 We constateren dat er veel weerstand
ontstaat wanneer programma’s niet goed aansluiten bij de lijnorganisatie, bijvoorbeeld
doordat organisaties geheel los van elkaar werken waardoor de lijn kampt
met een ‘not invented here syndrome’ 61 Dat komt doordat programmatisch werken op
weinig plaatsen echt is ingebed. We zien dat deze manier van werken zich nog niet
heeft ‘ingevochten’, terwijl het routinematig werken van de lijnorganisatie nog steeds
de norm is binnen de rijksoverheid. Het nieuwe en het klassieke werken komen door
deze tegenstellingen met elkaar op gespannen voet te staan. Wij constateren dat om
die reden het een uitdaging is om het doelgerichte van programmatisch werken te
verenigen met de hiërarchische sturingsrelaties van de lijnorganisatie.
54
Interview met Licht
55
Interview met De Jong
56
Interview met De Munck
57
Algemene Rekenkamer (2008a)
58
Kaats e.a. (2005) en interview met Karreman
59
De Bruijn, en Ten Heuvelhof, (1991)
60
Kalders, Van Erp & Peters (2004)
61
Interviews met Pomp, De Rijcke, Karreman, Riks, Van Ooijen, Licht en Van ‘t Hek
Flexibele structuren
37