Windvanen en wegwijzers

Tjeenk Willink stelt – in het jaarverslag van de Raad van State over 2004 90 – dat het collectieve
geheugen van de ambtelijke organisatie steeds gebrekkiger raakt doordat er
nauwelijks tijd is voor reflectie. Dit wordt veroorzaakt door de bewuste stimulering
van mobiliteit ten behoeve van een grotere samenhang tussen overheidsdiensten en
de vervroegde uitstroom – ten behoeve van een ‘cultuuromslag’ – van oudere ambtenaren,
vaak de specialisten.
Naast een afname van binding van medewerkers met de organisatie en verlies van
kennis, ervaring en collectief geheugen zijn meer nadelen van toenemende flexibiliteit
en mobiliteit te noemen. Zo raakt de continuïteit van bepaalde werkzaamheden in het
geding als medewerkers regelmatig van positie wisselen en kan sociale druk ervaren
worden door eisen ten aanzien van beschikbaarheid. 91 Bovendien maakt toenemende
flexibiliteit het besturen van een organisatie er niet eenvoudiger op. Het bij elkaar
brengen van mensen en taken vraagt dan expliciete aandacht.
de ambtenaar in een programma
Wat betekent het om in een programma te werken? Over welke competenties moet de
ambtenaar die in programma’s werkt beschikken? En hoe verhoudt het werken in een
programma zich tot het werken in een lijnorganisatie? We schetsen de kansen en bedreigingen
voor de programmatisch werkende ambtenaar.
Programmatisch werken omschreven we eerder als een tijdelijke, flexibele structuur
waarin gericht wordt gewerkt naar een (maatschappelijk) doel. Het gaat om samenhangende
veranderactiviteiten die gericht zijn op realisatie van gezamenlijke doelen,
coördinatie van werkzaamheden, samenwerking en allocatie van middelen. Programma’s
zijn vaak buiten de lijnorganisatie georganiseerd, maar staan idealiter wel in verbinding
met de lijnorganisatie.
Dat betekent dat veel programmamedewerkers in staat moeten zijn om in een horizontale
structuur 92 het werk te doen waarbij ze functioneel worden aangestuurd binnen
het programma en horizontaal vanuit de lijnorganisatie. Deze manier van werken
dient antwoord te geven op merendeels ongestructureerde problemen en is gericht op
veranderactiviteiten. Het ketendenken waarbij de ‘klant’ in toenemende mate centraal
staat is voorwaarde voor een goed resultaat. Hij moet resultaten kunnen tonen en
hierover kunnen rapporteren. Het uiteindelijke resultaat neemt hij mee terug naar de
lijnorganisatie om zo kennis en kunde te verspreiden en bij te dragen aan de ‘indaling’
van de uitkomsten van het programma. Hij kijkt over de schutting van de eigen organisatie,
leert van anderen en leert op zijn beurt weer aan anderen. Hij staat open voor
nieuwe concepten en ideeën.
90
Raad van State (2005)
91
Jonker, Van Hooff en Messchendorp (1998)
92
Licht (2005)
46 Windvanen en wegwijzers