Efnisyfirlit

Þjálfun barna og unglinga í knattspyrnu. 

Efnisyfirlit: 

1. Inngangur................................................................................................................6 

2. Aðstæður barna og unglinga til þess að æfa knattspyrnu...............................7 

3. Hverjir veljast í þjálfarastörfin .............................................................................9 

4. Kennslufræði.........................................................................................................11 

4.1 Þjálfarinn og hlutverk hans ..........................................................................11 

4.2 Hvernig nær þjálfarinn góðu sambandi við iðkendur .............................13 

4.3 Agi og stjórnun...............................................................................................15 

4.4 Hvernig skipuleggur þjálfarinn starf sitt....................................................17 

4.4.1 Æfingastundin .........................................................................................18 

4.2 Skipulag til lengri tíma..............................................................................23 

4.4.3 Mælingar (þol – styrkur – tækni)..........................................................26 

4.5 Hvaða eiginleikar prýða góðan þjálfara .....................................................31 

4.6 Samstarf við foreldra .....................................................................................32 

4.7 Reglur...............................................................................................................34 

5. Kennsla í knatttækni............................................................................................35 

5.1 Sendingar ........................................................................................................35 

5.2 Móttaka knattar ..............................................................................................37 

5.3 Knattrak...........................................................................................................38 

5.4 Sköllun.............................................................................................................39 

5.5 Gabbhreyfingar ..............................................................................................40 

5.6 Skot á mark .....................................................................................................41 

6. Leikfræði einstaklingsins – varnaratriði...........................................................42 

6.1 Gæsla................................................................................................................43 

6.2 Tæklun (návígi) ..............................................................................................44 

6.3 Staðsetning ......................................................................................................45 

6.4 Völdun .............................................................................................................47 

7. Leikfræði einstaklingsins – sóknaratriði...........................................................47 

7.1 Myndun svæða (breidd) ...............................................................................47 

7.2 Hvernig á aðstoðin að vera?.........................................................................48 

4 

Eysteinn Pétur Lárusson og Ingvi Sveinsson


7. 3 Sendingar .......................................................................................................49 

7.4 Ásetningur dulinn..........................................................................................49 

7.5 Knattvíxlun .....................................................................................................50 

7.6 Framhjáhlaup („overlap“) ............................................................................50 

7.7 Möguleikar knatthafa ....................................................................................51 

7.8 Sóknarleikur án knattar.................................................................................52 

8. Æfingasafn / Tímaseðlar ....................................................................................53 

8.1 Upphitun .........................................................................................................55 

8.2 Sendingar ........................................................................................................59 

8.3 Mótttaka ..........................................................................................................63 

8.4 Tækni ...............................................................................................................67 

8.5 Sköllun.............................................................................................................71 

8.6 Knattrak...........................................................................................................75 

8.7 Gabbhreyfingar ..............................................................................................79 

8.8 Skot á mark .....................................................................................................83 

8.9 Leikrænar æfingar..........................................................................................87 

8.10 Stöðvaþjálfun................................................................................................91 

9. Athugun meðal knattspyrnuþjálfara ................................................................95 

9.1 Könnun á nokkrum atriðum er varða knattspyrnuþjálfun 4. og 5. flokks 

karla á höfuðborgarsvæðinu ...............................................................................95 

9.2 Spurningarlisti lagður fyrir starfandi aðalþjálfara....................................95 

9.3 Niðurstöður könnunarinnar.........................................................................96 

9.4 Okkar mat á niðurstöðum.............................................................................98 

10. Lokaorð..............................................................................................................100 

11. Heimildaskrá ....................................................................................................102 

Eysteinn Pétur Lárusson og Ingvi Sveinsson 

5


1. Inngangur 

Það er ekki auðvelt verkefni að þjálfa börn og unglinga í knattspyrnu en það 

er svo sannarlega gefandi. Því höfum við félagarnir fengið að kynnast í 

gegnum árin. Þegar kom að því að velja sér verkefni í lokaritgerð lá beint við 

að það tengdist knattspyrnu þar sem við höfum æft knattspyrnu frá blautu 

barnsbeini og þar að auki höfum við þjálfað börn og unglinga í knattspyrnu 

samhliða þjálfun okkar. 

Þar sem við teljum okkur hafa allgóða reynslu í þjálfun barna og unglinga 

ákváðum við að kafa dýpra í þessi fræði og skrifa lokaritgerð um hvernig 

þjálfarinn eigi að starfa til þess að þjálfunin gangi sem best. Þá fjöllum við 

einnig um það hvernig aðstæður barna og unglinga til þess að æfa 

knattspyrnu eru og hvernig sú aðstaða hefur breyst, en síðustu ár hefur orðið 

algjör bylting á aðstöðu til knattspyrnuiðkunar hér á landi með tilkomu 

knattspyrnuhúsa sem risið hafa hér á suðvestur horninu sem og fyrir norðan. 

Þá munum við taka fyrir grundvallaratriði í knatttækni sem mikilvægt er 

að byrja fljótlega að kenna í yngri flokkunum þegar börnin eru hvað 

móttækilegust fyrir því að tileinka sér og læra nýjar æfingar. Þá munum við 

taka fyrir leikfræði einstaklingsins, jafnt sóknarlega sem varnarlega og koma 

með hugmyndir að æfingum til að þjálfa þessi atriði enn frekar. 

Þegar við vorum að vinna þetta verk kom upp sú hugmynd hjá okkur að 

forvitnast um hvaða menntun og reynslu þjálfarar félaganna hafa og athuga 

hve mörg ár þeir hafa þjálfað. Eins langaði okkur að vita hver æfingafjöldinn 

væri að meðaltali á viku hjá félögunum, hver æfingagjöldin væru og hvort 

einhverjar reglur (agareglur) og fleira væri í gangi hjá félögunum. Til að fá 

svör við forvitni okkar um þessi mál ákváðum við því að leggja spurningalista 

fyrir þjálfara í 4. og 5. flokki karla hér á höfuðborgarsvæðinu. 

Það er ósk okkar að með því að skrifa um þetta efni verðum við mun betur 

í stakk búnir til að sinna þjálfuninni sem allra best og eins að fleiri þjálfarar 

geta nýtt sér þessa ritgerð til að auka þekkingu sína á þjálfun. 


6


2. Aðstæður barna og unglinga til þess að æfa 

knattspyrnu 

Knattspyrna er án efa vinsælasta og fjölmennasta íþróttin sem stunduð er á 

Íslandi í dag og samkvæmt tölum frá Knattspyrnusambandi Íslands eru um 

20.000 iðkendur sem stunda knattspyrnu að staðaldri hjá íþróttafélögum. Þar 

af eru börn og unglingar að 18 ára aldri um 14.000. Strákar eru þar í miklum 

meirihluta eða u.þ.b. 10.000 og stelpur u.þ.b. 4000. 

Ekki er langt síðan að börn og unglingar höfðu aðgang að opnum svæðum 

til knattspyrnuiðkunar víðs vegar um borg og bæ hvort sem það var á túnum 

eða á malarflötum. Mörg börn og unglingar sem höfðu einhvern áhuga á 

knattspyrnu eyddu heilu og hálfu dögunum á þessum stöðum og mátti 

víðsvegar sjá þessi opnu svæði iða af mannlífi. Núna í seinni tíð hefur því 

miður dregið úr því að börn og unglingar sjáist að leik á þessum svæðum. 

Skýringarnar eru að miklu leyti þær að mjög hefur þrengt að þessum svæðum 

og hafa þau oftar en ekki verið tekin undir nýbyggingar og einnig verið 

endurskipulögð þar sem ekki er gert ráð fyrir að knattspyrna sé stunduð þar. 

Einnig má finna skýringarnar í því að við lifum við allt aðrar aðstæður nú á 

dögum heldur en fyrir nokkrum árum og er miklu meira í boði fyrir börn og 

unglinga í dag heldur en áður fyrr. Samkeppnin við knattspyrnuiðkun og 

aðra hreyfingu er miklu meiri í dag og oft kjósa börn og unglingar frekar að 

sitja fyrir framan tölvuna sína eða horfa á sjónvarp heldur en að fara út og 

leika sér og stunda annars konar hreyfingu. 

Þannig má segja að aðstaðan til knattspyrnuiðkunar hafi versnað ef tekið er 

tillit til þeirra svæða sem börn og unglingar gátu farið á til þess að leika sér í 

knattspyrnu og er það einna helst við skólana sem enn þann dag í dag er hægt 

er að fara og leika knattspyrnu hvenær sem er. 

Hins vegar hafa sveitarfélögin reynt að efla íþróttafélögin með því að 

byggja upp betri aðstöðu hjá þeim þar sem börn og unglingar geta sótt 

reglubundnar æfingar en þá er það yfirleitt gegn ákveðnu gjaldi og er því 

alltaf spurningin um það hvort allir hafi fjármagn til þess að greiða fyrir þá 


7


þjónustu. Í dag er algengt að íþróttafélög séu með 2-4 æfingar á viku u.þ.b. 

klukkustund í senn fyrir börn og unglinga og eru fá eða engin tækifæri utan 

þess til að stunda knattspyrnu þar sem börn og unglingar geta virkjað áhuga 

sinn og orku utan hefðbundinna æfingatíma. 1 

Í dag iðka flest börn og unglingar sína knattspyrnu hjá íþróttafélaginu í 

sínu hverfi. Börn hefja einnig sína knattpyrnuiðkun hjá íþróttafélaginu með 

þátttöku í ýmiskonar íþrótta- og knattspyrnuskólum sem mörg íþróttafélög 

bjóða uppá fyrir börn frá 5-6 ára aldri. Það má því segja að fyrstu sporin í 

knattspyrnuiðkun barnanna séu tekin hjá íþróttafélögunum en margir hefja 

knattspyrnuiðkun sína á þessum árum þó svo að auðvitað séu 

undantekningar á því. Þegar börnin verða 7 ára og eldri bjóða flest 

íþróttafélög upp á reglubundnar æfingar. Þess vegna gegna íþróttafélög á 

Íslandi í dag miklu meira hlutverki sem uppeldisstaður og jafnframt 

leikstaður barnanna á þessum árum heldur en áður fyrr og því er mikilvægt 

að vel takist til og að markvisst sé staðið að uppbyggingunni og þjálfarar séu 

starfi sínu vaxnir. Einnig er mikilvægt að fyrsta reynsla barnanna af 

knattspyrnuiðkun verði jákvæð og stuðli að áhuga barnanna á 

knattspyrnuiðkun sem endist ævilangt. 2 

Aðstæður íþróttafélaga eru jafn mismunandi eins og þau eru mörg, en flest 

hafa til umráða íþróttahús á veturna þar sem æfingarnar fara fram en flytja sig 

svo út á knattspyrnuvellina á vorin og sumrin þegar sól hækkar á lofti. Á 

undanförnum árum hefur aðstaða til knattpyrnuiðkunar innanhúss batnað til 

muna með tilkomu knattpyrnuhalla og gerir íþróttafélögum kleift að æfa við 

sömu aðstæður innan dyra og utan allan ársins hring. Eins hafa mörg félög til 

umráða upphitaða gervigrasvelli sem æft er á aðallega yfir vetrarmánuðina 

þegar veður leyfir. Þó svo að aðstaðan íþróttafélaganna sé góð er það ekki 

nægilegt eitt og sér til að búa börnin undir lífið á knattspyrnuvellinum, heldur 

þarf að byggja þau upp sem sjálfstæða einstaklinga sem eru tilbúinir að takast 

á við lífið og tilveruna og geta séð um að bjarga sér sjálfir þegar út í lífið er 

1 Knattspyrnusamband Íslands 2003 

2 Janus Guðlaugsson 1995:7 


8


komið. 3 Eins skiptir félagslegi þátturinn miklu máli þ.e. að börnin kynnist 

hvert öðru, læri að vinna saman, taki tillit til hvers annars með því að sýna 

umburðarlyndi og síðan en ekki síst að þau hafi gaman af því sem þau eru að 

gera, því fótbolti á jú að vera skemmtileg íþrótt sem allir eiga að hafa tækifæri 

til þess að stunda. Enn og aftur komum við að því að þjálfarinn er þar í 

lykilhlutverki. 

3. Hverjir veljast í þjálfarastörfin 

Þjálfarar eru mismunandi eins og þeir eru margir og eru það orð að sönnu 

þegar sagt er að engir tveir þjálfarar séu eins. Þegar farið er að skoða hverjir 

veljast í þjálfarastörfin má segja að margt hafi breyst í gegnum árin og það 

vonandi í rétta átt. Hér áður fyrr vann þjálfarinn yfirleitt í sjálfboðavinnu og 

voru flestir að þjálfa samhliða annarri atvinnu. Oft voru þetta einhverjir sem 

höfðu spilað fótbolta sjálfir eða þá fylgst vel með honum og vissu eitthvað um 

þessa íþrótt. Þó höfðu fæstir aflað sér menntunar og voru stjórnarmenn 

íþróttafélaga hæstánægðir ef þeim tókst að ráða þjálfara sem töldust kunna til 

verka og þar með var málið leyst. Enginn spurði hvaða þjálfunaraðferðum 

yrði beitt, hvað þá að þjálfarinn fengi eitthvað frá félaginu um það hvers var 

ætlast af honum. Engin samvinna var á milli þjálfaranna, heldur þjálfaði hver 

sinn hóp eftir eigin hugmyndum. Það var engin þjálfunaráætlun eða eftirlit 

með starfi þjálfarans og engin vissa um að æfð væru nauðsynleg 

undirstöðuatriði. Stjórnarmenn horfðu af og til á leiki og lásu um úrslit leikja í 

blöðunum. Úrslitin voru náttúrulega aðalmálið. Ef þjálfarinn skilaði nógu 

mörgum sigrum, eða allavega tapaði ekki alltaf (fór eftir metnaði félaganna) 

þá var allt í lagi og þjálfarinn var endurráðinn eins lengi og hann nennti að 

þjálfa. 4 Sum staðar má vel vera að staðan sé sú sama í dag en það telst 

vonandi til undantekningar. 


4 Stefán Hreiðarsson 2003 


9


Í dag eru margir þjálfarar starfandi hjá hverju íþróttafélagi eða allt frá 

8.flokki og upp í meistaraflokk og eru oft fleiri en einn þjálfari með hvern 

flokk auk aðstoðarþjálfara en það fer að sjálfsögðu allt eftir fjölda iðkenda 

hverju sinni. Vegna fjölda iðkenda og lítils tíma verður að skipuleggja 

æfingarnar vel til þess að allir flokkar geti æft og eru það yfirleitt yngstu 

iðkendurnir sem byrja á æfingum snemma á deginum og svo koll af kolli. 

Í dag gera flest íþróttafélög kröfur um menntun þjálfara sinna og senda þá 

á námskeið bæði hér heima og í auknum mæli til útlanda. Margir hafa þjálfun 

sem aðalstarf og sumir sinna þjálfun meðfram námi í íþróttafræðum. Sum 

félögin hafa ráðið yfirþjálfara, sem er ætlað að hafa umsjón með þjálfun allra 

yngri flokka. 

Þá hefur KSÍ (Knattspyrnusamband Íslands) komið á svokölluðu leyfiskerfi 

í efstu deild hér á Íslandi sem tekur gildi árið 2003 og tekur það mið af þeim 

kröfum sem UEFA (Knattspyrnusamband Evrópu) hefur sett sem skilyrði til 

þátttöku í Evrópukeppnum. Með þessu kerfi er ætlunin að bæta 

knattspyrnuna sem og knattspyrnuþjálfun barna og unglinga og veitir þetta 

kerfi þeim félögum sem þurfa að hafa tilskilin leyfi ákveðið aðhald í 

uppbyggingu þjálfunar barna og unglinga. 

Í leyfiskerfahandbók KSÍ segir: 

“Það er kunnara en frá þurfi að greina að knattspyrnuíþróttin hefur notið 

vaxandi vinsælda um allan heim. Þær væntingar sem nú eru lagðar á 

knattspyrnufélög og koma frá stuðningsmönnum, félagsmönnum, 

leikmönnum, þjálfurum, styrktaraðilum, fjölmiðlum, almenningi og 

yfirvöldum ríkis og sveitarfélaga eru ekki lengur eingöngu íþróttalegs eðlis. 

Starfsemi félaga í fremstu röð knattspyrnunnar líkist æ meir þjónustu 

fyrirtækis. Til þess að bregðast við þessari þróun hefur Knattspyrnusamband 

Evrópu (UEFA) ákveðið að koma á leyfiskerfi til þess að bæta íþróttina á öllum 

sviðum.” 5 



10


Ennfremur segir í markmiðum fyrir leyfiskerfi KSÍ að þjálfun og umönnun 

barna og unglinga í félögunum verði efld og verði ætíð höfð í fyrirrúmi. 

Þá hefur KSÍ einnig sett skilyrði um menntun þjálfara hjá félögum í efstu 

deild til þess að félögin fái leyfi. En þau eru meðal annars þau að minnst einn 

þjálfari sé fyrir hvern aldursflokk 12 ára og eldri (þ.e. 2., 3. og 4. flokk) og 

verður hann að hafa skírteini sem sýnir að hann hafi lokið IV. stigi þjálfara hjá 

KSÍ. Þá skulu þjálfarar barna 12 ára og yngri (þ.e. í 5., 6., 7., og 8. flokki) hafa 

lokið II. stigi hjá KSÍ. Ef félögin eru ekki með þessi skilyrði uppfyllt nú þegar 

er félögunum skylt að senda þjálfara sína á þjálfaranámskeið hjá KSÍ , þannig 

að þeir hafi náð lágmarksréttindum sem fyrst og eigi síðar en innan árs. 6 

Með þessu leyfiskerfi má segja að félögin þurfi ávallt að leitast við að finna 

sem hæfustu þjálfarana hverju sinni og hver sem er getur ekki gengið inn í 

þjálfarahlutverkið án þess að hafa til þess tilskylda menntun og reynslu. Þá 

má líta svo á að með leyfiskerfinu sé komin ákveðin viðurkenning á 

þjálfarastarfinu og það starf og sú menntun sem býr þar að baki sé metin að 

verðleikum en með betri menntun þjálfara búum við vonandi til betri 

knattspyrnumenn og hæfari einstaklinga. 

Í lok ritgerðarinnar gerum við grein fyrir niðurstöðum athugunar á því 

hver menntun og reynsla þjálfara er auk annarra atriða sem tengjast þjálfun. 

4. Kennslufræði 

4.1 Þjálfarinn og hlutverk hans 

Eins og starfsheitið bendir til þá stjórnar þjálfarinn fyrst og fremst þjálfuninni 

sjálfri. Til þess að þjálfaranum takist að skapa vænlegt umhverfi þar sem 

iðkendur þroskast félagslega, andlega og líkamlega er mikilvægt að þjálfarinn 

geri sér grein fyrir því að starf hans er margþætt, það er ekki bara skipa 

iðkendum fyrir verkum heldur skipuleggur hann þjálfunina eftir getu þeirra, 

aðstæðum og þroska. Þannig leitast hann við að finna verkefni handa öllum 



11


iðkendunum í hópnum og að hver og einn fái tækifæri til að þroska eigin 

hæfileika og sé virkur þátttakandi. 

Einnig er mikilvægt að þjálfarinn sýni frumkvæði og áræðni við þjálfunina 

og sé stöðugt að leiðbeina og kenna iðkendunum sínum bæði með því að sýna 

æfingarnar sem hann leggur fyrir og láta svo iðkendurnar endurtaka þær 7 . 

Mikilvægt er að þjálfarinn leiðrétti hjá hverjum og einum það sem miður fer 

og þarf að bæta og ekki síður að hrósa fyrir það sem vel er gert. Margir 

þjálfarar eru oft mjög uppteknir við að sýna hvernig ekki á að framkvæma 

hlutinn í stað þess að leggja höfuðáherslu á hið gagnstæða, þ.e. leita að hinu 

jákvæða sem iðkandinn gerir og benda á það. Það er margsannað að skammir 

hafa neikvæð áhrif og fær þjálfarinn oft ekki að sjá þau áhrif því tárin koma 

yfirleitt ekki fram fyrr heima hjá mömmu og pabba. Þess í stað er mikilvægt 

að þjálfarinn skapi gott andrúmsloft á æfingum og í leikjum þannig að 

iðkendunum líði vel og fái notið sín á æfingum því að félagsskapur og vinátta 

er börnum mikilvæg og því eiga allir að fá að vera með á æfingum og í 

leikjum. 

Við teljum eftirfarandi kennsluaðferð mjög mikilvæga og árangursríka: 

1. Sýna og útskýra æfinguna. Mikilvægt að vera með útskýringarnar 

stuttar og hnitmiðaðar. 

