Protección de la salud mental en situaciones de desastres y emergencias
Protección de la salud mental en situaciones de desastres y emergencias
Protección de la salud mental en situaciones de desastres y emergencias
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MANIFESTACIONES PSICOSOCIALES Y PAUTAS GENERALES DE ACTUACIÓN<br />
Ahora bi<strong>en</strong>, ese proceso grupal, ¿pue<strong>de</strong> ser liberado a <strong>la</strong> espontaneidad, máxime <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />
condiciones <strong>de</strong> una emerg<strong>en</strong>cia? La respuesta parece ser que es un proceso que <strong>de</strong>be ser<br />
favorecido <strong>de</strong>s<strong>de</strong> los operadores <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad o <strong>de</strong> trabajadores <strong>de</strong>l sistema <strong>de</strong> <strong>salud</strong>,<br />
los cuales requier<strong>en</strong> <strong>en</strong>tr<strong>en</strong>ami<strong>en</strong>to <strong>en</strong> los efectos psicosociales <strong>de</strong> los <strong>de</strong>sastres y manejo <strong>de</strong><br />
grupos.<br />
Las técnicas s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong>s <strong>de</strong> manejo <strong>de</strong> grupos ti<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>la</strong>s sigui<strong>en</strong>tes v<strong>en</strong>tajas:<br />
◆ Requier<strong>en</strong> sólo una capacitación previa. Personas <strong>de</strong> <strong>la</strong> comunidad, <strong>de</strong>bidam<strong>en</strong>te<br />
seleccionadas, pue<strong>de</strong>n ser facilitadores <strong>de</strong> procesos grupales.<br />
◆ Se pue<strong>de</strong>n p<strong>la</strong>nificar y <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r antes o durante los <strong>de</strong>sastres, requiri<strong>en</strong>do docum<strong>en</strong>tación<br />
teórica s<strong>en</strong>cil<strong>la</strong> <strong>de</strong> fácil compr<strong>en</strong>sión.<br />
◆ Ti<strong>en</strong><strong>en</strong> posibilida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> ser evaluadas <strong>en</strong> el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong>l proceso o posterior a <strong>la</strong><br />
emerg<strong>en</strong>cia, ya que se i<strong>de</strong>ntifican varios indicadores <strong>de</strong>l proceso grupal: pertin<strong>en</strong>cia<br />
(si está c<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> <strong>la</strong> tarea), empatías <strong>en</strong> juego, pert<strong>en</strong><strong>en</strong>cia (s<strong>en</strong>tido <strong>de</strong> formar<br />
parte <strong>de</strong> i<strong>de</strong>ntificarse con el grupo), comunicación y re<strong>la</strong>ciones interpersonales,<br />
cooperación y manejo <strong>de</strong> conflictos.<br />
◆ La exist<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> procedimi<strong>en</strong>tos s<strong>en</strong>cillos e indicadores cualitativos permit<strong>en</strong> e<strong>la</strong>borar<br />
estrategias <strong>de</strong> fortalecimi<strong>en</strong>to grupal y el uso <strong>de</strong> técnicas diversas apropiadas a<br />
los cambios requeridos. Todo conduc<strong>en</strong>te al <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> una capacidad <strong>de</strong><br />
adaptación activa a <strong>la</strong> realidad, cont<strong>en</strong>edora y transformadora <strong>de</strong>l impacto <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis,<br />
restableci<strong>en</strong>do <strong>la</strong>s re<strong>de</strong>s sociales, así como los vínculos productivos para afrontar<br />
nuevos <strong>de</strong>safíos.<br />
Esta perspectiva que ubica <strong>la</strong> tarea grupal como un lugar articu<strong>la</strong>dor y <strong>de</strong> acción <strong>en</strong>tre<br />
el individuo y <strong>la</strong> comunidad, es particu<strong>la</strong>rm<strong>en</strong>te eficaz para los grupos vulnerables como los<br />
albergados o refugiados, los damnificados, <strong>de</strong>sp<strong>la</strong>zados y los grupos <strong>de</strong> socorristas. Cada<br />
uno <strong>de</strong> ellos <strong>de</strong>be <strong>de</strong>finir sus necesida<strong>de</strong>s (no ser <strong>de</strong>finidas <strong>de</strong>s<strong>de</strong> afuera), reconocer los<br />
recursos que ti<strong>en</strong><strong>en</strong> y los que puedan requerir, <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r habilida<strong>de</strong>s propias para organizar/reorganizar<br />
su vida cotidiana y <strong>de</strong>finir sus objetivos <strong>de</strong> vida y los instrum<strong>en</strong>tos para<br />
alcanzarlos, basándose principalm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> el propio esfuerzo ori<strong>en</strong>tado a <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>r<br />
autonomía y hacer eficaz <strong>la</strong> ayuda externa que sea requerida.<br />
Algunas pautas para <strong>la</strong> actuación <strong>en</strong> grupos <strong>de</strong> apoyo mutuo:<br />
◆ No siempre ti<strong>en</strong>e que c<strong>en</strong>trarse <strong>en</strong> <strong>la</strong>s experi<strong>en</strong>cias traumáticas (esto <strong>de</strong>p<strong>en</strong><strong>de</strong>rá <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los participantes). Algunos grupos pue<strong>de</strong>n focalizarse <strong>en</strong> una<br />
experi<strong>en</strong>cia vivida <strong>de</strong> forma colectiva. G<strong>en</strong>eralm<strong>en</strong>te se da <strong>en</strong> casos <strong>en</strong> que no<br />
<strong>en</strong>cu<strong>en</strong>tran otro espacio social para <strong>la</strong> expresión y los miembros se pue<strong>de</strong>n b<strong>en</strong>eficiar<br />
<strong>de</strong>l intercambio.<br />
◆ Inicialm<strong>en</strong>te, el trabajo <strong>de</strong>be dirigirse a los conflictos i<strong>de</strong>ntificados <strong>en</strong> el grupo por<br />
sus integrantes y posteriorm<strong>en</strong>te <strong>en</strong>fatizar <strong>en</strong> los proyectos <strong>de</strong> vida.<br />
◆ Superar <strong>la</strong> victimización, fortaleci<strong>en</strong>do los proyectos <strong>de</strong> vida.<br />
◆ El <strong>de</strong>briefing es una <strong>de</strong> varias técnicas y no siempre es positiva. Deb<strong>en</strong> t<strong>en</strong>erse <strong>en</strong><br />
cu<strong>en</strong>ta múltiples factores circunstanciales y condicionantes.<br />
◆ Manejo <strong>de</strong> problemas cotidianos y factores condicionantes <strong>de</strong>l estrés.<br />
◆ Se han <strong>de</strong>mostrado resultados positivos, <strong>en</strong> particu<strong>la</strong>r, <strong>en</strong> <strong>situaciones</strong> <strong>de</strong> riesgo <strong>de</strong><br />
duelo patológico y experi<strong>en</strong>cias traumáticas específicas.<br />
◆ Los resultados <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> grupo no pue<strong>de</strong> evaluarse so<strong>la</strong>m<strong>en</strong>te por el índice <strong>de</strong><br />
reducción <strong>de</strong> síntomas <strong>de</strong> los participantes.<br />
55