Windvanen en wegwijzers

Het is gebruikelijk dat overheidsprogramma’s worden begeleid door een klankbordgroep.
In de groep nemen in de regel (oud-)politici, topambtenaren en experts zitting. 67
Burgers, afnemers of vertegenwoordigers van belangengroepen zijn vaak afwezig.
Daardoor ontbreekt inspraak van groepen die in veel gevallen het meeste belang hebben
bij het programma. Dit manco wordt zelden ondervangen door andere maatregelen,
zoals enquêtes of publiekstesten. Hierdoor wordt de kans kleiner dat programma’s
aansluiting vinden bij daadwerkelijk gevoelde externe behoeften. 68 Een overheid die
meer flexibiliteit nastreeft zal toch in ieder geval naar de maatschappij moeten luisteren
om te kunnen meebewegen, bijvoorbeeld door maatschappelijke problemen in
samenspraak met burgers en belangengroepen te adresseren. Nu gebeurt dat nauwelijks.
69 Zoals een van de referenten zei: “De belangengroepen willen wel, het is alleen
nog lastig om de overheid ook betrokken te krijgen.”
Terwijl bij het rijk veel aan prestatiemeting wordt gedaan, hebben bestuurders weinig
zicht op de effecten van programmatisch werken. 70 Dat komt omdat prestatiemeting
nu vooral gericht is op de verantwoording van interne kosten – niet op de maatschappelijke
baten. 71 Meetgegevens zeggen dus veel over de financiële efficiëntie van een
programma, maar weinig over realisatie van de doelen ervan. 72 Hierdoor komen de
betekenis en het bestaansrecht van het programma in het gedrang.
slot
In dit hoofdstuk hebben we beschreven hoe programmatisch werken bij de rijksoverheid
veelal wordt toegepast. We zien dat programmatisch werken zeer divers wordt
ingevuld en dat structuren vaak botsen, overlappen, contrasteren of onthecht zijn.
Er zijn wel pogingen om meervoudige sturing te introduceren, maar verticale sturing
blijft de norm. Het begrip ‘flexibele structuren’ is voor ons daarom een paradoxale
werkelijkheid.
Verandering in de structuur volstaat zelden om flexibiliteit in de organisatie te realiseren.
73 In het volgende hoofdstuk bezien we daarom wat van medewerkers wordt
gevraagd vanuit het perspectief van flexibiliteit en werken in programma’s.
aanbevelingen
• Organiseer meer eenheid in de ‘methoden en technieken’ van programmatisch
werken door training van (potentiële) programmamanagers. Breng ervaringen op
het gebied van programmatisch werken van het ene departement in bij het andere
67
Algemene Rekenkamer (2008a)
68
Nationale ombudsman (2009)
69
Interview Van Oijen
70
Algemene Rekenkamer (2008a), Tak en Wijnen (2006), interviews De Rijcke, Licht,
71
Interview met Pomp
72
Interview Ten Hoorn Boer
73
Volberda (2004)
Flexibele structuren
39