2. Leiðrétta. Leiðrétta hjá iðkendum það sem betur má fara og kenna 

þeim réttu atriðin. Mikilvægt að þeir nái grundvallaratriðunum fyrst 

áður en farið er að kenna þeim smáatriðin. 

3. Endurtekning. Iðkendur gera æfinguna aftur og aftur eftir að bent 

hefur verið á það sem betur mætti fara. 

4. Hrós. Mikilvægt að hrósa iðkendum þegar við á. 

Þetta þýðir að við leggjum allar æfingar fyrir stig af stigi og miðum þær við 

getu hvers og eins þannig að börn og unglingar fjarlægist ekki æfingarnar og 

að allir fari heim ánægðir eftir hverja æfingu. Við eigum jafnframt að horfa á 

7 Þorlákur Árnason 2002 


12


iðkendurna sem einstaklinga sem við erum í samvinnu við þar sem við 

þurfum bæði að gefa og þiggja m.a. með því að taka tillit til óska og þarfa 

þeirra og hlusta á þeirra skoðanir og hugmyndir. 

Þannig má segja að þjálfarinn sé í raun og veru einn af mörgum 

uppalendum barnsins og því mikilvægt að hann sé góð fyrirmynd og góður 

leiðtogi utan vallar sem innan. Hann er sá sem fræðir, prófar og mælir og 

leitast stöðugt við að gera hverja æfingu ánægjulega með því að hafa 

fjölbreyttar og skemmtilegar æfingar ásamt því að auka getu iðkenda eftir 

hæfileika þeirra og áhuga. 8 Þjálfun barna og unglinga er fyrst og fremst 

kennsla og ætti hún að lúta svipuðum lögmálum og önnur kennsla nema það 

að hún er miklu skemmtilegri því þar mæta nemendurnir ekki vegna þess að 

það er skylda, heldur af því að þá langar til þess. 9 Þannig má segja að að 

helstu markmið í þjálfun barna og unglinga sé í megindráttum, að ala upp 

góða knattspyrnumenn og ekki síður að ala upp góða og heilsteypta 

einstaklinga sem eru færir um að taka þátt í nútíma samfélagi. 10 Þess vegna er 

mikilvægt að þjálfarinn hafi góða alhliða menntun til þess að þetta gangi upp. 

4.2 Hvernig nær þjálfarinn góðu sambandi við iðkendur 

Mjög mismunandi getur verið hversu góðu sambandi þjálfarar ná við 

iðkendur sína í leik og starfi. Sumir öðlast strax mikla virðingu og hafa góða 

stjórn á hópnum sem þeir eru með, meðan aðrir eru í stökustu vandræðum og 

ráða ekki neitt við neitt. Yfirleitt tekur það tíma að koma upp góðu sambandi 

þannig að gott sé. Það skiptir til að mynda miklu máli hversu stór hópurinn er 

og samsetning hans. Það er ekki sama hvort verið er með 40 iðkendur eða 20 

og eins hvort einungis eru strákar eða stelpur o.s.frv. 

8 Wright 1990:34 


10 Bjarni Stefán Konráðsson 2003 


13


Til þess góður árangur náist teljum við að þjálfarar þurfi að huga að 

eftirfarandi atriðum: 

1. Fá kennslufrið. 

2. Beita röddinni rétt og staðsetja sig þar sem allir sjá. 

3. Hafa sem minnstan biðtíma hjá iðkendum. 

4. Vera ekki of lengi með hverja æfingu. 

5. Velja fjölbreyttar og skemmtilegar æfingar. 

6. Vera lifandi við þjálfunina (kennsluna). 

7. Duglegur að leiðrétta. 

8. Vera jákvæður. 

Mikilvægt er að þjálfarinn komi fram við iðkendur þannig að þeir finni til 

öryggis og trausts með því að þeir séu viðurkenndir sem manneskjur og að 

þjálfarinn hlusti og taki tillit til þarfa þeirra og óska sem er grundvallaratriði í 

öllum samskiptum. Öll neikvæðni og endalausar athugasemdir þjálfarans 

geta virkað mjög neikvætt þannig að iðkendur verða óöruggir og sjálfstraustið 

minnkar sem leiðir jafnvel til dvínandi áhuga og minni löngun þeirra til að 

halda áfram. Því er afar mikilvægt að iðkendum sé hrósað fyrir það sem vel er 

gert því það getur tekið heilu vikurnar og mánuðina að byggja upp trúnað og 

traust en aðeins eitt augnablik að brjóta það niður. Mikilvægt er að skapa 

jákvætt og gott andrúmsloft milli þjálfara og iðkenda jafnt innan vallar sem 

utan með því að gefa sér tíma til að ræða og spjalla við þá utan við 

æfingatíma. 

Oft hefur gefist vel að hitta iðkendur undir öðrum kringumstæðum en á 

knattspyrnuvellinum með því að vera reglulega með vídeókvöld, sundferðir, 

keilukvöld, spilakvöld og bingó svo fátt eitt sé nefnt. Þetta gefur einnig 

iðkendunum tækifæri til að kynnast undir öðrum kringumstæðum þar sem 

e.t.v. aðrir njóta sín betur getulega séð en á knattspyrnuvellinum. Þá er 

mikilvægt að þjálfarar hafi frumkvæði að hreinskilni og einlægni innan 

iðkendahópsins því það skapar gjarnan traust og er jafnframt grunnurinn að 


14


jákvæðu andrúmslofti og bættum árangri meðal iðkenda. Ekki er einungis 

mikilvægt að skapa jákvætt andrúmsloft milli þjálfara og iðkenda heldur 

einnig á meðal iðkendanna sjálfra með því að temja þeim kurteisi, 

umburðarlyndi og tillitssemi. 11 

Aðrir þættir sem hafa áhrif á samband milli þjálfara og iðkenda er 

framkoma og fas þjálfarans en mikilvægt er að hann sé opinn og jákvæður en 

jafnframt að gagnkvæm virðing sé á milli hans og iðkendanna. Þá er 

mikilvægt að hann sé lipur í samskiptum og sé fyrirmynd fyrir iðkendurna 

sína jafnt innan vallar sem utan og reyni eftir fremsta megni að skapa hlýlegt 

og notalegt andrúmsloft innan hópsins sem auðveldar öll samskipti. 12 

4.3 Agi og stjórnun 

Ef þjálfara á að takast að skapa vænlegt umhverfi þar sem iðkendurnir 

þroskast félagslega, andlega og líkamlega er mikilvægt að hann hafi góða 

stjórn á hópnum. 13 Helstu atriðin sem um ræðir eru fas og framkoma 

þjálfarans s.s. raddbeiting, svipbrigði og tjáning, verklag þjálfarans t.d. 

hvernig hann leggur æfingarnar fyrir og hvort hann hrósi iðkendum fyrir það 

sem vel er gert o.s.frv. 14 Þegar talað er um hvernig þjálfarinn beitir röddinni er 

átt við hvernig hann beitir röddinni við æfingastjórnina. 

Mikilvægt er að tala skýrt og greinilega og með óþvinguðum og eðlilegum 

hætti til iðkendanna. Mörgum hættir til að tala of hratt og spenna röddina of 

mikið og verða þeir oft skrækir og hásir fyrir vikið þannig að óþægilegt getur 

verið fyrir iðkendur á að hlýða. Gott er að nota stuttar og hnitmiðaðar 

setningar þegar útskýrt er fyrir iðkendunum og nota orðaval sem iðkendurnir 

skilja. Að fá kennslufrið skiptir hvað mestu máli fyrir þjálfarann. Hann á ekki 

að byrja að tala fyrr en hann hefur fengið algjöra þögn og er viss um að allir 

séu að hlusta. 

11 Wright 1990:36 

12 Wright 1990:38-39 

13 Wright 1990:35 

14 Ingvar Sigurgeirsson 1999:12-13 


15


Það kennslutæki sem hefur verið notað hvað mest af þjálfurum til þess að 

halda góðum aga og góðri stjórn er flautan og því ættu þjálfarar ávallt að hafa 

flautu með sér á æfingar. Ef flautan er notuð á réttan hátt þá sparar hún í senn 

tíma og fyrirhöfn og hlífir röddinni að auki. Eins á iðkendum að vera ljóst 

hvað flautumerkið þýðir; allir stöðva og hlusta. Mikilvægt er að hún sé ekki 

ofnotuð eða notuð á annan hátt því það leiðir einungis til þess að iðkendurnir 

ruglast og hætta á endanum að taka mark á flautumerkinu. 

Flestir kannast við það hversu erfitt getur oft verið að fá iðkendurna til þess 

að stoppa boltana þegar æfingin á að hefjast og þjálfarinn byrjar að tala. Þess 

vegna er mikilvægt að þjálfarinn byrji ekki að tala fyrr en allir hafa stoppað 

boltana því fljótlega átta iðkendurnir sig á þeim dýrmæta tíma sem fer til 

spillis. Þannig fara þeir að skipa hver öðrum að stoppa boltana og smátt og 

smátt verður þetta vandamál ekki fyrir hendi lengur. Þjálfarinn á því að leggja 

strax línurnar með því að gera þeim grein fyrir helstu vinnureglum sem eru 

viðhafðar. 

Önnur atriði sem þjálfarinn ætti að huga að í framkomu sinni er að sýna 

iðkendunum áhuga með því að veita því athygli sem iðkendurnir segja t.d. 

með svipbrigðum, með því að horfa af athygli á þann sem talar eða með því 

að kinka kolli. Þetta leiðir til þess að iðkendum finnast þeir skipta máli og 

hvetur þá til dáða. Þannig eru iðkendurnir líklegri til þess að gera æfingarnar 

vel í stað þess að fíflast og gera þær illa ef þeir vita að fylgst er með þeim og 

þeim sýndur áhugi. Oft virkar þetta það jákvætt á iðkendur að þeir vilja 

endalaust vera að sýna hvað þeir séu nú orðnir klárir í hinu og þessu sem 

þjálfarinn hefur lagt fyrir. 15 Góðar útskýringar þjálfarans eru mikilvægar 

þegar hann leggur fyrir æfingar því ef allar reglur og önnur atriði eru á hreinu 

þá minnkar það líkurnar á ágreiningi innan hópsins. Eins ætti þjálfarinn að 

leggja sem minnst uppúr keppni hjá þeim yngstu þar sem það eitt og sér getur 

skapað vandamál og leiðindi á milli iðkenda. Þegar þjálfarinn útskýrir á hann 

að staðsetja sig þar sem allir sjá til hans og þannig að hann sjái alla og geti 

fylgst með því hvort allir séu að fylgjast með. Þegar um skipulag 

15 Ingvar Sigurgeirsson 1999:18 


16


æfingastundarinnar er að ræða er mikilvægt að þjálfarinn reyni að hafa 

æfingarnar þannig að allir séu virkir og sem minnstur biðtími sé hjá 

iðkendunum. Því um leið og þeir hafa lítið sem ekkert fyrir stafni og þurfa að 

bíða, t.d. í röð, er mest hættan á því að þeir verði órólegir því þolinmæðin hjá 

þeim yngstu er af skornum skammti. Einnig ber að varast að hafa hverja 

æfingu of langa því það skapar leiða sem leiðir til minnkandi áhuga iðkenda. 

4.4 Hvernig skipuleggur þjálfarinn starf sitt 

Allir þjálfarar verða að setja iðkendum raunhæf markmið. Árangur í 

knattspyrnu er háður mörgum þáttum og er það hlutverk þjálfarans og 

iðkendanna að fá þessa þætti til þess að smella saman í eina heild. Þær kröfur 

sem knattspyrnan gerir til okkar er miðpunktur þeirrar skipulagningar. 16 

Að mörgu er að hyggja þegar skipuleggja þarf starf sitt sem þjálfari hvort 

sem það er til skemmri eða lengri tíma. Til að ná ákveðnu marki með 

einstakling eða hóp er mikilvægt að vinna markvisst að því og skipuleggja 

starfið í kringum það markmið sem sett hefur verið í upphafi. Þegar þjálfað er 

til þess að auka getu eða komast í gott form eins og t.d. í knattspyrnu er 

mikilvægt að þjálfunin sé meðvitaðri eða skipulagðari en þegar um venjulega 

líkamsrækt eða heilsubót er að ræða. Eins er gott skipulag jafnframt 

grunnurinn að vellíðan iðkenda og betri árangri í starfi. Því er mikilvægt að 

hver æfingastund sé vel skipulögð fyrirfram og einnig að gerðar séu 

þjálfunaráætlanir til lengri tíma sem byggðar eru upp kerfisbundið. 17 Þegar 

þjálfarinn hefst handa við að skipuleggja starf sitt er mikilvægt að hann taki 

tillit til ýmissa þátta. Mikilvægt er að hann hafi reglulega hvíld á milli æfinga 

svo ekki sé um ofþjálfun að ræða því hvíldin er nauðsynleg til þess að 

líkaminn þoli erfiði á ný. Þá er mikilvægt að þjálfarinn skipuleggi starfið 

þannig að það sé bæði fjölbreytt og skemmtilegt. Að hann velji fjölbreyttar 

æfingar sem viðhalda áhuga en of einhæfar æfingar hindra framfarir og geta 

16 Þorlákur Árnason 2002 

17 Enoksen og Gjerset 1991:5 


17


leitt til meiðsla og leiða á æfingum. 18 Eins skal þjálfarinn skipuleggja starf sitt 

með tilliti til þroska og getu hvers og eins og haga starfi sínu þannig að hver 

og einn fái tækifæri til að þroska eigin hæfileika. Að auki á þjálfarinn að vera 

fagmaður í sinni íþrótt og ber hann ábyrgð á gæðum þjálfunarinnar. 

Mikilvægt er að hann skipuleggi hverja æfingu vel og markvisst með því að 

setja sér markmið með þjálfuninni (eins og áður sagði) þar sem mótun 

knattpyrnumannsins fer fram á barna- og unglingsárunum. Þjálfarinn þarf að 

vita hverju hann vill ná fram með þjálfuninni og velja æfingar sem eru 

hvetjandi og henta vel hópnum og jafnframt að æfingarnar geri kröfur sem 

leiða til eðlilegra framfara. Þjálfarinn verður einnig að skipuleggja starfið 

þannig að hann nýti hvern æfingatíma og hvert rými eins vel og kostur er og 

hafi yfirsýn yfir hópinn. Mikilvægt er að hann finni til ábyrgðar gagnvart 

hverjum iðkenda og geri sér grein fyrir mikilvægi þess að hverjum og einum 

sé veitt sú aðstoð sem hann hefur þörf fyrir. Það gerir hann með því að ganga 

á milli iðkenda og grípa inní ef að þörf krefur með því að sýna og leiðrétta 

æfinguna og láta iðkendur endurtaka æfinguna rétt. Því betur sem þjálfari 

skipuleggur þjálfunina sína, því árangursríkari og skemmtilegri verður 

þjálfunin og þeim mun ánægðari verður þjálfarinn í starfi sínu. 19 

4.4.1 Æfingastundin 

Mikilvægt er að þjálfarar skipuleggi hverja einustu æfingastund fyrirfram 

með því að gera skriflega áætlun til þess að hver einstaka æfing heppnist sem 

best. Með því að gera skriflega áætlun, tímaseðil, verður þjálfarinn öruggari í 

þjálfuninni og með meira sjálfstraust og æfingin verður markviss og 

hnitmiðuð ef hver einasta mínúta er fyrirfram skipulögð. Einnig er þjálfarinn 

frjálsari og á auðveldara með því að fylgjast með og greina það sem fram fer á 

æfingunni. Það er auðvelt fyrir þjálfarann að vera með tímaseðilinn með sér í 

æfingastundinni ef hann skyldi gleyma einhverju af því sem áætlað var. Þar 

að auki finna iðkendurnir það þegar þjálfarinn kemur vel undirbúinn og 

18 Brunes, Dieserud og Elvestad 2000:82-83 



18


æfingin gengur mun betur fyrir sig fyrir vikið. Þess vegna er undirbúningur 

hverrar æfingastundar mjög mikilvægur jafnframt því að þjálfarinn afli sér 

nauðsynlegra upplýsinga um hópinn sem hann á að fara að þjálfa. Það fyrsta 

sem hann þarf að hafa í huga er hverja hann er að fara þjálfa, hafa 

upplýsingar um aldur iðkendanna, kyn þeirra og fjölda sem allt auðveldar 

skipulagninguna. Því næst verður hann að taka tillit til þeirrar aðstæðna sem 

hann hefur þ.e. hve marga bolta, vesti og keilur hefur hann sem og stærð og 

gerð æfingasvæðisins sem þjálfunin fer fram á. Þá ætti þjálfarinn að spyrja sig 

að því hverju hann ætlar að ná fram með þessari einu æfingu sem hann 

undirbýr og hvað hann ætlar að þjálfa nákvæmlega. Þá þarf hann að sjá til 

þess að takmarkið með hverri æfingastund leiði eðlilega í átt að 

lokamarkmiðinu og sé liður í heildarmarkmiðinu (skipulag til lengri tíma). 20 

Nauðsynlegt er að gera tímaseðil fyrir hverja æfingastund (eins og áður 

segir) þar sem fram koma helstu áherslurnar í þjálfuninni, lýsing á því sem 

fram á að fara ásamt fleiri hagnýtum atriðum. Mismunandi útgáfur eru til af 

tímaseðlum og er ekki beint hægt að segja að einn tímaseðill sé betri en annar. 

Þannig velur hver og einn þjálfari sitt form eða sinn tímaseðill og gerir hann 

eins og honum þykir best og breytir og aðlagar hann að sínum þörfum eftir 

því sem þurfa þykir. Æfingastundin miðast þó ekki einungis við einn tíma, 

heldur er mikilvægt að taka tillit til tímans á undan og á eftir. Hverri 

æfingastund er yfirleitt skipt niður í þrjá meginþætti og er mjög mismunandi 

eftir aðstæðum og viðfangsefni hve miklum tíma er varið í hvern þátt. Þessir 

þrír þættir eru: 

1. Upphitun 

2. Aðalhluti 

3. Niðurlag 

Hæfileg lengd æfingatíma hjá börnum frá 6-10 ára er u.þ.b. 60 mínútur þar 

sem þau geta ekki einbeitt sér mjög lengi. Fyrir iðkendur á aldrinum 10-12 ára 

20 Wright 1990:6 


19


er hæfileg lengd 70-80 mínútur, lengri æfingar leiða yfirleitt ekki til betri 

árangurs. Þó fer æfingatíminn einnig mikið eftir fjölda iðkenda hverju sinni. 

Þegar tímaseðill er gerður er yfirleitt áætlaður tími sem fer í hvern meginþátt. 

Upphitunin er yfirleitt í 10-15 mínútur, aðalhlutinn í 40-50 mínútur og 

niðurlagið í 5-10 mínútur. 21 Aðalhlutinn er lengsti og jafnframt veigamesti 

þátturinn í æfingastundinni og má segja að upphitunin og niðurlagið aðlagist 

honum. Oft má einnig tengja t.d. upphitunina við aðalþáttinn og því verða oft 

skilin á milli þáttana ekki eins greinileg og ætla mætti. Æskilegt er að 

æfingarnar í upphituninni falli eðlilega að því sem taka á fyrir í aðalhlutanum. 

Ef þú ætlar t.d. að nota bolta í aðalhlutanum væri gott að hafa upphitunina 

með bolta. Þannig sparast dýrmætur tími sem hver æfingastund er ef ekki 

þarf endalaust að ná í bolta eða skila honum. Þá er meginmarkmið 

upphitunarinnar að búa iðkendur undir það sem koma skal í aðalhlutanum 

þ.e. búa líkamann undir komandi átök sem framundan eru með því að hita 

vel upp. Í aðalhlutanum eru einhver ákveðin atriði tekin fyrir og æfð með 

tilliti til þeirra markmiða sem sett voru fram í upphafi. Gott er að byrja á því 

að gera æfinguna sem æfa skal eins einfalda og hægt er til þess að gera 

grunnatriðin rétt og gera hana síðan erfiðari og flóknari eftir því sem líður á 

æfinguna. Í lokin má svo gera æfinguna sem tekin er fyrir í aðalhlutanum 

leikræna og tengja hana þannig við seinni hlutann í aðalhlutanum en þá er oft 

skipt í lið og keppt með ýmsum afbrigðum af spili, t.d. með mismunandi 

snertingum á boltann o.s.frv. Í niðurlaginu er mikilvægt að enda á léttu 

skokki og sérstaklega ef æfingin var erfið. Eins er gott að vera með 

slökunaræfingar, teygjur ásamt léttu spjalli í lokin þar sem þjálfarinn segir frá 

framhaldinu, næstu æfingu, dreifir miðum um æfingaleik og þess háttar. Það 

er mikilvægt að þjálfarinn endi æfingarnar vel og að þær séu skemmtilegar 

því það hvetur iðkendurna til þess að halda áfram að æfa og skapar jafnframt 

tilhlökkun fyrir næstu æfingu. 22 


22 Janus Guðlaugsson 1995:271 og Wright 1990:7-9 


20


Dæmi um góðan óútfylltan tímaseðil að okkar mati má sjá hér að neðan. 

Tímaseðill 

Flokkur:_______________________ Staður:___________________________ 

Klukkan: __________ - __________ Dagssetning:______________________ 

Þjálfari/ar:_____________________________________________________ 

Búnaður (fjöldi): Boltar:____ Keilur:____ Vesti:____ Mörk:____ Brúsar:____ 

Upphitun Skipulag Áherslur/markmið 

________________________ 

____________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

Áhersluatriði/Aðalæfing 

________________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

Áherslur/markmið 

_________________ 

_________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

Niðurlag 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

________________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 


____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

____________________ 

Athugasemdir:_______________________________________________________ 


21


Dæmi um góðan útfylltan tímaseðil að okkar mati þar sem rýmið er vel nýtt. 

Tímaseðill 

Flokkur: 6. flokkur 

Staður: Íþróttahús íþróttaskólans 

Klukkan: 15:00 - 16:00 Dagssetning: 20 mars 2003 

Þjálfari/ar: Eysteinn Pétur Lárusson og Ingvi Sveinsson Fjöldi leikm.: 16 

Búnaður (fjöldi): Boltar: 16 Keilur: 25+ Vesti: 25 Mörk: 2 Brúsar: 0 

Upphitun Skipulag Áherslur/markmið 

Áhersluatriði/Aðalæfing 


Niðurlag 



22


4.2 Skipulag til lengri tíma 

Oft er árinu skipt í tímabil eftir markmiðum þjálfunar og á hvaða þátt er lögð 

áhersla hverju sinni. Langtímaáætlanir geta verið margs konar. Vikuáætlun 

eða mánaðaráætlun eru gerðar þegar skipuleggja þarf nákvæmari áætlun 

heldur en yfir heilt tímabil. Með mánaðar- eða vikuáætluninni er tekinn fyrir 

einn mánuður eða vika í senn og skipulögð með tilliti til lengri áætlana. 23 

Áætlun yfir tímabil nær yfir heilt keppnistímabil t.d. 3 mánuðir í knattspyrnu 

og er hún ekki eins ítarleg og viku- eða mánaðaráætlanirnar. Í þeim áætlunum 

er tekið tillit til æfingaleikja og álaginu dreift með tilliti til þeirra o.s.frv. Síðan 

er það ársáætlun, hún gefur yfirlit yfir heilt ár í þjálfun og er þá allt árið 

skipulagt þ.e. undirbúningstímabilið, keppnistímabilið sjálft og svo 

hvíldartímabilið sem kemur á eftir keppnistímabilinu. Einnig eru til áætlanir 

sem ná yfir nokkur ár, t.d. áætlanir hjá afreksmönnum sem stefna á að komast 

á ólympíuleika innan einhverra áveðinna ára svo dæmi sé tekið. Ekki verður 

farið nánar út í það hér í þessari ritgerð. 

Ekki er nauðsynlegt fyrir þjálfara að gera allar þessar áætlanir en þó er 

mikilvægt að hann geri langtímaáætlun þar sem hann gerir grein fyrir því 

sem stefnt er að í þjálfuninni og hver markmiðin eru á viðkomandi tímabili 

(sem getur verið mismunandi langt). 

Með áætlunum til lengri tíma skipuleggur þjálfarinn starfið í grófum 

dráttum og tekur tillit til leikja og keppni og annars sem fram fer á tímabilinu 

sem skipulagt er. Samt sem áður er mikilvægt að þjálfarinn haldi áfram að 

skipuleggja hverja æfingastund fyrir sig þó svo að langtímaáætlun hafi verið 

gerð. Tilgangurinn með langtímaáætlun er að reyna skipuleggja þjálfunina 

þannig að ákveðnum tækni- og leikfræðilegum atriðum séu gerð skil á 

ákveðnum tímum árs. Þá getur þjálfarinn séð hvort rétt samspil sé á milli 

álags og hvíldar í áætluninni. Þjálfarinn hefur þannig góða yfirsýn yfir 

þjálfunina og getur stjórnað álaginu eftir því sem hann vill og gert öðrum 

þáttum góð skil eins og könnun á knatttækni iðkenda, knattspyrnumót, 

ferðalög ofl. Mikilvægt er að knattspyrnuþjálfarinn hafi samráð við þjálfara 

23 Gjerset, Haugen og Holmstad 1998:397-409 


23


annarra greina innan íþróttafélagsins þegar langtímaáætlun er gerð til þess að 

keppnisferðir, ferðalög og þess háttar stangist ekki á við mót annarra 

íþróttagreina innan félagsins, því oft æfa börn og unglingar fleiri en eina 

íþróttagrein innan hvers félags. 

Einnig er mikilvægt að þjálfarinn sé tilbúinn með ársáætlunina í grófum 

dráttum í upphafi hvers keppnistímabils þó svo að vissulega bætist inná milli 

leikir og annað sem til fellur. Áætlunin er kynnt fyrir foreldrum í upphafi 

tímabilsins t.d. á foreldrafundi þar sem foreldrar geta nokkurn veginn séð 

hvenær helstu mót og atburðir ársins eru og geta því skipulagt sumarleyfi og 

þess háttar í kringum það. 24 

Hér að neðan dæmi um óútfyllta ársáætlun (í smækkaðri mynd) fyrir þjálfara 

í knattspyrnu. 

Ársáætlun 

Október Nóvember Desember Janúar Febrúar Mars 

Markmið Markmið Markmið Markmið Markmið Markmið 

Vika 

1 

Vika 

2 

Vika 

3 

Vika 

4 

Vika 

5 

24 Janus Guðlaugsson 1995:269 og Brunes, Dieserud og Elvestad 2000:146 


24


Apríl Maí Júní Júlí Ágúst September 

Markmið Markmið Markmið Markmið Markmið Markmið 

Vika 

1 

Vika 

2 

Vika 

3 

Vika 

4 

Vika 

5 

Mörgum finnst líka gott að skipta ársáætluninni niður í ákveðin tímabil og 

vinna hana útfrá þeim. Dæmi um grófa tímabilsáætlun eins og höfundar 

þessa verkefnis hafa gert í sinni þjálfun má sjá hér að neðan, en þar höfum við 

skipt árinu niður í 5 tímabil. 

1. Október – Desember: Grunnþjálfunartímabil I. 

Hér hefst nýtt tímabil (keppnisár). Haldnir eru foreldrafundir þar 

sem æfingartímar, áherslur í þjálfun og þjálfarar eru kynntir. Einnig 

er gott að gera alls konar mælingar á iðkendunum til þess að sjá 

hvar þeir standa þegar þeir byrja nýtt tímabil. Helstu áherslurnar í 

þjálfun eru grunntækni og þol. 

2. Janúar – Mars: Grunnþjálfunartímabil II. 

Á þessu tímabili er haldið áfram í þolþjálfun og auk þess er farið í 

flóknari tækniæfingar, leikfræði einstaklingsins og styrktaræfingar. 


25


3. Apríl – Maí: Æfingaleikjatímabil. 

Á þessu tímabili fara flestir æfingaleikirnir fram og undirbúningur 

fyrir mót sumarsins. Haldið er áfram að vinna með leikfræði og 

einnig leikskipulag og samvinnu liðsins. Einnig lögð áhersla á 

snerpu- og hraðaæfingar sem og tækniæfingar. 

4. Júní – Ágúst: Keppnistímabil. 

Á þessu tímabili fara flest mótin fram. Hér er unnið með leikfræði 

liðsins og leikskipulag auk þess sem tækni er þjálfuð reglulega. 

5. September: Hvíldartímabil. 

Á þessu tímabili, sem er jafnframt síðasta tímabilið áður en 

flokkaskiptingin á sér stað, eru yfirleitt haldnar uppskeruhátíðir 

íþróttafélaganna og tímabilið gert upp. Einnig er farið í skemmti- og 

haustferðir til þess að enda tímabilið á skemmtilegan hátt. Síðan er 

oft gefið frí í 2-3 vikur eða þangað til nýtt tímabil hefst í byrjun 

október. 

4.4.3 Mælingar (þol – styrkur – tækni) 

Eitt af því mikilvægasta í þjálfun er að hafa yfirsýn yfir iðkendurna þ.e. 

fylgjast með framvindu þjálfunar. Þó að við leggjum ekki höfuðáherslu á 

keppni hjá knattspyrnuiðkendum á unga aldri þá vilja þjálfarar sjá árangur og 

framfarir sem jafnframt er staðfesting á þeirra þjálfun, þannig er góður 

árangur í keppni skýrt merki þess að þjálfun hefur heppnast. Árangur í 

keppni er háður fjöldamörgum þáttum og fer það eftir eðli hverrar 

íþróttagreinar hvaða þættir eru þýðingamestir. Þættir eins og þol, styrkur og 

tækni eru þeir mikilvægustu hjá knattspyrnumönnum. 25 Þegar við mælum 

þessa þætti er mikilvægt að leggja fyrir iðkendurna einhvers konar próf (test) 

og endurtaka það síðan seinna og bera niðurstöðurnar saman. Þegar próf er 

tekið er ágætt að taka það í upphafi einhvers ákveðins tímabil, eitt á 

miðjutímabili (ef tímabilið er langt) og svo aftur í lokin og athuga þá hvort 

25 Gjerset, Haugen og Holmstad 1998:190-191 


26


framfarirnar séu einhverjar. Mikilvægt er að prófin séu tekin við sömu 

aðstæður í öll skiptin svo munurinn sé marktækur. Það þýðir t.d. ekki að vera 

með einhverja ákveðna hlaupaleið á tíma þar sem einungis er hlaupið á 

jafnsléttu og næst þegar hlaupið er að þá sé vegalengdin uppí móti. Einnig 

getur líka verið gott að skrá niður árangur iðkenda til að fylgjast framförum 

því oft hvetur það þá til að standa sig vel og bæta árangur sinn. 

Þol: Þolþjálfun barna og unglinga á að vera fjölþætt, leikræn og taka mið af 

aldri og þroska iðkenda. Við þjálfum þol hjá börnum unglingum með því að 

vera með reglubundnar æfingar lágmark 2-3 sinnum í viku. Yfirleitt fer 

þolþjálfunin fram í lok hverrar æfingastundar og er gott að nota púlsmæla eða 

kenna börnum og unglingum að taka púlsinn sjálf. Þá ætti álag ekki að fara 

yfir spjallhraða þ.e. iðkendur eiga að geta haldið uppi samræðum á meðan á 

hlaupi stendur. 

Til þess að mæla þol hjá börnum og unglingum er yfirleitt notað 

einhverskonar próf (test). T.d. væri hægt að láta þau hlaupa stanslaust í 5, 10 

eða 15 mínútur og athuga hversi langt þau komast. Síðan yrði alveg eins próf 

endurtekið við sömu aðstæður og athugað hvort iðkendur hafi bætt sig. 

Önnur próf sem algeng eru til að mæla þol, og þá sérstaklega hjá eldri 

iðkendum, eru m.a. „píptest“ og „coopertest“ en auðveldlega má aðlaga þau 

að yngri iðkendum. 

Með „píptesti“, sem er þónokkuð notað í grunnskólum í dag, er mælt hvað 

iðkandi nær að hlaupa langt eftir að álagið hefur verið aukið stigvaxandi eftir 

því sem líður á hlaupið. „Píptestið“ er þrepaskipt og undir hverju þrepi eru 

ákveðnar ferðir. Best er að framkvæma „píptestið“ í íþróttasal og verður hann 

að vera að minnsta kosti 20 m langur. Prófið kemur á hljóðsnældu eða 

geisladiski og spilað er þannig að allir heyri vel. 

Hlaupið er fram og til baka fyrirfram ákveðna vegalengd (20 m) um leið og 

hljóðmerki er gefið. Þegar næsta hljóðmerki heyrist þurfa iðkendur að vera 

komnir að endalínunni hinum megin, þá snúa þeir strax við og hlaupa til 

baka og þurfa að ná þeirri línu um leið og næsta hljóðmerki heyrist og svo 


27


koll af kolli. Ekki má þó leggja af stað í gagnstæða átt fyrr en hljóðmerkið 

hefur heyrst. Eftir hverja mínútu sem hlaupin er styttist tíminn á milli 

hljóðmerkjanna þannig að iðkendur þurfa alltaf að hlaupa hraðar og hraðar 

og þannig eykst álagið jafnt og þétt. Um leið og endalínunni er ekki náð þegar 

hljóðmerkið heyrist er iðkandi gefin kostur á að ná því upp í næstu tveimur 

ferðum (fram og til baka) og ef hann hefur ekki náð því þá telst hann úr leik. 

Um leið og iðkandi er úr leik eru þrepin og ferðirnar sem hann hljóp skráðar 

niður. Með þessum upplýsingum er hægt að finna út þoltölu viðkomandi 

iðkanda. 

„Coopertest“ er algengara meðal eldri iðkenda. En eins og áður sagði má 

auðveldlega aðlaga það að yngri iðkendum með því að hafa tímann sem 

hlaupinn er styttri. Prófað er hve langt iðkendur ná að hlaupa á 12 mínútum 

(mætti stytta niður í 6 mín. hjá yngri iðkendum) og er hlaupið eins hratt og 

iðkendur geta. Gott er að prófið fari fram utandyra og á hlaupabraut þar sem 

hringurinn er 400 metrar því þá er auðvelt að mæla hversu langt hlaupið er en 

sá sem sér um framkvæmd skal skrá heildar niðurstöður og þá sem næst 

hverjum 100 m. Þetta próf þjónar svipuðum tilgangi og „píptestið“ en því er 

ætlað að mæla þoltölu iðkenda og hún síðan skoðuð í stöðluðum kvarða með 

tilliti til aldurs og kyns iðkenda. 

Með þessum prófum (testum) getur þjálfarinn séð hversu miklum árangri 

þjálfunin hans skilar. Einnig er hægt að sjá þrek og þol iðkenda og bera það 

saman innan hópsins. 26 Síðast en ekki síst hvetur þetta iðkendur áfram til þess 

að bæta sig. Það ber þó að varast að ofnota þessi próf þó þau séu góð og gild. 

Ofnotkun leiðir einungis til kvíða og leiða iðkenda sem sýnir sig í minnkandi 

áhuga og jafnvel að iðkendur hætti. 

Styrkur: Styrktarþjálfun er nauðsynleg fyrir börn og unglinga til þess að 

auka hraða og snerpu og einnig minnkar það hættuna á meiðslum. Ekki er 

ráðlegt að fara með börn og unglinga í tækjasal og byrja að lyfta lóðum á unga 

aldri þar sem vöðvarnir eru ennþá að stækka og geta því miklar lyftingar 

26 Doktor.is 2003 og Gjerset, Haugen og Holmstad 1998:70-71 


28


auðveldlega haft skaðleg áhrif. Því er mikilvægt að þjálfarar geri sér grein 

fyrir því að börn og unglingar eru ekki smækkuð mynd hinna fullorðnu og 

því þau þola minna álag en hinir fullorðnu. Mikilvægt er að velja passlega 

erfiðar æfingar sem mæta þörfum hvers og eins og er gott að þjálfarinn stjórni 

álaginu á þeim æfingum sem gerðar eru. Best er fyrir yngri iðkendur að nota 

léttar þyngdir eða sína eigin þyngd til þess að þjálfa styrk t.d. með alls konar 

hoppum, magaæfingum, armréttum og fleira. Algengt er að notuð sé 

svokölluð stöðvaþjálfun við þjálfunina en þar hefur þjálfarinn ákveðið 

æfingar og skipt þeim niður á númeraðar stöðvar á víð og dreif um rýmið sem 

hann hefur. Í stöðvaþjálfun er algengt að 2 og 2 vinni saman á hverri stöð þar 

sem annar vinnur í einu í fyrirfram ákveðinn tíma á meðan hinn er í hvíld og 

svo er skipt. Því næst er farið á næstu stöð og svo koll af kolli. Með 

stöðvaþjálfun gefst þjálfurum kostur á að setja saman fjölbreyttar æfingar sem 

taka á hinum ýmsu vöðvum sem allir þurfa að styrkja. 

Mikilvægt er að mæla styrk hjá börn og unglingum, ekki síst til þess að sjá 

hvort þjálfunin beri árangur og einnig hefur það hvetjandi áhrif á iðkendur 

eins og áður hefur komið fram. Þegar mæla á styrk hjá börnum og unglingum 

er best að láta þau gera æfingar með léttum lóðum eða sinni eigin þyngd og 

síðan er talið hvað þau ná að endurtaka æfingu oft á ákveðnum tíma. Síðan er 

samskonar mæling endurtekin nákvæmlega eins til þess að sjá hvort um 

framfarir hjá iðkendum er að ræða. 

Dæmi um 10 æfingar sem gætu hentað vel til mælingar á styrk að okkar 

mati og þar sem unnið er með fjölbreytta líkamshluta eru: 

1. æfing: Kviðæfingar 

2. æfing: Magaæfingar 

3. æfing: Armréttur 

4. æfing: Sparka bolta í vegg (4m frá) 

5. æfing: Hanga í rimlum og lyfta hnjánum í brjósthæð 

6. æfing: Hopp yfir slá 

7. æfing: Kasta bolta í vegg (3m frá) 

8. æfing: Háar hnélyftur á svampdýnu (hástökksdýnu) 


29


9. æfing: Bakæfingar 

10. æfing: Hlaup fram og til baka yfir lágar slár (grindahlaup) 

Hægt er að gera hverja æfingu með ýmsum afbrigðum og gera þær einfaldari 

eða meira krefjandi, allt eftir því hvernig hópurinn stendur sem unnið er með. 

Gott er að vinna í 30 sekúndur í einu og telja fjölda æfinga sem nást hverju 

sinni og það síðan skráð. Síðan er mælingin endurtekin með nákvæmlega 

sömu æfingum og framfarir iðkenda kannaðar. 

Tækni: Til þess að verða góður knattspyrnumaður þarf viðkomandi að hafa 

góða tæknikunnáttu. Hún er lykillinn að velgengni á knattspyrnuvellinum. 

Mikilvægt er að iðkendur tileinki sér og læri þessa tækni á barnsog 

unglingsárunum því á þessum aldri eru börn á því þroskastigi sem oft er 

nefnt besti hreyfinámsaldurinn. Þau búa yfir mikilli hreyfifærni, eru námsfús 

og eru fljót að tileinka sér nýjar og jafnvel flóknar æfingar. Því er mikilvægt að 

þjálfun einstakra tækniatriða sé margendurtekin, því æfingin skapar 

meistarann. Að okkar mati er gott að 2 og 2 vinni saman og hafi a.m.k. 1 bolta 

þegar þjálfað er. Þeir vinna saman í þjálfun á grunntækninni fyrst í kyrrstöðu 

og síðan eru æfingarnar gerðar flóknari og keppnislíkar, þ.e. leikrænar, 

þannig að þær líkist leiknum sem mest. Gott er að æfingarnar séu hafðar í 

leikformi og að þjálfarinn hafi fjölbreyttar æfingar þó svo að þær þjálfi það 

sama. Einnig verða æfingarnar árangursríkari, skemmtilegri og meira 

hvetjandi fyrir vikið. 27 Til þess að mæla árangur á tækni í knattspyrnu er best 

að nota ýmis konar knattþrautir sem gera mismunandi kröfur og hefur KSÍ 

m.a. gefið knattþrautabækling til allra aðildafélaga sinna þar sem fram koma 

nákvæmar útskýringar á æfingunum og stigagjöf veitt fyrir ákveðinn árangur. 

Mikilvægt er að mæla sömu atriðin t.d. að vori og svo aftur að hausti og við 

sömu aðstæður. Þannig er líklegast að sem besti samanburður fáist og að 

munurinn verði marktækur. 



30


Dæmi um 6 góðar æfingar sem eru vel til þess fallnar að mæla tækni: 

1. æfing: Knattrak á milli keilna á tíma (fram og til baka) 

2. æfing: Halda bolta á lofti 

3. æfing: Skalla í ákveðin svæði (stig veitt fyrir lengd og hittni) 

4. æfing: Hittni í hornin á marki eftir knattrak 

5. æfing: Skot á mark með boltann á ferð 

6. æfing: Langar spyrnur í ákveðin svæði (stig veitt fyrir lengd og 

hittni) 

Þegar tæknin er mæld er mikilvægt að aðstæður séu hinar sömu þegar 

mælingarnar eiga sér stað, eins og áður sagði. 

Stig eru veitt fyrir ákveðinn árangur á hverjum stað og talin saman. Þannig 

er hægt að bera saman stigafjölda iðkenda. Oft eru gefnar 2-3 tilraunir á 

hverjum stað til þess að bæta árangurinn sinn og þá er besta tilraunin talin. 

4.5 Hvaða eiginleikar prýða góðan þjálfara 

Eflaust hafa flestir þjálfarar gert sér grein fyrir því að hlutverk þeirra er meira 

og annað en að ná sem bestum árangri á sem skemmstum tíma. Þannig snýst 

starfið ekki um það einungis að vinna titla og bikara. Starf þjálfarans felst 

einnig að hægja svolítið á hlutunum og þrýsta ekki allt og mikið á afrek hjá 

ungum iðkendum. Því er mikilvægt að ekki sé sett óþarfa pressa á börn og 

unglinga með því að einblína endalaust á afrek. Í byrjun sækjast börn og 

unglingar eftir inngöngu í íþróttafélögin af félagslegum ástæðum. Þeim þykir 

gaman að stunda leiki og æfingar með góðum vinum og þessum 

hugsunarhætti verður þjálfarinn að viðhalda innan hópsins. Þannig er það 

númer eitt, tvö og þrjú að hafa fjölbreyttar og skemmtilegar æfingar þannig að 

öllum líði vel og upplifi æfingarnar á jákvæðan og skemmtilegan hátt og að 

iðkendurnir haldi þannig heim á leið af æfingu glaðir í bragði. Einnig er 

mikilvægt að hver og einn fái tækifæri til að upplifa sjálfan sig á jákvæðan 

hátt og öðlast sjálfstraust og sjálfsvirðingu. Fótbolti er skemmtileg íþrótt og er 


31


það eitt af hlutverkum þjálfarans og einkenni góðra þjálfara að gera 

knattspyrnuna enn skemmtilegri en hún er í dag. 28 

Hér að neðan eru 8 atriði sem við teljum að prýði góða þjálfara: 

• hafa áhuga fyrir að þjálfa og eru ávallt vel undirbúnir. 

• eru virkir og hafa góðan aga. 

• skipuleggja þjálfunina eftir getu, þörfum og áhuga nemenda 

sinna. 

• eru fordómalausir og koma eins fram við alla. 

• sinna félagslegum þörfum iðkenda t.d. öryggi þeirrra, tryggð, 

kærleika og hrósa iðkendum. 

• eru stundvísir og góð fyrirmynd. 

• eru opnir og liprir í félagslegum samskiptum. 

• eru hressir og með húmorinn í lagi. 

4.6 Samstarf við foreldra 

Allir foreldrar hafa áhuga á velferð barna sinna og bera hag þeirra fyrir 

brjósti. Því er eðlilegt að foreldrar vilji hafa áhrif á knattspyrnuiðkun barna 

sinna og gegna þeir lykilhlutverki og geta oft skipt sköpum. Foreldrar eða 

forráðamenn bera að sjálfsögðu höfuðábyrgð á uppeldi barna sinna, en mörg 

börn og unglingar eyða flestum frístundum sínum hjá knattspyrnufélögum og 

er því nauðsynlegt að heimili og félög sameinist um þau meginmarkmið sem 

stefna ber að í uppeldi og þjálfun iðkenda. 29 

Kröfur foreldra til íþrótta- og tómstundastarfs barna sinna verða sífellt 

meiri og því nauðsynlegt að mynduð séu starfandi foreldraráð innan hvers 

flokks. Með því mætti tryggja að foreldrar geti með frumkvæði sínu og 

hugmyndum eflt íþróttastarfið og haft áhrif á aðstöðu og aðbúnað félagsins. 

28 Íþróttanámskrá íþróttabandalags Reykjavíkur. 1998:94-95 

29 Íþróttanámskrá íþróttabandalags Reykjavíkur. 1998:22 


32


Góð samvinna heimila og knattspyrnufélags er kjörin leið til að efla starfið í 

félaginu og jafnframt veita þjálfurum og stjórn félagsins aðhald. 

Helstu hlutverk foreldraráðs eru meðal annars að standa vörð um 

hagsmuni iðkenda í flokknum, efla tengsl heimila og félags, sjá um fjáraflanir 

innan flokksins, efla samskipti milli iðkenda, foreldra annars vegar og 

stjórnenda og þjálfara hins vegar. Einnig að stuðla að bættri vellíðan iðkenda 

og stuðla að betri árangri í starfi félagsins. Foreldraráð eru yfirleitt mynduð í 

byrjun hvers keppnistímabils ár hvert (hefst yfirleitt í september) á 

foreldrafundum sem þjálfarar hvers flokk boða í upphafi starfsins sem 

framundan er. 

Þrátt fyrir að foreldrar séu ekki í foreldraráði eða öðrum nefndum innan 

félagsins er mikilvægt að allir taki þátt og sýni starfinu áhuga. 

Nokkur mikilvæg atriði fyrir foreldra til að hafa í huga þegar börnin æfa 

knattspyrnu: 

1. Hvetjið börnin til þátttöku. Ekki þvinga þau, ánægja þeirra og áhugi 

er það sem skiptir máli. 

2. Mætið bæði á leiki og æfingar. Það hvetur og örvar börnin að finna 

fyrir áhuga ykkar. 

3. Berið virðingu fyrir störfum þjálfarans. Ekki reyna að hafa áhrif á 

hann meðan á leik eða æfingu stendur og látið hann um þjálfunina og 

leikstjórnunina. Ekki hrópa og kalla á ykkar börn á æfngum, það 

truflar einbeitingu þeirra og gerir þau taugaóstyrk. 

4. Hvetjið liðið í heild. Ekki bara ykkar börn. 

5. Látið aðeins jákvæð og hvetjandi orð frá ykkur fara á meðan á leik 

stendur. Þetta er bara leikur og ánægjan yfir því að taka þátt er 

númer eitt. 

6. Hafið hvatninguna einfalda og almenna. Ekki reyna að fjarstýra 

börnunum frá hliðarlínunni, það ruglar þau. 

7. Stuðlið að jákvæðum samskiptum við foreldra frá öðrum félögum. 

Rígur og metingur eiga ekki heima á þessum vettvangi.’ 


33


8. Sýnið ekki mótherjum barna ykkar neikvætt viðhorf. Gagnkvæm 

virðing og kurteisi er hinn sanni íþróttaandi. 

9. Hvetjið börnin bæði þegar vel gengur og þegar á móti blæs. Ekki 

gagnrýna þegar illa gengur. Hvetjið þau og uppörvið eftir tapleiki og 

klappið fyrir þeim þó leikurinn hafi ekki unnist. 

10. Keppnisdagur er alltaf hátíðisdagur. Sama hvernig leikurinn fer, 

látum óhagstæð úrslit ekki spilla fyrir því. 

11. Lítið á dómarann sem leiðbeinanda barnanna. Ekki gagnrýna hann 

né ákvarðanir hans. 

12. Spyrjið hvort leikurinn hafi verið skemmtilegur eða spennandi. 

Úrslitin eru ekki alltaf aðalatriðið. 

13. Sýnið starfi félagsins virðingu. Verið virk á foreldrafundum þar sem 

umræður fara fram um starfsemina, þar er ykkar vettvangur. 

14. Athugið hvort þið getið orðið að liði á einhvern hátt. Það eru 

foreldrar sem sjá um alla starfsemi í yngri flokkunum og þeir gætu 

þurft hjálparhönd – margar hendur gera verkið auðvelt. 

15. Gerið ykkur grein fyrir því að það eru börnin ykkar sem eru að spila 

fótbolta en ekki þið sjálf. 

Gott er láta foreldra fá þessar leiðbeiningar í upphafi hvers keppnistímabils 

þannig að þeir viti til hvers er ætlast af þeim. 

4.7 Reglur 

Mikilvægt er að leggja iðkendunum línurnar strax í upphafi hvers 

keppnistímabils þannig að þeir viti til hvers er ætlast af þeim í hegðun og 

umgengni við umhverfið sem og aðra iðkendur. Það auðveldar þjálfunina til 

muna ef allir ganga að því vísu hvað er æskilegt og hvað ekki. Mikilvægt er 

að iðkendurnir fái að taka þátt í því að búa til reglurnar og þeir sjái og finni 

það að þeirra hugmyndir eru virtar við gerð reglnanna. Þá er líklegra að 

iðkendur fari eftir þeim ef þær eru komnar frá þeim sjálfum. Þó mega 


34


reglurnar ekki vera það fastmótaðar og margar að þær séu endalaust boð og 

bönn. Því er mikilvægt að hafa fáar og skýrar reglur. 

Dæmi um reglur sem gott er að hafa: 

• Leikmaður lætur vita þegar hann kemst ekki á æfingu. 

• Leikmaður mætir á réttum tíma á æfingar. 

• Leikmaður mætir vel útbúinn á æfingar. 

• Leikmaður hagar sér vel innan vallar sem utan. 

• Leikmaður talar alltaf jákvætt til félaga sinna og skammar ekki. 

• Leikmaður fer eftir fyrirmælum þjálfara. 

• Leikmaður ber virðingu fyrir félaginu og eigum þess. 

• Leikmaður leggur sig allan fram jafnt á æfingum og í keppni. 

5. Kennsla í knatttækni 

5.1 Sendingar 

Sendingar eru einn mikilvægasti þátturinn í knattspyrnu og sá sem við 

þurfum stöðugt að vera að þjálfa og bæta. Forsenda þess að lið geti spilað 

boltanum á milli sín á árangusríkan hátt eru góðar sendingar því án þeirra 

væri erfitt að spila knattspyrnu sem lið. 

Sendingar geta verið mjög fjölbreytilegar og er 

yfirleitt talað um tvenns konar sendingar eða 

spyrnur þ.e. innanfótarspyrnur (sjá dæmi um 

snertiflöt boltans í innanfótarspyrnum á 

skýringarmyndinni hér til hliðar), og ristarspyrnur. 

Ristarpyrnum má síðan skipta í innanverða ristarspyrnu, beina 

ristarspyrnu og utanverða 

ristarspyrnu (sjá dæmi um 

snertiflöt boltans í 

mismundandi ristarspyrnum á 


35


skýringarmyndinni hér til hliðar). Við þetta má svo bæta hælspyrnum en þær 

eru notaðar mjög takmarkað og yfirleitt til að koma mótherjanum á óvart og 

til þess að forðast návígi. Sú sendingaraðferð sem börn tileinka sér fyrst þegar 

þau byrja að spila fótbolta eru sendingar með tánni en þær sendingar gefast 

ágætlega í fyrstu en nákvæmnin í þeim sendingum er ekki mikil. Því er 

mikilvægt að kenna ungum iðkendum sem eru að byrja að stunda 

knattspyrnu rétta tækni strax þegar þeir eru enn að læra og eru hvað 

móttækilegust fyrir nýjum hreyfingum. Þær sendingar sem byrja ætti að 

kenna krökkum í dag eru innanfótarspyrnur. Þær eru langalgengasta aðferðin 

og einnig talin sú öruggasta vegna þess hversu stór hluti fótarins snertir 

boltann í spyrnunni. Einnig eru innanfótarspyrnur heppilegastar þegar senda 

á stuttar og nákvæmar sendingar. Þegar innanfótarspyrna er framkvæmd er 

mikilvægt að sá sem ætlar að senda boltann snúi í þá átt sem hann ætlar að 

senda boltann í og stígi með stöðufótinn (sá fótur sem spyrnan er ekki 

framkvæmd með) til hliðar við boltann. Því næst sveiflar hann fætinum aftur 

og snýr um leið fætinum þannig að táin vísar beint til hliðar þeim megin sem 

spyrnufóturinn er (snýr út í mjaðmarlið). Því næst er fætinum sveiflað fram í 

átt að boltanum og hann látinn lenda fyrir miðju fótarins. 

Mikilvægt er að fylgja spyrnunni vel eftir, vera með stífan ökklann og hafa 

augu á boltanum á því augnabliki sem spyrnan er framkvæmd. 

Þegar um ristarspyrnur er að ræða er aðeins öðruvísi farið að og eru þær 

oftast kraftmeiri en innanfótarspyrnur og yfirleitt notaðar til að spyrna lengri 

sendingum fram völlinn og eru þær yfirleitt. Þegar um beina 

ristarfótarspyrnu er að ræða þá er fætinum sveiflað aftur líkt og í 

innanfótarspyrnum en táin er ekki látin vísa út til hliðar heldur skal rétta vel 

úr fætinum og táin látin vísa niður um leið og spyrnt er í boltann og er hann 

látinn lenda beint framan á ristinni (bein ristarspyrna) eða til hliðar á henni 

eftir því hvort um utanfótarspyrnu eða innanfótarspyrnu er að ræða, að öðru 

leyti er um það sama að ræða og í innanfótarspyrnum. Þá er mismunandi 

hvort ristarspyrnur eru notaðar í þeim tilgangi senda háan bolta eða lágan. 

Þegar hár bolti er sendur er það yfirleitt vegna þess að sendingarleiðin til 


36


samherjans er ekki greið með fram jörðinni, því þarf að lyfta boltanum yfir 

mótherjann/mótherjana til þess að sendingin rati rétta leið og er því oftast 

notað lengra tilhlaup að boltanum þegar senda á langa sendingu. Eins er hægt 

að senda lága ristarspyrnur en þá er mikilvægt að leiðin sé greið í átt að 

samherjanum svo að mótherjinn komist ekki inn í sendinguna. Lágar 

ristarspyrnur eru notaðar frekar en innanfótarspyrnur þegar koma þarf 

boltanum fljótt til samherja eins og í hraðupphlaupum því með ristarspyrnum 

er boltinn fljótari á leiðinni. Þegar framkvæma á lágar ristarspyrnur er 

mikilvægt að halla sér vel yfir boltann og láta láta spyrnufótinn hitta boltann 

fyrir miðju ofarlega á ristinni (þ.e. á skóreimunum) og hafa stöðufótinn til 

hliðar við boltann um leið og spyrnt er. 

Með háum ristarspyrnum er aðeins öðruvísi farið en þá er boltinn snertur 

eins neðarlega og hægt er (farið vel undir boltann) og stöðufóturinn hafður til 

hliðar en aðeins aftar en þegar um lágar spyrnur er að ræða, eins er mikilvægt 

að halla sér aðeins aftur um leið og spyrnt er til þess að spyrnufóturinn 

sveiflist uppá við í spyrnunni en með því nærðu boltanum betur. En 

aðalatriðið í öllum sendingum er að tileinka sér rétta tækni frá upphafi og 

beita líkamanum rétt því eftir því sem tæknin er betri því betri verða 

sendingarnar og senditæknin sem gera manni kleift að senda fjölbreyttari og 

flóknari sendingar. Einnig er mjög mikilvægt að þjálfa bæði hægri og vinstri 

fótinn því oft koma þær aðstæður upp á æfingum og í keppni að ekkert val er 

um með hvorum fætinum er spyrnt. 30 

5.2 Móttaka knattar 

Eitt af mikilvægustu tækniatriðum knattspyrnunnar er móttaka boltans. Oft 

koma þær aðstæður upp að leikmaður fær boltann nákvæmlega þar sem hann 

vill fá hann eftir árangursríka sendingu samherja eða eftir mistök mótherja. 

En einnig fær hann oft ónákvæmar sendingar. Sendingin gæti verið of föst eða 

30 Lineker 1994:8-11, Janus Guðlaugsson 1990:37-50, Brunes, Dieserud og Elvestad 2000:207 

og Janus Guðlaugsson 1995:117-119 


37 



of há. Leikmaður gæti fengið boltann fyrir aftan sig í stað þess að fá hann rétt 

fyrir framan sig o.fl. Þegar þetta gerist verður leikmaður að vera fær um að 

taka á móti boltanum með hvaða líkamshluta sem er (nema höndum) og 

koma honum að fótum sér eins fljótt og hægt er til að geta rakið hann áfram, 

sent hann eða skotið að marki 31 (sjá dæmi um mótttöku á skýringarmyndinni 

hér að neðan). Mjög mikilvægt er að staðsetja sig rétt á meðan boltinn er á 

leiðinni. Ákveða þarf strax hvernig maður 

ætlar að taka á móti honum og standa svo við 

þá ákvörðun. Maður þarf að standa fastur 

fyrir og passa að vera í góðu jafnvægi og taka 

við boltanum af mýkt. 32 Það er ekki nóg að 

halda stífum fæti á móti boltanum sem skellur 

á fætinum. Láta þarf þá hluta líkamans sem 

mæta boltanum „gefa mjúklega eftir“ um leið 

og boltinn er snertur. Upphafsstaða fóta er 

næstum sú sama og við innanfótarspyrnu. Lyfta þarf móttökufæti aðeins frá 

jörðu og færa hann á móti þegar boltinn nálgast. Færa þarf þá fótinn aftur og 

niður um leið eða rétt áður en boltinn snertir fótinn. Eftir snertingu heldur 

hreyfingin áfram, hægir á ferð boltans þar til hann stöðvast rétt fyrir framan 

þig. Hæð fótar skal vera þannig að fastar spyrnur renni ekki undir sólann. 

Einnig þarf að varast að hafa fótinn of neðarlega því þá getur boltinn hoppað 

yfir fótinn. 

Algengast er að taka á móti boltanum með brjóstinu, með læri, með 

höfðinu og svo með innanverðum og utanverðum fæti. 

5.3 Knattrak 

Undirstöðuatriði góðrar knattmeðferðar er að geta rakið boltann vel og að 

geta hlaupið með boltann „límdan“ við tærnar á sér (sjá skýringarmynd hér 

32 Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði II, bls. 27 


38


að neðan). Það kostar samt mikla æfingu að ná góðum árangri við knattrak. 

Góður knattspyrnumaður verður að geta leikið á mótherja en um leið stjórnað 

boltanum vel. 

Boltanum er ýtt áfram með stuttum og snörpum spörkum, yfirleitt með 

innan-og utanverðum fæti, og gott er að nota hendurnar til að finna jafnvægi. 

Mikilvægt er að hafa boltann nálægt sér og passa þarf að missa hann ekki 

meira en hálfan metra frá sér. 

Við knattrak notar leikmaður fremri hluta 

fótar nálægt tánum, bæði innan- og utanverðan. 

Þessir hlutar eru næmir á snertingar boltans og 

gera leikmanni kleift að stýra boltanum af 

mikilli nákvæmni. Boltinn á að liggja fyrir þér 

eins og þú vilt um leið og þú leikur áfram. En 

boltinn á ekki að rúlla stjórnlaust áfram. Ef þú 

spyrnir honum ekki nógu langt frá þér er hætta 

á að þú stígir kannski á hann eða missir 

taktinn. 33 

5.4 Sköllun 

Boltinn er mikið á lofti í hverjum leik og því er nauðsynlegt að búa yfir góðri 

skallatækni. Góður skallamaður þarf að vera fimur, óhræddur og leikinn. Það 

er erfitt að ná góðum tökum á skallatækni, vegna þess að hún krefst bæði 

góðrar staðsetningar og réttrar tímasetningar. 34 Flestir halda að það sé vont að 

skalla bolta áður en skallað er í fyrsta skipti. En svo er raunin ekki. Sköllun er 

alveg sársaukalaus ef leikmaður skallar rétt. Leikmaður verður að vera viss 

um að nota mitt ennið, en ekki kollinn eða gagnaugun þegar hann skallar 

boltann. 

33 Janus Guðlaugsson 1995:109-110 

34 Lineker 1994:14 


39


Mikilvægt er að hafa augun opin, halda höfðinu stöðugu og rétta úr 

höndunum. Halla þarf hnakkanum vel aftur og standa á táberginu svo hægt 

sé að færa sig snögglega undir boltann 35 (sjá skýringarmynd að neðan). 

Til þess að ná miklum krafti og viðunandi vegalengd með sköllun þarf að 

fá eins mikinn þunga og mögulegt er að viðbættri nákvæmri tímasetningu. 

Fylgja þarf boltanum eftir í sköllun til að fá meiri kraft í sköllunina. 

Leikmaður þarf að taka sér stöðu á móti 

aðsvífandi bolta, hafa augun alltaf opin og 

halla sér aftur og sveigja. Sveifla þarf síðan efri 

hluta líkamans fram, nota styrk háls- og 

kviðvöðva til að færa ennið snöggt að 

boltanum. Mikilvægt er að hitta boltann 

ákveðið með enninu. 

Í knattspyrnuleik þarftu svo yfirleitt að 

stökkva upp til að ná til boltans. Leikmaður fær sjaldan að skalla boltann og 

standa í báðar fæturnar. 

5.5 Gabbhreyfingar 

Það er ómetanlegt að geta villt fyrir mótherjanum með góðum 

gabbhreyfingum. Það að geta rakið knöttinn og framkvæmt góðar 

gabbhreyfingar eru nauðsynlegir hæfileikar í nútímaknattspyrnu þar sem að 

leikstöður sem krefjast lítils svigrúms eru algengar. Þá þarf leikmaður að 

getað komið sér út úr þeirri stöðu, leikið sig lausan og jafnvel skorað mark 

eftir eina góða gabbhreyfingu. 

Gabbhreyfing er þegar við gerum ákveðna hreyfingu og fáum mótherja 

okkar til að trúa því að við ætlum að gera annað en við höfum ákveðið. Við 

nefnum það síðan leikbrellu þegar leikmaður leikur á mótherja sinn þar sem 

hann sameinar gabbheyfingu og knattrak. Algeng leikbrella í knattspyrnu er 

til dæmis að þykjast fara til vinstri en fara til hægri. Einnig að þykjast skjóta 



40


en rekja síðan bolta áfram (sjá dæmi um gabbhreyfingar hér að neðan). Þegar 

gabbhreyfing er framkvæmd er mikilvægt að fara mátulega hratt í þá átt sem 

„gabba“ á mótherjann í og skipta síðan snöggt í gagnstæða átt, á meðan 

mótherjinn er á leiðinni í hina áttina. Mikilvægt er að leikmenn geri sjálfar 

gabbhreyfinguna á mátulegum hraða því ef þeir fara of hratt í þá átt sem 

„gabba“ á í, er ekki víst að andstæðingurinn uppgötvi það um leið og því 

stendur hann á sama stað og á 

auðvelt með að verjast og ná 

boltanum, einfaldlega vegna þess að 

hann var of seinn að fatta 

gabbhreyfinguna því hún var of 

hröð. 

Einnig er mikilvægt að leika 

boltanum með þeim fæti sem er fjær 

mótherja. Ef mótherji hleypur við 

vinstri hlið leikmanns þarf hann þá að leika boltanum með hægri fæti. Með 

þessu skýlir leikmaður boltanum og gerir það andstæðingnum erfiðara að ná 

honum. 36 

5.6 Skot á mark 

Með auknum skotum aukast líkurnar á því að mörk séu skoruð og eru 

markskot einmitt eitt af lykilatriðum sóknarleiks. Markmið sóknarleiks er að 

ljúka honum í hvert skipti með markskoti. Án sóknaraðgerða sem enda með 

markskoti verður sóknarleikur liðs máttlaus. 37 Það er allt of algengt að 

leikmenn taki ekki áhættu og skjóti við fyrsta tækifæri. Þeir taka ekki ábyrgð 

sjálfir, heldur koma þeir henni frá sér með sendingum í stað þess að skjóta að 

marki. Ef leikmenn eygja þess kost að skjóta að marki eiga þeir að taka 

áhættuna. Mestu mistök sem leikmenn gera er að skjóta ekki ef þeir fá 




41


tækifæri. Ef lið nær boltanum verða allir leikmenn að vera tilbúnir til að taka 

þátt í sókn með það að markmiði að ljúka sóknarlotu með markskoti. 

Yfirleitt er mest áhersla lögð á kraft í skotum, í stað nákvæmni. Þar af 

leiðandi hæfa flest skot ekki markið. Þannig að mikilvægt er að þjálfari kenni 

leikmönnum rétta tækni strax. Þær spyrnuaðferðir sem nefndar voru áður í 

tenglsum við sendingar gilda 

einnig í markskotum og 

einnig er mikilvægt að 

leikmaðurinn horfi á boltann 

og staðsetji „stöðufótinn“ rétt 

um leið og hann skýtur á 

markið og fylgi spyrnunni vel eftir (sjá afstöðu leikmanns, þegar skotið er á 

mark, á skýringarmyndinni hér að ofan). Mikilvægt er að huga að nákvæmni í 

skotum, sem og að halda ró sinni og einbeitingu þegar spyrnt er að marki. 

Skot geta verið margs konar og getur verið mjög erfitt fyrir markmann að 

reikna út lág skot sem skoppa meðfram jörðinni. Þeim er skotið af jörðinni og 

eru líklegast algengustu skotin. Einnig er mjög erfitt fyrir hann að halda mjög 

föstu skoti eða snúningsskoti. Ef bolti kemur í viðráðanlegri hæð er hægt að 

skjóta honum viðstöðulaust á lofti. Skot af þessu tagi koma mótherjanum oft á 

óvart og geta þau orðið ógnarföst. Stundum er möguleiki á að renna sér í skot. 

Bakfallsspyrna er einnig möguleiki sem gefst stundum. Þá snýr leikmaður 

baki í markið og kastar sér aftur þannig að skotfóturinn sveiflast nánast 

sjálfkrafa upp. Spyrnt er með ristinni og svo reynt að draga úr fallinu með 

höndunum. 

6. Leikfræði einstaklingsins – varnaratriði 

Öll lið skiptast á að verjast og sækja. Þegar lið hefur ekki boltann spilar það 

varnarleik og reynir að verjast tilraunum mótherjanna til samleiks og 


42


marktækifæra. Varnarleikurinn felur í sér að hver og einn í því liði sem missti 

boltann verjist sem fyrst á skipulegan hátt eftir að boltinn hefur tapast. 38 

6.1 Gæsla 

Þegar talað er um gæslu er átt við það þegar lið verjast og þegar hver og einn 

leikmaður gætir einhvers ákveðins leikmanns eða ákveðins svæðis. Hægt er 

að tala um margs konar gæslu og ein þeirra er svokölluð stíf gæsla (oft nefnt 

að vera með leikmann í gjörgæslu) þ.e. þegar leikmaður hefur einungis það 

hlutverk að gæta ákveðins leikmanns hvar sem er á vellinum. Stíf gæsla er 

ekki mjög algeng í dag en er þó einna algengust í föstum leikatriðum 

mótherjanna þ.e. í hornspyrnum og aukaspyrnum. Þá hefur yfirleitt hver og 

einn leikmaður einhvern ákveðinn mótherja til þess að gæta og fylgir honum 

þangað til hættan sem stafar af föstum leikatriðum er liðin hjá. 

Eins er stíf gæsla eða svokölluð maður á mann vörn notuð þegar 

mótherjinn er kominn á hættusvæði varnarinnar þ.e. inn í eða rétt fyrir utan 

vítateiginn. Sú gæsla sem er hins vegar algengari og notuð meira í dag kallast 

blönduð gæsla og felst hún í því að hver leikmaður á vellinum gætir ákveðins 

svæðis og tekur við þeim leikmönnum og gætir þeirra sem koma inn á það 

svæði, þannig er hver og einn leikmaður ekkert endilega að gæta sama 

leikmannsins allan leikinn heldur er það breytilegt. 

Tilgangurinn með gæslu í leik er að reyna að vinna boltann af 

mótherjanum aftur eftir að boltinn hefur tapast og síðan en ekki síst að forðast 

það að mótherjinn skori mark. Þannig er mikilvægt að um leið og boltinn 

tapast að allir leikmenn innan liðsins snúist sem fyrst til varnar með því að 

komast „aftur fyrir“ boltann og einnig að þeir staðsetji sig rétt gagnvart 

mótherjanum með því að vera nálægt þeim, markmegin við þá þ.e. nær 

markinu en mótherjinn og þeim megin við hann þar sem boltinn er (sjá 

staðsetningar). Því næst reyna þeir að loka svæðunum á sínum vallarhelmingi 

38 Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði I, bls. 4 


43


(fyrir aftan sig) og setja pressu á leikmanninn þannig að hann neyðist til að 

losa sig við boltann þvert eða til baka. 

Ef gæslan er góð og sá sem er með boltann er pressaður er oft góður 

möguleiki á því að vinna boltann og jafnframt fá gott tækifæri á hröðu 

upphlaupi þar sem mótherjarnir eru ekki fyrir aftan boltann og því ekki í 

stakk tilbúnir til að verjast. Ef lið tapar bolta illa á sínum vallarhelmingi er 

mikilvægt að reyna að hægja á sókn mótherjanna með því að vísa þeim sem 

hefur boltann út til hliðanna og freistast þannig til þess að vinna tíma og loka 

sóknarmanninn af þannig að fleiri komist til varnar og geti tekið sér stöðu á 

móti andstæðingi. 39 

6.2 Tæklun (návígi) 

Tæklun er ein besta leiðin til að vinna bolta af andstæðingi. Með henni er 

hægt vinna boltann af mótherja, annaðhvort með því að koma beint framan að 

honum eða frá hlið. Með tæklun (návígi) þá reynir varnarmaðurinn að vinna 

boltann af andstæðingnum með því að koma fótunum fyrir boltann og hindra 

án þess spyrna í hann og hindra þannig að andstæðingurinn geti leikið 

boltanum í burtu (sjá dæmi um tæklingu á skýringarmyndinni hér að neðan). 

Þó er margt sem þarf að varast þegar tæklun er 

annars vegar. Forðast ber að nota báða fæturna 

við tæklinguna sem og að vera með fæturna á 

„lofti“ þegar tæklun á sér stað heldur verða 

fæturnir að nema við jörðina. Eins er mikilvægt að 

varnarmaðurinn staðsetji rétt gagnvart 

andstæðingnum (sjá staðsetningar) og sé ákveðinn 

og útsjónarsamur þegar tækla skal. Þá er 

mikilvægt að tímasetja tæklunina rétt því ef leikmaðurinn er of seinn í 

tæklinguna og leikmaðurinn hefur náð að leika boltanum áður en hún á sér 

39 Janus Guðlaugsson 1995:77, Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði I, bls. 4-5 

og Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði II, bls. 17 


44


stað er yfirleitt um leikbrot að ræða sem oft geta verið það ljót að áminning 

hljótist af. 

Annað afbrigði af tæklun er svokölluð rennitæklun en mælt er með því að 

hún sé notuð sem minnst og aðeins þegar nauðsyn krefur eins og t.d. þegar 

andstæðingurinn er kominn aleinn inn fyrir vörnina. Með rennitæklun (sem 

er oft síðasti möguleikinn til að stöðva það að mark sé skorað) þá reynir 

varnarmaðurinn að stöðva andstæðinginn með því að renna sér og teygja sig 

örlítið lengra en vanalega í átt að boltanum og spyrnir honum í burtu af tám 

andstæðingsins og helst sem lengst frá hættusvæðinu. Þetta er afskaplega 

góður eiginleiki sem varnarmenn búa yfir ef þeir eru góðir í því að rennitækla 

en þó er þetta afar áhættusöm tilraun til björgunar því tímasetningin verður 

að vera mjög nákvæm því annars er andstæðingurinn sloppinn framhjá eða 

um leikbrot að ræða, sem oftar en ekki kostar varnarmanninn áminningu eins 

og áður sagði. 40 

6.3 Staðsetning 

Eitt það sem einkennir góða varnarmenn eru góðar staðsetningar en með 

þeim er átt við hvernig varnarmaðurinn staðsetur sig gagnvart mótherjanum. 

Það fyrsta sem varnarmaðurinn þarf að hafa í huga er að staðsetja sig alltaf 

þannig að hann sé alltaf á milli mótherjans og eigins marks (markmegin við 

manninn) og snúa þannig að hann geti bæði séð boltann og mótherjann. Þá 

skiptir líka máli hvernig vörn liðið er að spila þegar talað er um staðsetningar. 

Yfirleitt spila lið svæðisvörn en þá er hver og einn varnarmaður með eitthvert 

ákveðið svæði til þess að passa. Því er alger óþarfi að elta manninn sinn t.d. út 

á kantinn ef boltinn er víðs fjarri. En um leið og boltinn er kominn inn á þitt 

varnarsvæði verður vörnin stífari og mikilvægt að staðsetja sig sem næst 

mótherjanum og gefa honum sem minnstan tíma til að athafna sig. 

40 Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði II, bls. 10 og Janus Guðlaugsson 

1995:231-232 


45


En þegar um pressuvörn er að ræða er mikilvægt að leikmaður sé nálægt 

sínum manni og að sá leikmaður sem hefur boltann hafi sem minnstan tíma til 

að rekja hann eða senda boltann frá sér. Með því neyðum við 

sóknarleikmanninn til að senda boltann frá sér sem fyrst og undir pressu sem 

leiðir oft til þess að sendingin verður 

ónákvæm. Varnarmenn hafa þá möguleika 

á að komast inn í sendingu eða ná að 

hindra eða loka sendingarleiðinni til þess 

sem á að fá boltann, en tilgangurinn með 

pressuvörn hjá liðum er að reyna að vinna 

boltann fljótt og helst inná vallarhelmingi 

andstæðinganna. Eftir því sem maður er 

nær mótherjanum því meiri líkur eru á að hindra sendinguna eða hreinlega 

komast framfyrir hann og ná boltanum og hefja nýja sókn. Ef ekki tekst að ná 

boltanum af mótherjanum er mikilvægt að vera það nálægt honum að hann 

geti ekki snúið, heldur neyða hann til þess að senda þvert eða til baka og 

seinka og hægja þar af leiðandi á sókn mótherjans. Ef mótherji nær hins vegar 

að snúa er mikilvægt að varnarmaðurinn æði ekki í mótherjann af fullum 

krafti og „selji sig“ heldur reyni að vísa honum í ákveðna átt og koma í veg 

fyrir að hann geti leikið boltanum í átt að markinu. Þannig kemur staðan einn 

á móti einum mjög oft fyrir í leik og er mikilvægt að bregðast rétt við þeirri 

stöðu. Mikilvægt er að vera á tánum og tilbúinn að hreyfa sig í hvaða átt sem 

er með því standa skáhallt að mótherja og með annan fótinn aðeins framar en 

hinn (sjá dæmi um varnarstöðu á skýringarmyndinni að ofan). Einnig er gott 

að reyna að vísa mótherjanum þeim megin sem hann er veikari fyrir þ.e. vísa 

þeim réttfætta til vinstri og öfugt. Gott bil þarf að vera á milli fóta til að halda 

sem bestu jafnvægi og halla sér örlítið fram til að vera stöðugur en þó má ekki 

vera það mikið bil á milli fótanna að auðvelt verði að leika boltanum þar á 

milli. 


46


6.4 Völdun 

Með völdun er átt við það þegar varnarmaður staðsetur sig þannig að hann 

valdar samherjann sinn upp og svæðið fyrir aftan og er þannig ávallt tilbúinn 

að taka við sóknarmanninum ef hann kemst fram hjá varnarleikmanninum. 

Þannig er mikilvægt að sá sem er næstur þeim í vörninni sem verst þeim 

leikmanni sem hefur boltann sé ávallt tilbúinn að grípa inn í og aðstoða ef 

hann sleppur framhjá varnarmanninum. 

Nauðsynlegt er að sá sem er að valda upp láti samherja sinn vita að hann sé 

til aðstoðar þannig að hann viti af stuðning fyrir aftan sig þegar hann sækir að 

mótherjanum og geti þá jafnvel beint honum í þá átt þar sem aðstoðin er. Sá 

sem valdar upp á að reyna að staðsetja sig í beinni línu milli marksins og 

boltans og vera ekki fjær en 4-5 metra þannig að hann geti örugglega gripið 

inn í ef sóknarmaðurinn kemst fram hjá varnarmanninum, en algengustu 

mistökin hjá þeim sem valda upp eru einmitt þau að þeir staðsetja sig of langt 

frá samherjanum þannig að þeir ná ekki að grípa inn í á réttu augnabliki og 

missa þar af leiðandi af sóknarleikmanninum. 41 

7. Leikfræði einstaklingsins – sóknaratriði 

Sóknarleik spilar það lið sem hefur vald á boltanum og reynir samleik sín á 

milli með það fyrir augum að nálgast mark mótherjanna. Markmið 

sóknarleiks er að komast inná hættusvæði mótherjanna, sem er í og rétt við 

vítateiginn, í þeim tilgangi að koma skoti á markið sem leiðir til þess að mark 

sé skorað. 42 

7.1 Myndun svæða (breidd) 

Það er afar áríðandi að leikmenn séu vel dreifðir á vellinum þannig að það sé 

nóg af auðum svæðum til að hlaupa og senda inn á. Eitt af 

41 Janus Guðlaugsson 1995:199 og Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði I, bls. 15 

42 Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði I, bls. 3 

47 



grundvallaratriðum fyrir sóknarmann er að komast inn í opið svæði hjá 

andstæðingunum og er breidd mikilvæg regla þegar kemur að samleik. Með 

því að halda breidd í leiknum nýta leikmennirnir fulla breidd vallarins til að 

opna vörn mótherjanna og fá þannig meira rými til athafna. Þannig er 

mikilvægt nota alla breidd vallarins. 

En það er oft lítið svæði við hliðarlínurnar þannig að nauðsynlegt er fyrir 

sóknarlið að reyna að draga mótherjana frá svo það gefist tækifæri á opnum 

svæðum á köntunum. 

Um leið og lið hefur náð valdi á boltanum þarf fyrst og fremst að hugsa um 

að mynda mikla breidd og halda henni innan liðsins. Eftir því sem lið nota 

svæði vallarins meira, þeim mun erfiðara er að vinna boltann, valda upp og 

gæta mótherjanna. Varnarleikur andstæðinganna verður mun auðveldari ef 

sóknarliðið notar lítið og þröngt svæði. Mikilvægt er að leikmenn séu á góðri 

hreyfingu ef myndun svæða á að virka. Eins er mikilvægt fyrir samherja að 

mynda dýpt, þ.e. valda manninn sinn upp og gefa honum færi á að senda á 

samherja til baka ef hann lendir í vandræðum. Þá er skilningur og samvinna 

mikilvæg. 

7.2 Hvernig á aðstoðin að vera? 

Þegar leikmaður í sókn er ekki með boltann þarf hann að passa að hlaupa sig 

frían og aðstoða samherjann sem er með boltann. Sá leikmaður sem er með 

boltann á að eiga auðvelt með að senda hann á sem flesta samherja. Því þurfa 

samherjar að vera á stöðugri hreyfingu, hlaupa sig fría til að taka á móti 

boltanum eða trufla vörnina, koma henni úr jafnvægi og opna þannig leið 

fyrir samherja í gegnum hana. 43 Samherji verður alltaf að vera þar sem hægt 

er að senda boltann til hans og með hverri hreyfingu verður að vera ákveðið 

markmið. En aðalatriðið er að leikmaður sé staðsettur þannig að hann sé ekki 

í skugganum af varnarmanni, né beint fyrir aftan hann. Einnig er mikilvægt 

að hægt sé að breyta um sóknarstefnu og að leikmaður geti sent boltann um 



48


sem stærst svæði. Leikmenn verða svo að ákveða hvort þeir gefi dýpt (aðstoð 

aftan frá) því með góðri dýpt er auðveldara að aðstoða samherja og draga þar 

með úr hættu að missa boltann. Einnig er gott að veita aðstoð fyrir framan. 44 

7. 3 Sendingar 

Sendingar eru eitt veigamesta atriði sóknarleiksins. Sá sem er með boltann í 

sókn á alltaf að eiga kost á að senda boltann á samherja. Hann ætti að leggja 

áherslu á að senda boltann fram á við og helst fram hjá einum eða tveimur 

andstæðingum. Sendingarnar þurfa að vera nákvæmar og koma á réttum 

tíma. Þá ber að varast þversendingar þar sem mikil hætta skapast ef bolti 

tapast og er mun betra að leitast eftir því að senda boltann skáhallt framávið 

og vinna sig þannig framar á völlinn. Mikilvægt er að senda fram fyrir 

samherjann þegar farið er í hraðaupphlaup eða hraða skyndisókn svo ekki 

hægist á sókninni og leikmaðurinn þurfi að stoppa til að taka á móti 

boltanum. Betra er að gefa boltann beint á samherjann þegar um lítið svæði er 

að ræða og einnig þeim megin við hann sem er fjærst mótherjanum. Til að það 

gangi upp þarf sá leikmaður sem er með boltann að meta stöðu samherja og 

mótherja. Hraði knattarins er einnig eitthvað sem þarf að huga að. Hann má 

ekki vera of mikill því þá getur tekið lengri tíma að taka á móti boltanum. 

Hann má heldur ekki vera of laus því þá getur andstæðingur komist inn á 

milli. 45 Leikmaður þarf svo að sjálfsögðu að muna að huga að staðsetningu 

sinni og fjarlægð gagnvart skotmarkinu (samherji, mark), sem og að velja 

nákvæmlega þann stað á boltanum sem hann vill að fóturinn snerti. 

7.4 Ásetningur dulinn 

Mikilvægt er að villa fyrir varnarleikmönnum andstæðinganna, koma þeim úr 

jafnvægi eða koma þeim burtu af réttum stað. Ýmsar gabbhreyfingar hafa 

þennan tilgang og er mikilvægt að leikmenn geti gert hreyfingar og fengið 


45 Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson: Leikfræði II, bls. 32-34 


49


mótherjana til að trúa því að þeir ætli að gera eitthvað annað en ákveðið er. 

Það að framkvæma sendingar án þess að „auglýsa“ þær virkar oft og getur 

blekkt andstæðinginn. 46 Þessi þáttur er mjög oft vanmetinn í 

knattspyrnuþjálfun. 

7.5 Knattvíxlun 

Með knattvíxlun er átt við það þegar tveir 

leikmenn, samherjar, mætast og sá leikmaður 

sem hefur boltann, skilur hann eftir fyrir 

samherja sinn, sem kemur á móti, til að taka 

(sjá skýringarmynd til hliðar). 

Sá sem er með boltann verður að passa sig 

á því að færa fótinn frá um leið og 

samherjinn tekur boltann. Rekja á boltann á móti samherja með þeim fæti sem 

er fjær honum og færa fótinn snöggt frá um leið og hann tekur við honum. 

Ekki senda boltann né stöðva og gott er að passa að hafa líkamann á milli 

mótherja og bolta eins og í knattraki þar sem knetti er skýlt. Þetta er einfalt en 

jafnframt mikilvægt atriði í samleik tveggja leikmanna en markmiðið með 

knattvíxlun er m.a. að koma andstæðingum á óvart og koma sér undan pressu 

og gæslu mótherjans. Einnig til þess að skipta um stefnu og hraða í 

sóknarleiknum og að opna svæði. 47 

7.6 Framhjáhlaup („overlap“) 

Með framhjáhlaupi (sjá skýringarmynd 

til hliðar) er átt við það þegar 

leikmaður með bolta fær aðstoð frá 

samherja sínum sem kemur hlaupandi 




50


aftan frá og hleypur öðru hvoru megin við hann. Með þessu hlaupi gerir hann 

samherja sínum kleift að senda boltann til sín. Oftast er framhjáhlaup notað 

upp við hliðarlínurnar þegar tvöfaldað er á andstæðinginn til þess að ná 

stöðunni tveir á móti einum eða gefa fyrir. 48 Um leið og samherji án bolta 

hleypur fram fyrir boltamanninn í sóknarátt sækir sá sem er með boltann inn 

á völlinn að andstæðingnum í þeim tilgangi að opna betur svæði fyrir 

samherjann sem tekur framhjáhlaupið. Sá sem er með boltann getur þá bæði 

sent boltann eða farið með hann sjálfur, þ.e. ef andstæðingur velur þann 

kostinn að elta þann sem fer í hlaupið þá opnast svæði fyrir boltamanninn. 49 

En einnig býður framhjáhlaup upp á að komast í stöðuna 2:1 í sókn, skipta um 

hraða og stefnu í sóknarleik og að opna fleiri svæði fyrir sóknaraðgerðir. 

7.7 Möguleikar knatthafa 

Knatthafi á alltaf að hafa um nokkra möguleika að velja þegar hann er með 

boltann. Í fyrsta lagi getur hann sent boltann frá sér og þá er mikilvægt að 

samherjar hans gefi honum möguleika að senda á sig en best er að knatthafi 

hafi fleiri en einn möguleika á sendingu. Þá getur knatthafi farið sjálfur með 

boltann fram völlinn ef aðstæður bjóða uppá það. Síðan en ekki síst getur 

hann skotið á markið ef hann er staddur í námunda við vítateig 

andstæðinganna. En mikilvægast er að knatthafi hafi tækifæri til þess að 

senda á fleiri en einn samherja þó svo að þeir fái ekki alltaf boltann, því 

tilgangurinn er ekki alltaf að fá sendinguna frá samherjanum, heldur oft að 

draga leikmenn úr liði mótherjanna til sín og opna þannig svæðið betur fyrir 

knatthafa til að fara með boltann sjálfur fram völlinn. 




51


7.8 Sóknarleikur án knattar 

Eitt mikilvægasta atriðið í sóknarleik er að þeir leikmenn, sem ekki hafa 

boltann, hlaupi sig fría, mynda svæði fyrir aðra samherja og aðstoða samherja 

með boltann. Leikmenn þurfa í raun að gera allt sem í valdi þeirra stendur að 

hjálpa samherjum sínum í sókn þegar þeir eru ekki með boltann. 50 Þannig eru 

t.d. skáhlaup sóknarmanna við vörn andstæðinganna ekki alltaf gagnslaus þó 

svo að þeir fái ekki alltaf boltann, því oft rugla þeir vörn og leikskipulag 

andstæðinganna sem leiðir til misskilnings og marktækifæri gefst jafnvel í 

kjölfarið. Þannig er mikilvægt að leikmenn hreyfi sig vel án bolta og láti 

þannig varnarleikmenn stöðugt þurfa að hafa áhyggjur. 



52


8. Æfingasafn / Tímaseðlar 

Meðfylgjandi er æfingasafn sem unnið var í forritinu Home ground 

(Hjemmebanen) og er það gefið út af Knattspyrnusambandi Danmerkur. Þetta 

forrit er sérstaklega hannað fyrir æfinga- og fótboltaskipulag. Þær voru svo 

settar inn í word skjöl ásamt skýringum svo þægilegra væri að skoða þær. 

Hver neðangreindur flokkur er tekin fyrir sig og fjórar æfingar sýndar í 

hverjum flokki. 

Fyrst eru einfaldar æfingar en svo þyngjast þær. Flokkarnir eru þessir; 

‣ Upphitun 

‣ Sendingar 

‣ Móttaka 

‣ Knattrak 

‣ Sköllun 

‣ Tækni 

‣ Gabbhreyfingar 

‣ Skot á mark 

‣ Leikrænar æfingar 

‣ Stöðvaþjálfun 

Í hverri æfingu er svo stutt útskýring á æfingunni, helstu áherlsuatriði nefnd 

og loks er skýringarmynd sem sýnir æfinguna. 

Hér á næstu síðu er hægt að sjá öll tákn og allar myndir sem notuð eru í 

æfingasafninu. 


53


= Keila 

= Bolti 

= Hlaupaleið 

= Knattrak 

= Sending 

Stór mark 

Lítið mark 

= Skot 

= Samherji = Markmaður mótherja 

= Mótherji = Markmaður samherja 

= Dómari 

Æfingasvæði Marksvæði Vítateigssvæði 


54


8.1 Upphitun 

Æfing 1 – „Upphitun án bolta“ 

• Útskýring á æfingunni: 

Leikmenn raða sér upp í tvær raðir (5-10 leikmenn í hvorri röð) fyrir aftan 

keilurnar. Hlaupið er frá fyrstu keilunni, að annarri keilunni og ýmsar 

upphitunaræfingar framkvæmdar (t.d. hælar í rass, hliðar saman hliðar, háar 

hnélyftur, sveifla saman höndum, vinda upp á líkamann, skalla í loftinu ofl.). 

Frá annarri keilu og að þeirri þriðju er tekinn stuttur sprettur. Loks er hlaupið 

rólega til baka og hringurinn endurtekinn nokkrum sinnum. 

• Fleiri útgáfur: 

Hægt er að taka spretti (og ýmsar keppnir því tengt) með því að nota sömu 

uppstillingu. Einnig er hægt að gera ýmsar aðrar æfingar frá annarri keilu að 

þeirri þriðju (t.d. ýmis hopp, kollhnís ofl). 

• Helstu áhersluatriði: 

Að undirbúa líkamann undir komandi átök. 

• Skýringarmynd: 


55


Æfing 2 – „Upphitun án bolta“ 


Leikmenn raða sér upp í tvær raðir (5-10 leikmenn í hvorri röð) fyrir aftan 

keilurnar. Leikmenn hlaupa horn í horn og mætast raðirnar alltaf á 

miðjupunktinum og verða leikmenn að passa sig á að rekast ekki á hvorn 

annan. Loks er hlaupið framhjá næstu keilu og ýmsar upphitunaræfingum 

framkvæmdar á langhliðinni. Hringurinn er svo endurtekinn nokkrum 

sinnum. 


Hægt er að hoppa á móti hvor öðrum, hlaupa hringin í kringum hvorn annan, 

klappa saman höndunum ofl. Þegar leikmenn mætast í miðjunni. 


Að undirbúa líkamann undir komandi átök. Hlaupa þarf á svipuðum hraða 

og næsti maður svo raðirnar haldi sér. 



56


Æfing 3 – „Upphitun með bolta“ 


Allir leikmenn taka sér einn bolta. Byrjað er að hlaupa fram og tilbaka (20-30 

metrar á milli) með boltann í fanginu. Ýmsar upphitunaræfingar með boltann 

eru svo framkvæmdar (t.d. henda boltanum upp í loft og grípa hann á 

leiðinni, rúlla boltanum í kringum líkamann, taka boltann í gegnum klofið, 

sparka í boltann og grípa hann aftur, ofl.). 


Leikmenn koma saman tveir og tveir með einn bolta og senda á milli sín fram 

og tilbaka. Einnig getur annar leikmaðurinn bakkað og stoppað boltann, 

skallað hann o.s.frv. eftir sendingu frá samherjanum. 


Að undirbúa líkamann undir komandi átök. 



57


Æfing 4 – „Eltingaleikir“ 


8-12 leikmenn eru saman í reit (10x10m). Einn leikmaður „er´ann” og á að ná 

hinum. Hægt er að hafa ýmis ákvæði sem banna leikmanni að ná hinum (t.d. 

bannað að ná leikmanni sem fer upp á „hestbak“ á öðrum leikmanni, bannað 

að ná leikmanni sem heldur á bolta eða stendur á bolta ofl.). 


Hægt er að fara í fleiri svipaða eltingarleiki inn í litlum svæðum (t.d. geta allir 

leikmenn verið með bolta þar sem einn leikmaður „er’ann“ og á að hitta hina 

með boltanum. 


Að undirbúa líkamann undir komandi átök og að leikmenn taki vel á. 



58


8.2 Sendingar 

Æfing 1 – „Stuttar sendingar á milli tveggja leikmanna“ 


Tveir og tveir leikmenn koma saman með einn bolta og eru 2-3 metrar á milli 

þeirra. Þeir senda sín á milli og byrja á því að annar leikmaðurinn tekur eina 

snertingu á boltann og hinn tvær. Svo skipta þeir. Eftir 2-3 mínútur taka báðir 

leikmenn tvær snertingar og síðan eina snertingu. 


Á meðan annar leikmaður er með boltann getur hinn tekið ýmsar líkamlegar 

æfingar (t.d. hoppað, tekið armréttur, magaæfingar, snúið sér í hringi ofl.). 


Vanda skal sendingar og móttöku og fylgja spyrnunni vel eftir, vera með 

stífan ökklann og hafa augu á boltanum á því augnabliki sem spyrnan er 

framkvæmd. 

Þjálfa bæði hægri og vinstri fótinn. 



59


Æfing 2 – „Ýmsar sendingar“ 


Helmingur leikmanna (5-8 leikmenn) eru með bolta og helmingur (5-8 

leikmenn) án bolta. Leikmenn koma inn í reit (15x15m) eða í lítinn hring. Þeir 

leikmenn sem eru með boltana raða sér á línurnar en hinir eru inni í reitnum. 

Leikmennirnir inn í hringnum hlaupa til þeirra sem fyrir utan eru og fá 

sendingar frá þeim. Þeir skila svo boltanum til baka, fara til næsta leikmans 

og svo koll af kolli. Hver maður vinnur í c.a. 40-60 sekúndur og svo er skipt. 

Hægt að senda með hægri og vinstri, á lofti, í einni eða fleiri snertingum ofl. 


Vanda sendingar og móttöku og fylgja spyrnunni vel eftir, vera með stífan 

ökklann og hafa augu á boltanum á því augnabliki sem spyrnan er 

framkvæmd. Þjálfa bæði hægri og vinstri fótinn. 



60


Æfing 3 – „Ýmsar sendingar“ 


Leikmenn koma 4-7 saman á hverja keilu (4 keilur) og eru fremstu menn á 

tveimur keilum með bolta. Leikmenn taka eina til tvær snertingar á boltann 

og senda á milli keilnanna og skipta um stað (hlaupa á þann stað sem þeir 

gáfu á). Boltarnir mega ekki lenda báðir á sama stað í einu og ef það gerist 

eiga allir leikmennirnir að taka út refsingu t.d. 2-4 armréttur. 


Hægt er að nota raðirnar á ýmsa vegu, t.d. senda á milli í kross ofl. og passa 

að boltarnir rekast ekki saman. 


Að vanda sendingar og móttöku. Að vera búinn að sjá fyrir 

sendingarmöguleika í tíma þ.e. að líta í kringum sig áður en tekið er á móti 

boltanum. 



61


Æfing 4 - „Sendingarleiðir“ 


6 keilum er raðað upp þannig að þær myndi ákveðnar sendingarleiðir. Einn 

leikmaður er á hverri keilu nema á keilunum sem eru á endunum, en þar 

mega koma tveir leikmenn eða fleiri. Boltinn er sendur þá leið sem sýnd er á 

skýringarmyndinni. Leikmenn eiga helst að taka eina snertingu á boltann, 

senda hann og fara svo á þann stað sem þeir gáfu á (elta boltann) og svo koll 

af kolli. Nota má tvo eða þrjá bolta svo leikmenn séu stanslaust að. 


Hægt er að breyta sendingarleiðum eins og maður vill. Einnig er hægt að 

bæta við fleiri stöðum (keilum) og þar með leikmönnum. 


Vanda sendingar og móttöku. Vera búinn að ákveða hvert á að senda áður en 

maður fær boltann (yfirsýn). Nota helst eina snertingu. 

Þjálfa bæði hægri og vinstri fótinn. 



62


8.3 Mótttaka 

Æfing 1 – „einföld móttöka“ 


Tveir og tveir leikmenn koma saman með einn bolta. Leikmenn framkvæma 

stuttar sendingar á milli sín (2-3 metrar) og stoppa síðan boltann til skiptis 

með eftirtöldum aðferðum: stíga á boltann, stoppa boltann innanfótar, stoppa 

boltann utanfótar, stoppa boltann með lærinu, stoppa boltann með brjóstinu, 

stoppa boltann með höfðinu, setjast á boltann ofl. 


Hægt er að lengja bilið á milli leikmanna og senda erfiðari bolta á milli. Eins 

er hægt að senda háa bolta á milli og láta leikmennina sjálfa ákveða hvernig 

þeir taka á móti boltanum. 


Að staðsetja sig rétt og standa fastur fyrir, passa að vera í góðu jafnvægi og 

taka við boltanum af mýkt. 



63


Æfing 2 – „innanfótar- og utanfótarmóttaka“ 


Tveir og tveir leikmenn koma saman með einn bolta. Annar stendur milli 

tveggja keilna (2-3 metrar milli keilnanna) og hinn 4-5 metra á móti honum á 

annarri keilu (sjá mynd). Sá sem er milli keilnanna tekur á móti boltanum frá 

samherjanum sínum t.d. innanfótar, utanfótar, með hægri, vinstri eða með því 

að stíga á boltann. Síðan rekur hann boltann framhjá keilunni, sendir svo 

boltann á samherjann og kemur sér aftur milli keilnanna (og fer svo í hina 

áttina). Gott að endurtaka þetta 10-15 sinnum á mann. 


Leikmenn geta skipst á að taka á móti boltanum og rekja þá boltann að 

keilunni í stað þess að senda boltann á hinn leikmanninn (gera þá alltaf til 

skiptis). 



taka við boltanum af mýkt. Mikilvægt að vanda allar sendingar og hlaup með 

boltann. 



64


Æfing 3 – „Erfiðari móttaka“ 


8-10 leikmenn koma saman inn í reit og er annar hver maður með bolta. 

Leikmenn skiptast á að senda boltann og taka á móti honum. Fyrst eru 

framkvæmdar sendingar með jörðinni og tekið er á móti boltanum, síðan er 

hent í mittishæð þannig að leikmenn verða að taka á móti honum með 

lærinu. Loks eru sendir háir boltar á bringuna eða á höfuðið. Þetta er gert 

alltaf til skiptis. 



taka við boltanum af mýkt. Mikilvægt að vanda allar sendingar og hlaup með 

boltann. 



65


Æfing 4 - „Efiðari móttaka“ 


5 leikmenn taka sér bolta og staðsetja sig við keilurnar. Aðrir leikmenn raða 

sér upp eins og myndin hér að neðan sýnir. Leikmenn hlaupa svo að 

mönnunum/keilunum, taka við boltanum og senda hann aftur. Fyrst eru 

sendir boltar með jörðinni, síðan er boltanum lyft á læri, bringu og loks á 

höfuðið þannig að allar móttökur eru æfðar. 


Hægt er gefa á leikmennina á keilunum, þeir taka á móti boltanum og fara 

sjálfir af stað til næsta manns. Þetta gengur síðan svona koll af kolli. 



taka við boltanum af mýkt. Mikilvægt er að vanda allar sendingar eins vel og 

hægt er. 



66


8.4 Tækni 

Æfing 1 – „Grunntækni“ 


Allir leikmenn taka sér einn bolta og eru á ákveðnu svæði (reitur 15x15m). 

Leikmenn rekja boltann inn í svæðinu og gera svo ýmsar tækniæfingar sem 

þjálfari kallar upp. Dæmi um æfingar eru t.d. að setjast á boltann, leggjast á 

boltann, setja olnbogann á boltann, setja höfuðið á boltann o.s.frv. Einnig er 

hægt að taka ýmsar hraðabreytingar (rekja boltann hægt, hratt og ganga með 

hann). Einnig er hægt að gera gabbhreyfingar, stíga á boltann, snúa við ofl. 


Hafa boltann nálægt sér og vita allan tímann af honum. Vera mjúkur í 

hreyfingum og passa að rekast ekki á hina leikmennina. 



67


Æfing 2 – „Grunntækni“ 


Allir leikmenn eru með einn bolta milli tveggja keilna (2-3 metrar á milli 

keilnanna). Ýmsar æfingar eru teknar þar sem leikmenn fara til hægri og 

vinstri til skiptis (fara alltaf út að keilunum). Æfingarnar eru m.a. 

gabbhreyfingar (skæri ofl.), stíga yfir boltann, draga boltann, stíga á boltann, 

bakka með boltann ofl. 


Að hafa boltann nálægt sér og vera á tánum. Eins að vera með mjúkar 

hreyfingar. 



68


Æfing 3 – „Halda á lofti“ 


Allir leikmenn taka sér einn bolta og finna sér gott og rúmt svæði til að vera á 

(t.d. inni í vítateig). Boltanum er svo haldið á lofti með ýmsum æfingum. Fyrst 

er byjað einfalt en síðan er farið út í flóknari æfingar. Flestir hlutar líkamans 

eru notaðir, s.s. hægri og vinstri fótur, læri, bringa, öxl og höfuð. Dæmi um 

æfingar eru t.d. að halda á boltanum á lofti eftir fyrirfram ákveðinni röð (rist, 

læri, höfuð), halda boltanum á lofti til skiptis með læri og höfði, halda á lofti 

milli keilna, sparka boltanum hátt upp í loft og snúa sér í hring og halda 

áfram. 


Hafa gott vald á boltanum og einnig gott pláss meðan á æfingunni stendur. 



69


Æfing 4 – „Fótboltatennis“ 


Tveir og tveir leikmenn koma saman á lítinn völl (20x15m) með einn bolta. 

Leikurinn virkar svipað og tennis, þ.e. sparka þarf bolta yfir net til skiptis 

þangað til andstæðingurinn missir boltann út af eða nær honum ekki. Spilað 

er á tíma eða upp í ákveðna tölu. Leyfilegt er að taka boltann 3 sinnum, sem 

og að missa hann einu sinni í jörðina, í hvert skipti sem leikmaður fær 

boltann. 


Leikmaður þarf að vera rólegur og með mjúkar hreyfingar. Vanda þarf fyrstu 

snertingu á boltann sérstaklega. 



70


8.5 Sköllun 

Æfing 1 – „Grunnsköllun“ 


Tveir og tveir leikmenn koma saman með einn bolta, 2 metra á milli hvors 

annars. Fyrst á að skalla á milli með því að henda boltanum sjálfur á höfuðið á 

sér og á hinn leikmanninn. Þegar búið er að því nokkrum sinnum hendir 

annar leikmaður boltanum og hinn skallar. Gott er að byrja á einföldum 

sköllum (lausa bolta og beint á ennið) og fara svo í að stökkva upp og skalla 

boltann eftir það. 


Annar leikmaðurinn getur t.d. skallað boltann upp í loftið og komið honum 

svo til hins þ.e. verður að taka tvær snertingar með höfðinu. Einnig er hægt er 

að skalla á milli. 


Að nota ennið þegar skallað er og með augun opin. 



71


Æfing 2 – „Skallatennis“ 


Leikmenn koma þrír og þrír saman með einn bolta á lítinn völl (geta einnig 

verið fleiri og er þá völlurinn hafður stærri). Leikurinn er svipaður og tennis 

að því leyti að boltinn á alltaf að fara fram og tilbaka yfir einhvers konar net. 

Það þarf að byrja vel og sparka góðum bolta yfir á hinn vallarhelmingin svo 

leikmenn þar fá hann beint á höfuðið. Svo gengur boltinn fram og tilbaka 

þanngað til annað liðið missir eða nær ekki boltanum. 


Að nota ennið þegar skallað er og með augun opin. 



72


Æfing 3 – „Skallabolti“ 


Skipt er í tvö lið (5-8 leikmenn í hvoru liði) sem spila á tvö mörk. Til þess að 

komast áfram upp völlinn þarf að henda á milli sín bolta og má taka þrjú skref 

í einu með hann en eftir það verður að kasta honum frá sér. Til að skora stig 

verður að skora með skalla. 


Hægt er að koma með þá reglu að skalla þarf boltann og henda til skiptis til 

þess að komast upp völlinn (einn leikmaður hendir þá boltanum og annar 

þarf að skalla hann). 


Að nota ennið þegar skallað er og með augun opin. Vera á góðri hreyfingu og 

vanda öll köst og hitta vel á næsta mann. 



73


Æfing 4 – „Sköllun á mark“ 


Einn hópur af leikmönnum (3-4 leikmenn) stendur við aðra stöngina á marki 

á meðan hinn hópurinn stillir sér upp beint fyrir framan hana (5-6 metra frá). 

Góðum bolta er kastað á út til leikmannanna sem koma á ferðinni og reyna að 

skalla inn í markið. Síðan er skipt um stað eftir nokkrar mínútur. 

Einnig er hægt er að stilla upp svipað hinum megin og virkja þannig fleiri 

leikmenn. Til að mynda hér fyrir neðan (til hægri) tekur leikmaður stutta 

fyrirgjöf á markið. 


Leikmaður þarf að reikna út hlaup sitt að markinu. Skiptast alltaf á svo 

markvörður sé tilbúin í hvert skipti. Skalla ákveðið með miðju enninu og með 

augun opin. 



74


8.6 Knattrak 

Æfing 1 – „Einfalt knattrak“ 


Allir leikmenn taka sér einn bolta og byrja að rekja hann fram og tilbaka (sjá 

mynd). Ýmsar æfingar eru gerðar og er góð regla að nota hægri fótinn yfir og 

vinstri fótinn til baka. Hægt er að nota eftirfarandi æfingar; draga boltann, 

stíga á boltann, snúa sér með boltann, stíga yfir boltann, taka skæri, bara 

utanfótar (hægri og vinstri til skiptis), bara innanfótar (hægri og vinstri til 

skiptis) ofl. Einnig er hægt að dreifa keilum til að rekja í gegn um. 


Að hafa boltann nálægt sér og passa að missa hann ekki meira en hálfan 

metra frá sér. Að nota bæði hægri og vinstri fót. 



75


Æfing 2 – „Knattrak og sending“ 


Tveir eða þrír leikmenn koma saman á keilu með einn bolta. Rekja á boltann 

frá keilunni að hinum keilunum og ýmsir snúningar og æfingar (sjá t.d mynd) 

framkvæmdar áður en rakið er til baka. Einn leikmaður gerir æfinguna í einu 

á meðan hinir eru á hreyfingu. Þeir geta jafnvel verið að senda bolta á milli 

sín. 


Að hafa boltann nálægt sér og nota bæði hægri og vinstri fót. 



76


Æfing 3 – „Knattraksleikur“ 


6-8 leikmenn með bolta koma saman í sitt hvorn reitinn (15x15m). Leikmenn 

rekja boltann innan reitsins með ýmsum æfingum þanngað til þjálfari flautar, 

en þá á að skilja eftir sinn bolta og spretta og ná í bolta hinum megin (í hinum 

reitnum). Svona gengur þetta koll af kolli þangað til þjálfari tekur fækkar 

boltunum. 


Vera vakandi og vel einbeittir. Að hafa boltann nálægt sér og nota bæði hægri 

og vinstri fótinn. 



77


Æfing 4 – „Erfiðara knattrak“ 


Fjórir hópar (3-5 leikmenn í hverjum hóp) koma saman á fjórum keilum. 

Fremstu menn á hverri keilu eru með bolta. Búinn er til ferningur (3x3m) á 

miðjunni sem leikmenn eiga að rekja í gegnum. Aldrei eru fleiri en 4 leikmenn 

að rekja boltann á sama tíma. Fyrst þurfa leikmenn að rekja boltann út að 

reitnum og snúa svo til hægri að næstu keilu og svo koll að kolli. Einnig er 

hægt að rekja beint áfram og fara í næstu röð á móti. En þá þarf að passa vel 

að rekast ekki á næsta mann. Síðan er hægt að gera fleiri mismunandi æfingar 

með því að nota sömu uppstillingu. 


Að hafa boltann nálægt sér og passa að missa hann ekki meira en hálfan 

metra frá sér. Rekast ekki á aðra leikmenn og nota bæði hægri og vinstri fóti 

(fara þá bæði til hægri og vinstri). 



78


8.7 Gabbhreyfingar 

Æfing 1 – „Einfaldar gabbhreyfingar“ 


Allir leikmenn taka sér einn bolta hver og koma inn í reit (20x20m). Leikmenn 

eiga að rekja boltanum um reitinn og taka sem flestar gabbhreyfingar og þeir 

geta. Gott er að mæta öðrum leikmönnum og nota þá sem andstæðing. 

Leikmenn þykjast skjóta, taka skæri, þykjast fara til vinstri og fara svo til 

hægri og svo öfugt, snúa við ofl. 


Hægt er að dreifa keilum um allan reitinn og láta þær virka sem andstæðinga. 

Leikmenn taka þá gabbhreyfingar á þær í stað leikmanna. 


Nota bæði hægri og vinstri fótinn. Að ýkja allar hreyfingar mikið en þannig 

verða gabbhreyfingarnar betri þegar kemur að þeim í leik. 



79


Æfing 2 - „Einfaldar Gabbhreyfingar“ 


Leikmenn koma í röð hjá fyrstu keilu (sjá mynd). Rekja svo boltann („sikk 

sakk“) að hverri keilu og taka gabbhreyfingar í hina áttina. Þessar hreyfingar 

gata verið skæri, þykjast skjóta, taka boltann í gegnum klofið, utanfótar eða 

innanfótar snúningur ofl. Síðan er tekið beint knattrak til baka í röðina. 


Hægt er að hafa varnarmenn í stað keilnanna. 


Að hafa boltann nálægt sér og nota bæði hægri og vinstri fót. Að passa að 

vera á góðri ferð þegar gabbhreyfingin er tekinn og vera búinn að ákveða 

gabbhreyfinguna áður en sóknin byrjar. 



80


Æfing 3 – „Maður á mann“ 


Þrír og þrír leikmenn koma saman með einn bolta (hægt að vera fleiri saman). 

Leikmenn stilla sér upp á móti hvor öðrum í röð á línunum (6-10 metrar á 

milli, sjá mynd). 3 öðrum megin og 3 hinum megin. Þeir sem byrja með 

boltann eru varnarmenn og senda þeir boltann þéttingsfast yfir á hina. 

Leikmaður tekur á móti boltanum og tekur svo gabbhreyfingu á 

varnarmanninn og reynir að komast yfir línuna hinum megin. Varnarmenn 

trufla bara til að byrja með en mega svo reyna að ná boltanum. 


Hægt er að hafa einn sóknarmann á móti tveimur varnarmönnum. Einnig er 

hægt að taka tveir á móti tveimur. Þá má bæta við litlum mörkum á línuna til 

að skora í. 


Að hafa boltann nálægt sér og nota bæði hægri og vinstri fót. Passa að vera á 

góðri ferð þegar gabbhreyfingin er tekinn. Vera í réttri varnarstöðu (standa 

ekki flatt á sóknarmanninn, beina varnarmanninum til hægri eða vinstri). Gott 

er að vera búinn að ákveða gabbhreyfingu áður en sóknin byrjar. 



81


Æfing 4 – „Gabbhreyfingar og skot á mark“ 


Fimm leikmenn koma saman með bolta hjá annarri stönginni og fimm aðrir 

leikmenn stilla sér upp án bolta fyrir framan vítateigin. Boltinn er gefinn út og 

eiga leikmenn að taka gabbhreyfingu framhjá varnarmönnum og reyna svo að 

skora framhjá markverðinum. Síðan skipta leikmenn um röð. 


Hægt er að láta varnarmann mæta sóknarmanni frá hlið. Einnig er hægt að 

láta sóknarmann mæta tveimur varnarmönnum. 


Nota bæði hægri og vinstri fóti og koma á passlegri ferð. Gott er að vera 

búinn að ákveða gabbhreyfingu áður en sóknin byrjar. 



82


8.8 Skot á mark 

Æfing 1 – „Einföld skot“ 


Leikmenn taka sér bolta og stilla sér upp fyrir framan mark (helst ekki fleiri 

en 4-5). Einn leikmaður stillir sér upp við keilu fyrir framan hópinn og tekur 

við sendingum frá hinum leikmönnunum (sjá mynd) sem fá boltann svo í 

skot. Fyrst er byrjað einfalt og hægri og vinstri fótur notaður til skiptis. 


Hægt er að láta leikmenn skiptast á að senda boltann. Í stað þess að sækja 

boltann eftir skot fara þeir að keilunni og taka við sendingunni. Einnig er 

hægt að lyfta boltanum í stað jarðarbolta. 


Að huga að nákvæmni og halda ró sinni og einbeitingu þegar spyrnt er. Nota 

hægri og vinstri fót til skiptis. 



83


Æfing 2 - „Ýmis skot“ 


Leikmenn (4-6) koma saman á tvær keilur fyrir framan mark (sjá mynd). 

Fremstu menn eru með bolta. Einn leikmaður skýtur í einu en einnig skiptast 

raðirnar á að skjóta. Milli keilnanna eru alltaf teknar mismunandi 

boltaæfingar og svo er skotið frá seinni keilunni. Dæmi um æfingar eru t.d. 

hælar í rass og háar hnélyftur með bolta, sveifla bolta í kringum mitti og 

fætur, rekja boltann ofl. 


Sniðugt er að taka skotkeppni milli liða með þessari uppstillingu. 


Að huga að nákvæmni og halda ró sinni og einbeitingu þegar spyrnt er. Nota 

hægri og vinstri fót til skiptis og horfa á boltann þegar skotið er. 



84


Æfing 3 – „Ýmis skot“ 


5-7 leikmenn koma á hvert mark (mörkin eru fjögur) og þar af er einn 

markvörður. Mismundandi er hvað gert er á hverju marki en eftir um 5-6 

mínútur er skipt um stað. Í fyrstu æfingunni á maður að rekja boltann vel út 

fyrir keilurnar og skjóta. Í annarri á að rekja gegnum keilurnar og skjóta. Í 

þeirri þriðju á að rekja boltann beint og svo til hægri eða vinstri í skot. (sjá 

betur á skýringarmynd). Loks mætast tveir leikmenn og skiptast á boltum og 

annar tekur skotið. 


Að huga að nákvæmni og halda ró sinni og einbeitingu þegar spyrnt er. 

Nota hægri og vinstri fót til skiptis og horfa á boltann þegar skotið er. 



85


Æfing 4 – „Snúningur og skot á mark“ 


Leikmenn koma í tvær raðir fyrir utan tvo (sjá skýringarmynd). Leikmenn 

skiptast á að fá sendingu í fætur og verða að snúa hratt með boltann og skjóta 

á mark. Hægt er að hafa tvær snertingar og snúa svo innanfótar eða utanfótar. 

Raðirnar gera svo til skiptis. 


Hægt er að gera skotæfinguna með varnarmann í bakinu. Einnig er hægt er að 

senda háan bolta á leikmennina. 


Að koma vel á móti boltanum þegar sent er og vera á tánum. Nota hægri og 

vinstri fót til skiptis og horfa á boltann þegar skotið er. 



86


8.9 Leikrænar æfingar 

Æfing 1 – „Varnaræfing 1” 


Þetta er góð æfing fyrir varnarmenn á stórum velli (en einnig er hægt að gera 

þessa æfingu á litlum velli með færri leikmönnum). Stillt er upp eins og 

myndin sýnir. Varnarmennirnir eru fjórir á móti fimm sóknarmönnum. 

Sóknarmennirnir byrja alltaf með boltann og eiga að reyna skora í litlu mörkin 

fjögur. Varnarmennirnir verja mörkin og aðstoða hvorn annan (færsla). Þegar 

þeir ná boltanum eiga þeir að koma honum inn í miðjubogann, annað hvort 

með langri sendingu eða með samspili. 


Hægt er að bæta við leikmönnum eða fækka þeim. 


Færsla varnarinnar og að sé góður talandi milli varnarmanna. Mikilvægt að 

vanda langar sendingar og allt stutt spil á vellinum og þá sérstaklega aftast (í 

vörninni). 



87


Æfing 2 – „Varnaræfing 2” 


Leikmenn koma í þrjú fimm manna lið og eru tveir reitir (12x12m) búnir til 

(miðjusvæðið sem myndast verður aðeins minna, sjá mynd). Liðin tvö sem 

eru í reitunum eru í sókn og eiga að reyna ná fimm sendingum á milli sín og 

koma svo boltanum yfir (helst í loftinu) í hinn reitinn. Þriðja liðið eru 

varnarmenn en aðeins tveir menn mega verjast í hvert skipti. Varnarmenn 

mega ekki fara af stað fyrr en boltinn er kominn yfir í hinn reitinn. Svo má 

ekki reyna að ná boltum sem sendir eru milli reita. Ef sóknarliðin missir 

boltann (út af eða til varnarmanna) fer það í vörn og svo koll af kolli. 


Að halda bolta innan liðs og losa um pressu. Að vera á góðir hreyfingu og 

pressa sóknarmennina stíft. Að vanda sendingarnar. 



88


Æfing 3 – „Sóknaræfing 1“ 


Leikmenn koma saman 3-4 á þrjá staði (keilur) eins og myndin fyrir neðan 

sýnir. Rauðu mennirnir eru sóknarmenn en þeir bláu varnarmenn. Leikmaður 

með boltann sendir háa sendingu á samherja sem móttekur boltann og leggur 

af stað. Um leið og sent er fer varnarmaður af stað og reynir að stoppa 

sóknina. Sá sem sendir boltann verður að passa rangstöðuna og koma sér út 

fyrir varnarmanninn. Leikmenn skiptast síðan á stöðum. 


Hægt er að bæta við varnarmanni við hliðina á hægri stönginni og fá þá 

stöðuna tveir á móti tveimur. 


Aðstoða sóknarmanninn rétt og passa rangstöðu. Klára stöðuna tveir á móti 

einum. Athuga staðsetningu varnarmanns og fríhlaup sóknarmanna. 



89


Æfing 4 – „Sóknaræfing 2“ 


Þrjár raðir með 4-5 leikmönnum eru myndaðar á litlum velli eins og myndin 

sýnir (auðveldlega er hægt að nota tvö mörk í einu og virkja þar með fleiri 

leikmenn). Sá leikmaður sem byrjar með boltann fær hann aftur eftir 2 

sendingar samherja út í horn og endar með fyrirgjöf. Sóknarmenn gefa síðan 

fyrir markið og reyna að klára sóknina með skoti á markið. Leikmenn skipta 

svo um stað. Hægt er að bæta varnarmönnum inn í æfinguna. 


Rétt hlaup sóknarmanna og passa staðsetningar. Vanda sendingar og 

fyrirgjafir. 



90


8.10 Stöðvaþjálfun 

Hringur 1 – „Fyrir 6-7 ára“ 

• Útskýring á hringnum: 

Stöð 1: Gabbhreyfingar/tækni – Leikmenn eiga að rekja bolta inn í reit og 

taka taka ýmsar gabbhreyfingar á keilurnar. 

Stöð 2: Skot á mark – Leikmenn rekja boltann til hægri og vinstri til skiptis og 

taka svo skot á mark. 

Stöð 3: Sendingar – Tveir og tveir leikmenn eru saman og reyna að hitta í 

gegnum klofið á hvor öðrum með innanfótarsendingum. 

Stöð 4: Sköllun – Leikmenn henda boltanum sjálfir upp í loftið og reyna svo 

að skalla hann inn í mark. 

Stöð 5: Knattrak – Leikmenn rekja boltann í gegnum brautina sem sést á 

myndinni hér fyrir neðan. 

Stöð 6: Móttaka – Annar hver maður er með bolta. Leikmenn skiptast á að 

móttaka boltann frá hinum og senda hann svo aftur. Svo koll af kolli. 

• Helstu áhersluatriði 

Gott er að hafa 4-6 leikmenn saman á stöð og eyða um 5-7 mínútum á hverri 

stöð. Gott er að skipta vellinum niður eins og myndin sýnir. Passa verður að 

leikmenn fái ekki leið á æfingunni, en einnig að hún sé ekki of stutt. 



91




Stöð 1: Móttaka – Allir leikmenn eru með einn bolta og sparka eða henda 

honum hátt í loft upp og taka síðan á móti honum. 

Stöð 2: Sendingar – Leikmenn eiga að senda milli nokkurra keilna eða hitta 

þær. 

Stöð 3: Knattrak – Leikmenn rekja boltann í gegnum sérstaka braut sem er 

búin til úr reipum eða böndum. 

Stöð 4: Sköllun – Leikmenn eiga að skalla inn í lítinn hring búin til úr keilun 

(einnig hægt að vera með kistulok). 

Stöð 5: Skot á mark – Leikmenn vippa boltanum yfir kistur eða mörk sem 

raðað er fyrir framan markið. Engin markmaður er í markinu. 

Stöð 6: Gabbhreyfingar/tækni – Leikmenn koma á móti hvor öðrum og reyna 

að leika á hvorn annan (sjá mynd). 


Gott er að hafa 6 saman á stöð og eyða um 5-7 mínútum á hverri stöð. 



92


Hringur 3 – “Fyrir 10-11 ára” 


Stöð 1: Tækni – Leikmenn halda á lofti með ýmsum afbrigðum þ.e. höfuð, 

brjóst, læri og rist. Leikmenn eru í reit og verða að vera innan þeirra marka 

þegar þeir halda á lofti. 

Stöð 2 Sendingar / móttaka – Reitur búinn til og einn leikmaður á keilu. 

Leikmaður 1 sendir boltann, fær hann aftur og leggur hann aftur til sama 

leikmanns sem fer yfir á hina keiluna. 

Stöð 3: Knattrak – Leikmenn rekja boltann leiðina sem sýnd er á myndinni. 

Einnig hægt að útbúa fleiri leiðir. Tveir og tveir skiptast á. 

Stöð 4: Sköllun – Leikmenn skiptast á að henda á hvorn annan frá annarri 

stönginni. Síðan er reynt að skora framhjá markmanninum. 

Stöð 5: Skot á mark – Leikmenn rekja boltann frá hlið og enda svo á skoti 

Stöð 6: Tækni – Fótboltatennis. Tveir og tveir saman á litlum velli. 

Gott er að vera 6 saman á stöð og eyða um 5-7 mínútum á hverri stöð. 


Gott er að hafa 6 saman á stöð og eyða um 5-7 mínútum á hverri stöð. 



93




Stöð 1: 1 v 1 – Annar leikmaðurinn skýlir boltanum frá hinum inn í reitnum. 

Stöð 2: 1 v 1 – Spilað er á stór mörk með markmönnum (vantar bolta á 

myndina). 

Stöð 3: 1 v 1 – Spilað er á litlu svæði og á að skora með því að hitta í keilu. 

Stöð 4: 1 v 1 – Spilað er á eitt lítið mark. 

Stöð 5: 1 v 1 – Á þessari stöð er mark skorað með því að rekja boltanum í 

gegnum litlu mörkin. 

Stöð 6: 1 v 1 - Á þessari stöð er mark skorað með því að stoppa boltann á 

línunni. 


Tveir og tveir eru saman á stöð og eyða um einni og hálfri mínútu á hverri. 

Allir verða að taka vel á enda geta þessar æfingarnar verið ansi erfiðar. 



94


9. Athugun meðal knattspyrnuþjálfara 

9.1 Könnun á nokkrum atriðum er varða knattspyrnuþjálfun 

4. og 5. flokks karla á höfuðborgarsvæðinu 

Þegar við vorum að vinna þetta verk kom upp sú hugmynd hjá okkur að gera 

litla athugun á ýmsum hlutum tengdum þjálfun 5. og 4. flokk drengja á 

höfuðborgarsvæðinu. 

Við fengum nöfn allra aðalþjálfara 4. og 5. flokks og fundum netföng þeirra 

á heimasíðum félaganna. Í bréfi sem við sendum þeim í tölvupósti byrjuðum 

við á því að kynna okkur sjálfa og verkefnið (sjá fylgiskjal 1). Því næst lögðum 

spurningarblaðið (fylgiskjal 2) fyrir og báðum þá að svara samviskusamlega 

og senda okkur til baka sem fyrst. Þetta voru alls 24 þjálfarar sem fengu 

sendan tölvupóst og voru flestir að þjálfa einn flokk. Þó voru sumir bæði með 

4. og 5. flokk og skiluðu þeir einu svarblaði sem gilti fyrir báða flokkana. 

Þegar liðnar voru u.þ.b. 2 vikur frá því við sendum tölvupóstinn voru 9 

þjálfarar sem ekki höfðu svarað okkur. Þá brugðum við á það ráð að hringja í 

þá og ýta á eftir þeim við það að skila inn svarblaðinu. Varð það til þess að 5 

þjálfarar skiluðu mjög fljótlega en svör frá 4 þjálfurum fengum við aldrei. 

Þannig svöruðu 20 þjálfarar af þeim 24 sem upphaflega fengu 

spurningarlistann sendan til sín. Svarhlutfallið var því 83,3 %. 

9.2 Spurningarlisti lagður fyrir starfandi aðalþjálfara 

Við ákváðum að hafa spurningarnar (sjá fylgiskjal 2) fáar og ekki of ítarlegar, 

heldur frekar að einblína á almenn atriði s.s. menntun og reynslu þjálfaranna. 

Til viðbótar þessu þessu tvennu spurðum við út í æfingafjölda að meðaltali á 

viku hjá flokkunum og eins hvað það kostar að æfa hjá félögunum á ári. Þá 

spurðum við um hvort einhverjar reglur væru í gangi hjá þjálfurunum s.s. 

agareglur eða almennar reglur sem iðkendurnir ættu að fara eftir. Margt 

athyglisvert kom í ljós í þessari athugun og eru niðurstöður kynntar hér. 


95


9.3 Niðurstöður könnunarinnar 

Menntun þjálfara (KSÍ stig) 

Við ákváðum að athuga hvaða menntunarstigi hjá KSÍ, þjálfarar 4. og 5. flokks 

karla hafa lokið. 

KSÍ stig þjálfara, 4. og 5. flokks karla á 

höfuðborgarsvæðinu 

IV stig 

20% 

Ekkert stig 

5% 

V stig 

10% 

I stig 

0% 

II stig 

15% 

III stig 

50% 

I stig 

II stig 

III stig 

IV stig 

V stig 

Ekkert stig 

Skýringarmynd 1 

Eins og sést á skýringarmynd 1, þá er yfir 80% þjálfaranna sem hafa lokið stigi 

III eða meira. Langflestir hafa þó lokið stigi III eða 50%. Enn fremur sýnir 

skýringarmyndin að aðeins 1 hefur enga KSÍ menntun eða 5%. 

Þess ber að geta að nýlega er búið að breyta stigunum KSÍ, þ.e. úr 

bókstöfum í tölustafi, þannig er stig I gamla A-stigið og stig II gamla B stigið 

o.s.frv. 


96


Reynsla þjálfara 

Við ákváðum að taka saman reynslu þjálfara eftir því hve lengi þeir hafa 

starfað í þjálfun þ.e. hve mörg ár. Niðurstöðurnar voru eftirfarandi. 

Hve mörg ár í þjálfun? 

Fjöldi 

9 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

Skýringarmynd 2 

0 – 5 6 – 10 11 – 15 16 – 20 

Ár 

Á skýringarmynd 2 má sjá að 5 þjálfarar, eða 25%, hafa starfað við þjálfun í 11 

ár eða lengur og teljast þeir hafa góða reynslu í þjálfun. Flestir hafa þó starfað 

í 6-10 ár við þjálfun eða 8 talsins (40%). 7 þjálfarar eða 35% hafa starfað 

skemur en 5 ár. 

Fjöldi æfinga 

Við athugun á fjölda æfinga hjá flokkunum að meðaltali á viku kom ljós að öll 

félögin eru með æfingar 3–5 sinnum á viku. Þó er mismunandi eftir því hvort 

um er að ræða 4. eða 5. flokk. Algengara var að 4. flokkurinn æfði 4–5 sinnum 

á viku og 5. flokkurinn 3–4 sinnum. Einnig var fjöldi æfinga breytilegur eftir 

árstíðum þ.e. yfirleitt voru æfingarnar fleiri á sumrin. 

Æfingagjöld 

Þegar við athuguðum hvað það kostaði að æfa knattspyrnu á ári hjá 4. og 5. 

flokk karla kom í ljós að algengasta gjaldið var 24.000 kr. á ári eða 2000 krónur 


97


á mánuði. Önnur tala sem var algeng var 26.000 kr. Hjá því félagi sem var 

dýrast að æfa hjá voru æfingagjöldin 32.000 kr. á ári og hjá því félagi sem 

bauð upp á lægstu æfingagjöldin voru þau 18.000 kr. á ári. Skýringarnar á 

þessum mikla mun milli félaga voru meðal annars mismunandi fjöldi æfinga. 

Þannig voru æfingar þrisvar sinnum í viku hjá því félagi sem kostaði 18.000 

kr. á ári, á móti 5 æfingum á viku hjá því liði sem kostaði 32.000 kr. á ári. 

Reglur 

Flest allir þjálfarar voru með einhvers konar reglur í gangi hjá sínum flokki og 

voru þær þá frekar fáar en mikilvægar. Nánast allir sem sögðust vera með 

ákveðnar reglur nefndu stundvísi og virtust allir leggja hvað mest upp úr því 

að iðkendurnir mættu á réttum tíma á æfingar. Næst algengastu svörin voru 

virðing fyrir þjálfaranum og að iðkendur ættu að hlýða honum í einu og öllu 

sem og góð hegðun á æfingum. 

9.4 Okkar mat á niðurstöðum 

Eftir þessa athugun voru það kannski niðurstöður tveggja atriða af fimm sem 

komu okkur hvað mest á óvart. Varðandi menntun þjálfara, þá kom það 

okkur mjög á óvart hve mörgum KSÍ stigum þjálfararnir hafa lokið en 80% 

hafa lokið stigi 3 eða meira sem hlýtur að teljast nokkuð gott miðað við 

þjálfara í 4. og 5. flokki karla. Þessu má eflaust þakka því að KSÍ hefur unnið 

gott starf í fræðslumálum sínum síðustu ár og hafa aldrei fleiri sótt 

námskeiðin og nú. Áður fyrr voru dæmi um að fella þurfti námskeið niður 

vegna lélegrar þátttöku, en í dag heyrir það sögunni til. Yfirleitt er fullbókað á 

námskeiðin og oftar en ekki eru haldin fleiri en eitt námskeið hverju sinni 

vegna mikillar þátttöku. Þá má eflaust einnig gera því skóna að krafan í dag 

um menntun þjálfara sé mun meiri en áður hjá íþróttafélögunum og er það 

mjög jákvæð þróun að okkar mati. 

Annað atriðið sem kom hvað mest á óvart var hversu mikla reynslu 

þjálfararnir hafa samkvæmt athuguninni. Við höfundarnir héldum að yfirleitt 


98


væru þetta strákar á milli 20-25 ára og með litla reynslu sem þjálfuðu þessa 

flokka en reyndin er allt önnur. Þannig hafa 5 þjálfarar af 20 (eða 25%) starfað 

við þjálfun í 11–20 ár og 8 þjálfarana hafa starfað í 6–10 ár í þjálfun. Margir 

þjálfarar hafa því unnið lengi við þjálfun og mætti velta því fyrir sér hvort það 

séu launin sem gera það að verkum að menn endast í þessu starfi eða eitthvað 

annað s.s. óbilandi áhugi á íþróttinni? Þessar tölur hljóta samt sem áður að 

teljast gleðiefni og haldast alveg í hendur við þær tölur sem á undan komu 

um menntun þjálfaranna. 

Í niðurstöðum á þremur síðustu athugunum kom fátt á óvart. 

Meðalæfingafjöldinn var yfirleitt sá sami hjá liðunum eða frá 3-5 sinnum á 

viku og er það hæfilegt æfingaálag að okkar mati. Hvað varðar æfingagjöld, 

þá voru þau yfirleitt í kringum 24000 kr. en eftir að hafa reiknað meðaltalið 

hjá öllum liðunum var talan 24450 kr. Þetta þýðir að hver æfing kostar á milli 

120-150 kr. á hvern iðkanda og okkar mati eru það ekki háar tölur miðað alla 

þá þjónustu sem félögin veita. Flestir þjálfararnir voru með einhvers konar 

reglur og er það að okkar mati mjög jákvætt því við teljum það nauðsynlegt 

að börnum sé settur ákveðinn „rammi“ þannig að þau viti nákvæmlega hvað 

er æskilegt og hvað óæskilegt. 


99


10. Lokaorð 

Í þessari ritgerð höfuð við fjallað um knattspyrnuþjálfun barna og unglinga 

og útbúið æfingasafn fyrir knattspyrnuþjálfara barna og unglinga auk þess 

sem við gerðum litla athugun meðal þjálfara á höfuðborgarsvæðinu. 

Það hjálpaði okkur mikið við gerð ritgerðarinnar að við störfum báðir sem 

knattspyrnuþjálfarar hjá Knattspyrnufélaginu Þrótti í Reykjavík og höfum 

reynslu af knattspyrnuþjálfun, en við höfum haft atvinnu af þjálfun í þó 

nokkur ár. Auk þess erum við leikmenn í meistaraflokki Þróttar og höfum æft 

knattspyrnu sjálfir frá blautu barnsbeini og þekkjum því íþróttina vel af eigin 

raun. Þá höfum við sótt þjálfaranámskeið á vegum KSÍ sem hefur nýst okkur 

vel sem og nám okkar við Kennaraháskóla Íslands síðustu þrjú árin. Það er til 

fjöldinn allur af góðum bókum og ritum um knattspyrnu sem við höfum lesið 

og aflað okkur fróðleiks í og haft til hliðsjónar í þessari ritgerð. 

Þjálfarar gegna í raun lykilhlutverki í starfsemi íþróttafélaga og á herðum 

þeirra hvílir mikil ábyrgð. Sú ábyrgð er sú skylda sem þjálfarastarfið felur í 

sér að miðla þekkingu til iðkenda sem sækja til íþróttafélaga og gefa þeim 

tækifæri til að stunda sína íþrótt og afla sér aukinnar færni og nánari 

þekkingar á henni. Í þjálfun barna og unglinga er helsta markmiðið að efla 

alhliða þroska, jafnt líkamlegan, andlegan sem félagslegan. Þannig er 

mikilvægt að þjálfarar haldi góðu sambandi við foreldra og að iðkendur fái 

verkefni við hæfi í þjálfuninni auk aðstoðar. Einnig er mikilvægt að hvetja 

iðkendur til áframhaldandi iðkunar og að þeir tileinki sér hollar og 

heilbrigðar lífsvenjur og þar er þjálfarinn ein helsta fyrirmynd þeirra. 

Mikilvægt er að þjálfarar séu næmir á þarfir iðkenda sinna og komi til móts 

við þarfir hvers og eins í þjálfun sinni, jafnt getulega, líkamlega, andlega sem 

og félagslega og séu fagmenn á því sviði með því að afla sér þekkingar og geti 

því skipulagt þjálfun sína með tilliti til þess. 

Þannig felst mikil ábyrgð í þjálfarastarfinu og er því mikilvægt að 

stjórnarmenn íþróttafélaga og þjálfarar geri sér grein fyrir því hlutverki sem 


100


þjálfarastarfið felur í sér, bæði hvað varðar uppeldi, félagsmótun og þjálfun í 

íþróttinni sjálfri. 

Að mörgu er að hyggja en með góðum undirbúningi og skipulagi verður 

þjálfunin mun auðveldari og markvissari. Því ættum við þjálfarar ávallt að 

leitast við að gera okkar besta í þeim efnum því annað er hrein óvirðing við 

iðkendur sem koma á æfingar af sjálfsdáðum í leit að þekkingu og góðum 

félagsskap. Grundvallaratriði er að öllum líði vel á æfingum og fái að þroska 

sína hæfileika með æfingum við hæfi miðað við getu og þroska. Það er því 

hlutverk okkar þjálfara að hlúa eins vel og við getum að iðkendunum og það 

strax á barnsog unglingsaldri, því þar leggjum við grunninn að framtíðinni. 

Hlutverk okkar þjálfara er að stuðla að því að vel takist til á þessum árum og 

að iðkendurnir upplifi íþróttaiðkun á jákvæðan hátt sem leiðir til 

áframhaldandi íþróttaiðkunar um ókomna framtíð. 

Lykillinn að því að verða góður þjálfari er að sýna iðkendum virðingu, 

tillitsemi, viðurkenningu, vingjarnleika og öryggi. Þessi atriði eru upphafið að 

kunnáttu og árangri. 

Það er von okkar að þessi lokaritgerð geti komið öðrum þjálfurum að góðu 

gagni og opni augu þeirra á mikilvægi þess að hlúa vel að iðkendum á barnsog 

unglingsaldri en það stuðlar að áframhaldandi íþróttaiðkun. 

______________________________ 

Eysteinn Pétur Lárusson 

______________________________ 

Ingvi Sveinsson 


101


11. Heimildaskrá 

Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson. 1984. Leikfræði I. Tækninefnd KSÍ, 

Reykjavík. 

Anton Bjarnason og Guðmundur Ólafsson. 1984. Leikfræði II. Tækninefnd KSÍ, 

Reykjavík. 

Brunes, Anders O., Dieserud, Elbjorg J. og Elvestad, John. 2000. Þjálfun heilsa 

og vellíðan. Kennslubók í líkamsrækt. Anna Dóra Antonsdóttir íslenskaði. 

Iðnú, Reykjavík. 

Enoksen, Eystein og Gjerset, Asbjörn. Fræðslurit nr. 1. Undirbúningur undir 

þjálfun og keppni. Karl Guðmundsson íslenskaði. Fræðslunefnd ÍSÍ, 

Reykjavík. 

Gjerset, Asbjörn., Haugen, Kjell og Holmstad, Per. Þjálffræði. Anna Dóra 

Antonsdóttir íslenskaði. ÍSÍ og Iðnú, Reykjavík. 

Ingvar Sigurgeirsson. 1999. Litróf kennsluaðferðanna. Æskan, Reykjavík. 

Íþróttanámskrá Íþróttabandalags Reykjavíkur. 1998. Íþróttabandalag Reykjavíkur, 

Reykjavík. 

Janus Guðlaugsson, Kennslu- og æfingaskrá fyrir barna og unglingaþjálfun í 

knattspyrnu, Reykjavík.: Knattspyrnusamband Íslands, 1995. 

Janus Guðlaugsson. 1990. Lærðu knattspyrnu. Iðnú, Reykjavík. 

Lineker, Gary. 1994. Knattspyrna. Fyrstu sporin. Sigurður Svavarsson 

íslenskaði. Mál og menning, Reykjavík. 

Wright, Per. Fræðslurit nr. 9. Skipulag og stjórn þjálfunar. Karl Guðmundsson 

íslenskaði. Fræðslunefnd ÍSÍ, Reykjavík. 

Vefslóðir: 

Doktor.is. 2003, 7. apríl. „Hlaupapróf Coopers.“ Vefslóð: 

http://www.netdoktor.is/grein/efni/grein.asp?id_grein=1261&flokkur=26 

Knattspyrnusamband Íslands. 2003, 10 apríl. „Sparkvellir.“ Vefslóð: 

http://www.ksi.is/ksi/spark/spark.html 


102


Knattspyrnusamband Íslands. 2003, 11. apríl. „Leyfiskerfi KSÍ.“ Vefslóð: 

http://www.ksi.is/ksi/leyfisvefur/forsida.htm 

Viðtöl og fyrirlestrar: 

Bjarni Stefán Konráðsson. 2003. „Skipulag þjálfunar.“ Fyrirlestur fluttur á 

fundi fagráðs Knattspyrnufélagsins Þróttar. Reykjavík 8. apríl. 

Stefán Hreiðarsson. 2003. Viðtal höfunda við Stefán Hreiðarsson um 

knattspyrnuþjálfara barna- og unglinga og hverjir veljast í þau störf, 2. 

apríl. 

Þorlákur Árnason. 2002. „Hlutverk þjálfarans.“ Fyrirlestur fluttur á 

knattspyrnuþjálfaranámskeiði II á vegum Knattspyrnusambands Íslands. 

Reykjavík 9. nóvember. 

Þorlákur Árnason. 2002. „Þjálffræði.“ Fyrirlestur fluttur á 

knattspyrnuþjálfaranámskeiði I á vegum Knattspyrnusambands Íslands. 

Reykjavík 26. október. 

Aðrar heimildir sem stust var við en ekki vísað í: 

Munnlegar heimildir frá Antoni Bjarnasyni. 

Æfingaseðlar og fleira hjá Knattspyrnufélaginu Þrótti. 

Glósur úr æfingaferð höfunda til Bröndby þar sem fylgst var með þjálfun. 

Myndir: 

Allar skýringarmyndirnar sem eru í ritgerðinni eru fengnar úr „Kennslu- og 

æfingaskrá fyrir barna og unglingaþjálfun í knattspyrnu“ sem gefin er út 1995 

og er höfundur hennar Janus Guðlaugsson. Eru þær birtar með leyfi 

höfundar. 

Æfinga- og tímaseðlar: 

Allir æfinga- og tímaseðlarnir sem eru í ritgerðinni eru unnir í forritinu Home 

ground (Hjemmebanen) sem danska Knattspyrnusambandið gefur út. 


103


Fylgiskjal 1 

Bréf til þjálfara 

Komið þið sælir félagar 

Við könnumst nú við flesta ykkar og höfum eflaust att kappi oftar en 

einu sinni. Þannig er mál með vexti að við erum að vinna að gerð 

lokaverkefnis okkar við KHÍ, en þaðan stefnum við á að útskrifast í vor. 

Lokaverkefnið okkar snýr að þjálfun barna og unglinga í knattspyrnu og 

vantar okkur smá upplýsingar frá ykkur varðandi flokkana ykkar og ykkur 

sjálfa. Þetta eru kannski ekki miklar upplýsingar en það myndi hjálpa okkur 

mikið ef þið gætuð tekið smá tíma í að svara þessum spurningum fyrir okkur 

samviskusamlega og sent okkur til baka. Þessar upplýsingar verða 

trúnaðarmál og ekki verður hægt að bendla þær við þig né þitt félag. Við 

vonumst til þess að þið takið þessu ekki illa og ef einhverjar spurningar vakna 

hjá ykkur þá skulið þið endilega hafa samband við okkur. 

Með von um jákvæð og skjót viðbrögð. 

Kveðja, 

Ingvi Sveinsson (869-8228) og Eysteinn Pétur Lárusson (861-9811) 

- - - - - - - 

Þetta bréf er sent á alla aðalþjálfara í 4.fl. og 5.fl. karla í knattspyrnu sem þjálfa hjá liðum á 

höfuðborgarsvæðinu. 


104


Fylgiskjal 2 

Spurningarlistinn 

Nafn: 

Félag: 

Flokkur (sem þú þjálfar): 

Menntun (KSÍ stig): 

Reynsla (Þjálfað áður? Hvar? Hvenær? Hve lengi? ofl.): 

Æfingagjöld hjá félaginu (Hvað kostar að stunda æfingar hjá þínu félagi á 

ári?): 

Æfingafjöldi (Hvað æfið þið oft á viku að meðaltali?): 

Reglur (Ert þú með fastmótaðar reglur í flokknum þínum sem leikmenn eiga 

að fara eftir?): 

Takk kærlega fyrir aðstoðina 

Kveðja 

Ingvi Sveinsson 

og 

Eysteinn Pétur Lárusson 


105

Efnisyfirlit

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?